Skip to main content

Αρχαία ελληνική

O σχηματισμός των λέξεων στην αρχαία ελληνική

O σχηματισμός των λέξεων στην αρχαία ελληνική

   

2. Επίθετα με -τος (-τέος)

§ 368. Το επίθημα επιθέτων - to - βρισκόταν κατά την εποχή της ινδοευρωπαϊκής στα όρια μεταξύ σχηματισμού λέξεων και σχηματισμού τύπων. Γι' αυτό σε αρκετούς γλωσσικούς κλάδους έχει ενταχθεί απόλυτα στο κλιτικό σύστημα· πρβ. το λατ. - tus και το γερμανικό - tως καταλήξεις της μετοχής παθητικού παρακειμένου. Στα ελληνικά το -τος δεν είναι τόσο στενά συνδεμένο με το ρήμα· γι' αυτό χαρακτηρίζεται μόνο ρηματικό επίθετο, και όχι μετοχή (σχετικά με τη μορφή του ρηματικού θέματος δες § 371 κεξ.). Παράλληλα το - to - μπορούσε επίσης να προσκολληθεί άμεσα σε θέματα ουσιαστικών· έτσι ακόμη ἀγέραστος 'χωρίς τιμητική ανταμοιβή' (γέρας)' (Όμ.) και μερικά άλλα, πρβ. λατ. ast ū tus 'πανούργος' από το astus 'πανουργία', barb ā tus 'γενειοφόρος' από το barba 'γένι' κ.τ.ό.· αυτό το - to -είναι ικανό για σχηματισμό σε περιορισμένη κλίμακα μόνο στην επεκταμένη μορφή του -ωτός, που ουσιαστικά ανήκει στα θέματα σε ο (πρβ. § 203 σχετικά με τη δημιουργία των ρημάτων σε -οῦν): κοντωτός 'εφοδιασμένος με κωπηλατικά κοντάρια (κοντοί)' (Διόδωρος), αλλά σύμφωνα με τέτοια πρότυπα έχει προσκολληθεί επίσης και σε συμφωνόληκτα θέματα: χειριδωτός 'εφοδιασμένος με μανίκια (χειρίδες) (Ηρόδοτος).

Σχετικά με το ρόλο του -τος στη σύνθεση δες § 62 , σχετικά με την "ενεργητική" σημασία ό.π. και § 105.

§ 369. Στα επίθετα σε -τος ανήκουν αρχικά και οι σχηματισμοί σε -τεί· δες § 352 .

Σχετικά με τη χρήση του - to - για το σχηματισμό τακτικών αριθμητικών (δέκα-τος από το δέκα) και υπερθετικών (-ισ-τος και -τα-τος) μπορεί εδώ να γίνει απλή υπόδειξη.

Και το -τέος μπορούμε εδώ να το παραβλέψουμε, επειδή η δημιουργία του δεν έχει διασαφηνιστεί με σιγουριά και επιπλέον επειδή έχει γίνει πολύ αμιγέστερος ρηματικός τύπος (αν και δεν ανήκει στους πιο συνηθισμένους) από το -τος.