Αρχαία ελληνική
O σχηματισμός των λέξεων στην αρχαία ελληνική
O σχηματισμός των λέξεων στην αρχαία ελληνική
- Πρόλογοι
- Βιβλιογραφία
- Γενικό Μέρος
- Γενικό Μέρος
- Ι. Τα στοιχεία της λέξης
- 1. Η πρόταση
- 2. Η λέξη και τα συστατικά μέρη της
- α) Θέμα, επίθημα, κατάληξη
- β) Ρίζα και βάση
- γ) Επίθημα, πρόθημα, ένθημα, σχηματιστικό
- δ) Καθοριστικό της ρίζας και επίθημα
- ε) Συνθετικά μέρη και επίθημα (πρόθημα)
- στ) Το θεματικό ή συνδετικό φωνήεν
- ζ) Οι έννοιες "πρωτογενές, δευτερογενές, μετονοματικό, μεταρηματικό"
- ΙΙ. Η αναλογία ως κινητήρια δύναμη για τον σχηματισμό λέξεων
- 1. Έτοιμες κατηγορίες λέξεων
- 2. Μορφολογική και σημασιολογική αναλογία
- 3. Το προϊόν από την επίδραση της αναλογίας
- 4. Το πεδίο επίδρασης της αναλογίας
- ΙΙΙ. Διάφορα είδη και στοιχεία του σχηματισμού των λέξεων
- 1. Ριζικές λέξεις
- 2. Αναδιπλασιασμός
- 3. Συντμημένοι τύποι και διπλασιασμός συμφώνων
- 4. Αναδρομική παραγωγή
- 5. Τόνος
- Ειδικό Μέρος
- Ειδικό Μέρος
- Α. ΣΥΝΘΕΣΗ
- Γενικές παρατηρήσεις
- Δημιουργία των συνθέτων
- Παλιότερα και νεότερα σύνθετα
- Γνήσια και νόθα σύνθετα
- Ψευδοσύνθετα
- Αδιαφανή σύνθετα
- Αναλογικοί νεολογισμοί
- Διαίρεση των συνθέτων
- Τα σύνθετα με βάση το είδος και τη μορφή του α΄ συνθετικού
- Ι. Επίρρημα (με την ευρεία έννοια) ως α΄ συνθετικό
- 1. Προρηματικό + ρήμα (ρήμα παρεμφατικό και ρήμα απαρεμφατικό, καθώς και ρηματικό όνομα)
- 2. Πρόθεση (με την παλιότερη επιρρηματική σημασία) + ανεξάρτητο από αυτήν ουσιαστικό ή επίθετο
- 3. Πρόθεση + εξαρτώμενος από αυτήν όρος
- 4. Το α΄ συνθετικό είναι επίρρημα που δεν εμφανίζεται πια ως ανεξάρτητο
- 5. Το α΄ συνθετικό είναι κάποια άλλη επιρρηματική λέξη
- ΙΙ. Το α΄ συνθετικό είναι ονοματική πτώση
- ΙΙΙ. Το α΄ συνθετικό είναι ονοματικό θέμα
- ΙV . To α΄ συνθετικό εκλαμβάνεται ως ρήμα
- Τα σύνθετα με βάση τη συντακτική σχέση μεταξύ των μελών τους
- Ι. Παρατακτικά (συνδετικά) σύνθετα
- ΙΙ. Υποτακτικά σύνθετα
- 1. Προσδιορισμός του ρηματικού β΄ συνθετικού από ένα προρηματικό στο α΄ συνθετικό
- 2. Εμπρόθετα κυβερνημένα σύνθετα
- 3. Προσδιοριστικά ονοματικά σύνθετα
- 4. Ρηματικά κυβερνημένα σύνθετα
- 5. Επιρρηματικά σύνθετα
- Μεταπλαστά και μη μεταπλαστά σύνθετα
- Μετατοπίσεις μεταξύ μορφολογικών και σημασιολογικών τύπων
- Φθογγικές αλλαγές κατά τη σύνθεση
- Ι. Συνάντηση φωνηέντων στον αρμό της σύνθεσης
- 1. Συνθετική έκταση
- 2. Έκθλιψη
- 3. Δευτερογενής χασμωδία και δευτερογενής συναίρεση
- ΙΙ. Συνάντηση συμφώνων στον αρμό της σύνθεσης
- Η θεματική απόληξη του α΄ συνθετικού
- Ι. Σε ονοματικά θεματικά σύνθετα
- ΙΙ. Σε άλλα σύνθετα
- Διαμόρφωση του β΄ συνθετικού
- Ι. Η διαμόρφωση του θέματος του β΄ συνθετικού κατά τη μετάπλαση
- ΙΙ. Ρηματικά ονόματα ως β΄ συνθετικά
- Σύνθεση για τους σκοπούς της παραγωγής (συνθετικό επίθημα, υπόσταση)
- Ο τονισμός των συνθέτων
- Ο λογοτεχνικός χαρακτήρας των συνθέτων
- 1. Τολμηροί ποιητικοί σχηματισμοί
- 2. Εναλλαγή των συνθετικών
- 3. Σύνθετα με περισσότερα από δύο συνθετικά
- Τα κύρια ονόματα
- Β. ΡΗΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ
- Γενικά
- Οι μικρότεροι τύποι ενεστωτικών επιθημάτων
- Ι. Επιθήματα με n
- ΙΙ. -σκο-
- ΙΙΙ. -θο-
- Οι ενεστώτες σε i ̯ o
- Γενικά
- Ι. Οι φωνηεντόληκτοι ενεστώτες σε -i̯o-, δηλαδή τα ρήματα σε -ᾶν (-ῆν), -εῖν, -οῦν, -ίειν, -ύειν, -εύειν
- 1. Τα ρήματα σε -ᾶν (-ῆν)
- 2. Τα ρήματα σε -εῖν
- 3. Τα ρήματα σε -οῦν
- 4. Τα ρήματα σε -ίειν και -ύειν
- 5. Τα ρήματα σε -εύειν
- ΙΙ. Οι συμφωνόληκτοι ενεστώτες σε i ̯ o
- 1.Τα ρήματα σε *- n -i̯o-
- 2. Τα ρήματα σε - r -i̯o- και - l -i̯o-
- 3. Τα ρήματα σε -σσειν (αττ.-βοιωτ. -ττειν)
- 4. Τα ρήματα σε -ζειν
- Γενικά
- α) Τα ρήματα σε -ύζειν
- β) Τα ρήματα σε -άζειν
- γ) Τα ρήματα σε -ίζειν
- Γ. ΟΝΟΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ
- Γενικά
- Ριζικά ουσιαστικά
- Φωνηεντικά επιθήματα
- Ι. -ο- και -ᾱ-
- ΙΙ. -ιο- και -ιᾱ-
- ΙΙΙ. -εο-
- ΙV . - ι ̯ ᾰ
- V . -ευ-
- Ρινικά επιθήματα
- Ι. -μο-
- 1. Ουσιαστικά σε -μός,-τμός,-θμός,-σμός
- 2. Επίθετα σε -(σ)ιμος
- ΙΙ. - men -, - mon - (-μα -μην -μων)
- 1. Τα ουδέτερα σε -μα
- 2. Αρσενικά σε -μην και -μων
- ΙΙΙ. Άλλα επιθήματα σε n
- 1. -ων (-ωνος)
- 2. -ών (-ῶνος· ιων. -εών)
- Ι V . -νο-
- 1. Το απλό -(ᾰ)νο-
- 2. -εινός
- 3. Τα χρονικά επίθετα σε -ινός
- 4. Τα δηλωτικά ύλης επίθετα σε -ινος (-ίνεος)
- 5. -ῖνος (-ιᾱνός, -ηνός)
- 6. -συνος
- Υγρά επιθήματα
- Ι. Επιθήματα με l
- 1. Απλό -λο-,-αλο-,-ελο-,-ιλο-,-υλο-
- 2. -ᾱλός, -ηλός, -ωλός
- 3. Υποκοριστικό -υ(λ)λο-
- 4. -αλέος
- ΙΙ. Επιθήματα με r
- Επιθήματα με χειλικό χαρακτήρα
- Επιθήματα με οδοντικό κλειστό
- Ι. Το επίθημα - t - μαζί με τα nomina agentis με επίθημα -t- και το μετονοματικό -της
- 1. Τα nomina agentis με επίθημα με - t - (-τ-, -τήρ, -τωρ, -της)
- Σχετικά με την ιστορία των nomina agentis στους ιστορικούς χρόνους
- Τονισμός του -της
- 2. -τρος, -τρᾱ, -τρον
- 3. -τ ῐ́ , -τεί
- 4. Τα παράγωγα σε -της από ονόματα
- 5. -εντ-
- 6. -τᾱτ-, -τητ-
- ΙΙ. Το επίθημα - to - (μαζί με το -τέος)
- 1. Ουσιαστικά σε -τος, -τη, -τον
- 2. Επίθετα με -τος (-τέος)
- ΙΙΙ. - ti -
- ΙV. -τύ-
- V . Τα επιθήματα με d
- 1. Η καταγωγή του - d -
- 2. Τα ονόματα σε -αδ-, -ιδ-
- 3. Οι επεκτάσεις των -αδ-, -ιδ-: -άδιος, -ίδιος , -(ι)άδης, -ίδης, -ιδεύς, -ιδοῦς
- 4. -δόν- και -δανό-
- 5. -ώδης
- VI . Επιθήματα με το -θ- (-θρ-, -θλ-)
- Επιθήματα με υπερωικό κλειστό
- Ι. -ᾰκ- και -ᾱκ-
- ΙΙ. -ικός, -ιακός (-υκός)
- Η μορφή της αρκτικής συλλαβής του -(ι)κός:
- Η σημασία του -ικός :
- ΙΙΙ. -ίσκος, -ίσκη, -ίσκον
- Επιθήματα με - s -
- Παράρτημα
- Σημειώσεις
- Πίνακες και ευρετήρια
ΙΙ. Σε άλλα σύνθετα
§ 136. Σχετικά με την αναλογική μεταφορά της απόληξης του α΄ συνθετικού από τα πτωτικά σύνθετα πρβ. § 4 για τα θεόσ-δοτος, Λυκόσ-ουρα και ἀνδρεϊ-φόντης, § 5 για τα πυρι-ήκης, πυρί-παις [68] και ἀρει-θύσανος.
Και τα επιρρηματικά α΄ συνθετικά μπορεί να υποστούν μεταβολή της απόληξής τους:
ὀπισθο-φύλακες (κλασ.) 'οπισθοφυλακή' (ὄπισθε), πρβ. προ-φύλακες (κλασ.) 'εμπροσθοφυλακή' (πρό)·
ἀγχέ-μαχος (Όμ., που γνωρίζει όμως μερικά σύνθετα με το ἀγχι-) 'εκ του σύνεγγυς μαχόμενος' (ἄγχι) προφανώς κατά το αντίθετό του Τηλέ-μαχος· το ἀγχι-μαχητής (Όμ.) μπόρεσε να διατηρήσει το -ι- του, επειδή δεν θύμιζε τόσο έντονα το Τηλέ-μαχος.
§ 137. Σχετικά με τη μεταξύ τους ανάμειξη του -ε- του τύπου ἀρχέ-κακος (§ 75) και του -ι- ή -σι- του τύπου τερψί-μβροτος (§ 79) μπορούν να βοηθήσουν τα ακόλουθα παραδείγματα: Στον Όμηρο κυριαρχεί το ἀρχε- (πρβ. § 115)· στη συνέχεια εμφανίζεται ανταγωνιστικά το ἀρχι-, για να επικρατήσει τελικά· η αιτία της μεταβολής είναι άγνωστη. Το ἀμβολι-εργός 'που αναβάλλει τη δουλειά, οκνηρός' (Ησίοδος) από το ἀμβολή 'αναβολή' (Πίνδαρος) ενδέχεται να οφείλει το ι του σε ένα αντώνυμο όπως το ἀνυσι-εργός 'που επισπεύδει τη δουλειά' (Θεόφραστος), ίσως και στην ανάμνηση του ἀμβολίη (= ἀμβολή· Απολλώνιος Ρόδιος και Παλατινή Ανθολογία). Τα σύνθετα με το ἀλέξειν ως α΄ συνθετικό δεν έχουν το αναμενόμενο *ἀλεξε- κατά τον τύπο ἀρχέ-κακος, παρά ἀλεξι- (ἀλεξί-κακος 'που αποτρέπει το κακό' ήδη στον Όμηρο), που βασίζεται στον τύπο τερψί-μβροτος, παρότι το -σ-του ἀλέξειν ανήκει στο ρηματικό θέμα. Για το 'αυτός που αρχίζει το τραγούδι' ο Στησίχορος λέει ἀρχεσί-μολπος· η συνύπαρξη των τανυ-πτέρυξ (Όμ.), τανύ-πτερος (Ησίοδος) 'με ανοιγμένα φτερά' και τανυσί-πτερος (Όμ.) 'ανοίγοντας τα φτερά' και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις μπορεί να έδωσαν την εντύπωση ότι η προσθήκη του -σι-είναι χωρίς σημασία. Με -σε- αντί για -σι- ἀ-κερσε-κόμης (Όμ.) 'ακούρευτος' και περσέ-π(τ)ολις (Αριστοφ., Αισχύλ.) 'που καταστρέφει πόλεις'.
§ 138. Επειδή το φιλο- και τα συγγενικά (§ 76 κεξξ.) θεωρούνταν ρηματικά, το -ο-μπόρεσε να παρεισφρήσει ακόμη και σε ρηματικά σύνθετα με το -σι-: λειψό-θριξ (Αιλιανός) 'που έχασε τα μαλλιά του' (πρβ. λ(ε)ιπο- στο λ(ε)ιπό-ψυχος! § 78), λειψο-σέληνον (Διοσκουρίδης) 'περίοδος νέας σελήνης' και αὐξο-σέληνον (Παλατινή Ανθολογία) 'το γέμισμα του φεγγαριού'· στρεψο-δικεῖν (Αριστοφ.) 'που διαστρέφει το δίκαιο', ὀρσο-τριαίνης (Πίνδαρος) 'που σείει την τρίαινα'. Κάτι τέτοιο επιτρέπουν πολύ περισσότερο τα κύρια ονόματα (πρβ. § 163)· εδώ εναλλάσσονται εντελώς αυθαίρετα τα Φαινι-, Φαινε-, Φαινο-, Τηλε-, Τηλι-, Τηλο- κτλ.· υπάρχει μάλιστα και Πρωτεσι- δίπλα στο Πρωτο-.
68. πυρ- δες § 127, πυρο- § 131· το πῠρο- φαίνεται ότι κατόρθωσε να εισαχθεί πιο δύσκολα, επειδή θύμιζε το πῡρο- 'σιτάρι'.