• Πρόλογοι
  • Πρόλογοι
  • Προλόγισμα
  • Εισαγωγή στην ελληνική μετάφραση
  • Πρόλογος του συγγραφέα
• Βιβλιογραφία
  • Βιβλιογραφία
  • 1. Εγχειρίδια με συνολική παρουσίαση της θεωρίας σχηματισμού λέξεων
  • 2. Γενικό μέρος
  • 3. Σύνθεση
  • 4. Ρηματική παραγωγή
  • 5. Ονοματική παραγωγή
• Γενικό Μέρος
  • Γενικό Μέρος
  • Ι. Τα στοιχεία της λέξης
  • 1. Η πρόταση
  • 2. Η λέξη και τα συστατικά μέρη της
  • α) Θέμα, επίθημα, κατάληξη
  • β) Ρίζα και βάση
  • γ) Επίθημα, πρόθημα, ένθημα, σχηματιστικό
  • δ) Καθοριστικό της ρίζας και επίθημα
  • ε) Συνθετικά μέρη και επίθημα (πρόθημα)
  • στ) Το θεματικό ή συνδετικό φωνήεν
  • ζ) Οι έννοιες "πρωτογενές, δευτερογενές, μετονοματικό, μεταρηματικό"
  • ΙΙ. Η αναλογία ως κινητήρια δύναμη για τον σχηματισμό λέξεων
  • 1. Έτοιμες κατηγορίες λέξεων
  • 2. Μορφολογική και σημασιολογική αναλογία
  • 3. Το προϊόν από την επίδραση της αναλογίας
  • 4. Το πεδίο επίδρασης της αναλογίας
  • ΙΙΙ. Διάφορα είδη και στοιχεία του σχηματισμού των λέξεων
  • 1. Ριζικές λέξεις
  • 2. Αναδιπλασιασμός
  • 3. Συντμημένοι τύποι και διπλασιασμός συμφώνων
  • 4. Αναδρομική παραγωγή
  • 5. Τόνος
• Ειδικό Μέρος
  • Ειδικό Μέρος
  • Α. ΣΥΝΘΕΣΗ
  • Γενικές παρατηρήσεις
  • Δημιουργία των συνθέτων
  • Παλιότερα και νεότερα σύνθετα
  • Γνήσια και νόθα σύνθετα
  • Ψευδοσύνθετα
  • Αδιαφανή σύνθετα
  • Αναλογικοί νεολογισμοί
  • Διαίρεση των συνθέτων
  • Τα σύνθετα με βάση το είδος και τη μορφή του α΄ συνθετικού
  • Ι. Επίρρημα (με την ευρεία έννοια) ως α΄ συνθετικό
  • 1. Προρηματικό + ρήμα (ρήμα παρεμφατικό και ρήμα απαρεμφατικό, καθώς και ρηματικό όνομα)
  • 2. Πρόθεση (με την παλιότερη επιρρηματική σημασία) + ανεξάρτητο από αυτήν ουσιαστικό ή επίθετο
  • 3. Πρόθεση + εξαρτώμενος από αυτήν όρος
  • 4. Το α΄ συνθετικό είναι επίρρημα που δεν εμφανίζεται πια ως ανεξάρτητο
  • 5. Το α΄ συνθετικό είναι κάποια άλλη επιρρηματική λέξη
  • ΙΙ. Το α΄ συνθετικό είναι ονοματική πτώση
  • ΙΙΙ. Το α΄ συνθετικό είναι ονοματικό θέμα
  • ΙV . To α΄ συνθετικό εκλαμβάνεται ως ρήμα
  • Τα σύνθετα με βάση τη συντακτική σχέση μεταξύ των μελών τους
  • Ι. Παρατακτικά (συνδετικά) σύνθετα
  • ΙΙ. Υποτακτικά σύνθετα
  • 1. Προσδιορισμός του ρηματικού β΄ συνθετικού από ένα προρηματικό στο α΄ συνθετικό
  • 2. Εμπρόθετα κυβερνημένα σύνθετα
  • 3. Προσδιοριστικά ονοματικά σύνθετα
  • 4. Ρηματικά κυβερνημένα σύνθετα
  • 5. Επιρρηματικά σύνθετα
  • Μεταπλαστά και μη μεταπλαστά σύνθετα
  • Μετατοπίσεις μεταξύ μορφολογικών και σημασιολογικών τύπων
  • Φθογγικές αλλαγές κατά τη σύνθεση
  • Ι. Συνάντηση φωνηέντων στον αρμό της σύνθεσης
  • 1. Συνθετική έκταση
  • 2. Έκθλιψη
  • 3. Δευτερογενής χασμωδία και δευτερογενής συναίρεση
  • ΙΙ. Συνάντηση συμφώνων στον αρμό της σύνθεσης
  • Η θεματική απόληξη του α΄ συνθετικού
  • Ι. Σε ονοματικά θεματικά σύνθετα
  • ΙΙ. Σε άλλα σύνθετα
  • Διαμόρφωση του β΄ συνθετικού
  • Ι. Η διαμόρφωση του θέματος του β΄ συνθετικού κατά τη μετάπλαση
  • ΙΙ. Ρηματικά ονόματα ως β΄ συνθετικά
  • Σύνθεση για τους σκοπούς της παραγωγής (συνθετικό επίθημα, υπόσταση)
  • Ο τονισμός των συνθέτων
  • Ο λογοτεχνικός χαρακτήρας των συνθέτων
  • 1. Τολμηροί ποιητικοί σχηματισμοί
  • 2. Εναλλαγή των συνθετικών
  • 3. Σύνθετα με περισσότερα από δύο συνθετικά
  • Τα κύρια ονόματα
  • Β. ΡΗΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ
  • Γενικά
  • Οι μικρότεροι τύποι ενεστωτικών επιθημάτων
  • Ι. Επιθήματα με n
  • ΙΙ. -σκο-
  • ΙΙΙ. -θο-
  • Οι ενεστώτες σε i ̯ o
  • Γενικά
  • Ι. Οι φωνηεντόληκτοι ενεστώτες σε -i̯o-, δηλαδή τα ρήματα σε -ᾶν (-ῆν), -εῖν, -οῦν, -ίειν, -ύειν, -εύειν
  • 1. Τα ρήματα σε -ᾶν (-ῆν)
  • 2. Τα ρήματα σε -εῖν
  • 3. Τα ρήματα σε -οῦν
  • 4. Τα ρήματα σε -ίειν και -ύειν
  • 5. Τα ρήματα σε -εύειν
  • ΙΙ. Οι συμφωνόληκτοι ενεστώτες σε i ̯ o
  • 1.Τα ρήματα σε *- n -i̯o-
  • 2. Τα ρήματα σε - r -i̯o- και - l -i̯o-
  • 3. Τα ρήματα σε -σσειν (αττ.-βοιωτ. -ττειν)
  • 4. Τα ρήματα σε -ζειν
  • Γενικά
  • α) Τα ρήματα σε -ύζειν
  • β) Τα ρήματα σε -άζειν
  • γ) Τα ρήματα σε -ίζειν
  • Γ. ΟΝΟΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ
  • Γενικά
  • Ριζικά ουσιαστικά
  • Φωνηεντικά επιθήματα
  • Ι. -ο- και -ᾱ-
  • ΙΙ. -ιο- και -ιᾱ-
  • ΙΙΙ. -εο-
  • ΙV . - ι ̯ ᾰ
  • V . -ευ-
  • Ρινικά επιθήματα
  • Ι. -μο-
  • 1. Ουσιαστικά σε -μός,-τμός,-θμός,-σμός
  • 2. Επίθετα σε -(σ)ιμος
  • ΙΙ. - men -, - mon - (-μα -μην -μων)
  • 1. Τα ουδέτερα σε -μα
  • 2. Αρσενικά σε -μην και -μων
  • ΙΙΙ. Άλλα επιθήματα σε n
  • 1. -ων (-ωνος)
  • 2. -ών (-ῶνος· ιων. -εών)
  • Ι V . -νο-
  • 1. Το απλό -(ᾰ)νο-
  • 2. -εινός
  • 3. Τα χρονικά επίθετα σε -ινός
  • 4. Τα δηλωτικά ύλης επίθετα σε -ινος (-ίνεος)
  • 5. -ῖνος (-ιᾱνός, -ηνός)
  • 6. -συνος
  • Υγρά επιθήματα
  • Ι. Επιθήματα με l
  • 1. Απλό -λο-,-αλο-,-ελο-,-ιλο-,-υλο-
  • 2. -ᾱλός, -ηλός, -ωλός
  • 3. Υποκοριστικό -υ(λ)λο-
  • 4. -αλέος
  • ΙΙ. Επιθήματα με r
  • Επιθήματα με χειλικό χαρακτήρα
  • Επιθήματα με οδοντικό κλειστό
  • Ι. Το επίθημα - t - μαζί με τα nomina agentis με επίθημα -t- και το μετονοματικό -της
  • 1. Τα nomina agentis με επίθημα με - t - (-τ-, -τήρ, -τωρ, -της)
  • Σχετικά με την ιστορία των nomina agentis στους ιστορικούς χρόνους
  • Τονισμός του -της
  • 2. -τρος, -τρᾱ, -τρον
  • 3. -τ ῐ́ , -τεί
  • 4. Τα παράγωγα σε -της από ονόματα
  • 5. -εντ-
  • 6. -τᾱτ-, -τητ-
  • ΙΙ. Το επίθημα - to - (μαζί με το -τέος)
  • 1. Ουσιαστικά σε -τος, -τη, -τον
  • 2. Επίθετα με -τος (-τέος)
  • ΙΙΙ. - ti -
  • ΙV. -τύ-
  • V . Τα επιθήματα με d
  • 1. Η καταγωγή του - d -
  • 2. Τα ονόματα σε -αδ-, -ιδ-
  • 3. Οι επεκτάσεις των -αδ-, -ιδ-: -άδιος, -ίδιος , -(ι)άδης, -ίδης, -ιδεύς, -ιδοῦς
  • 4. -δόν- και -δανό-
  • 5. -ώδης
  • VI . Επιθήματα με το -θ- (-θρ-, -θλ-)
  • Επιθήματα με υπερωικό κλειστό
  • Ι. -ᾰκ- και -ᾱκ-
  • ΙΙ. -ικός, -ιακός (-υκός)
  • Η μορφή της αρκτικής συλλαβής του -(ι)κός:
  • Η σημασία του -ικός :
  • ΙΙΙ. -ίσκος, -ίσκη, -ίσκον
  • Επιθήματα με - s -
• Παράρτημα
  • Παράρτημα
  • Ι. Από την Τέχνη (γραμματική) του Διονυσίου του Θρακός (2ος αι. π.Χ.)
  • ΙΙ. Από τα σχόλια στο Διονύσιο το Θράκα
  • ΙΙΙ. Από τον Απολλώνιο το Δύσκολο (2ος αι. μ.Χ.)
  • IV. Από τον Ηρωδιανό (γιο του Απολλώνιου του Δύσκολου)
  • V. Από το Μέγα Ετυμολογικό
• Σημειώσεις
  • Σημειώσεις
• Πίνακες και ευρετήρια
  • Πίνακες και ευρετήρια
  • ΠΙΝΑΚΑΣ Ι. Σύνθεση λέξεων
  • ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙ. Παραγωγή λέξεων
  • ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ Ι. Λέξεις και συνθετικά
  • ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΙI. Θέματα και επιθήματα
  • ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΙΙI. Όροι
  • ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ Ι. Αποδόσεις γερμανικών όρων
  • ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΙΙ. Χρονολογίες συγγραφέων

§ 280. Αξιοσημείωτη είναι μόνον η χρήση ως ρηματικού ονόματος. Το -ο- σχηματίζει με οξυτονισμό nomina agentis: ἀγός 'οδηγός' (Όμ.) από το ἄγειν, τροφός 'ο, η τροφός' (Όμ.) από το τρέφειν, ἀοιδός 'τραγουδιστής' (Όμ.) από το ἀείδειν, τροχός 'δρομέας > τροχός' (Όμ.) από το τρέχειν· με βαρυτονισμό nomina agentis (ονόματα που δηλώνουν ενέργεια): γόνος 'απόγονος' (Όμ.) από το γεν- (γένος, γενέσθαι), τρόχος 'τρέξιμο' (κλασ.) από το τρέχειν· και οι δύο ομάδες έγιναν σημαντικές για τη σύνθεση ως β΄ συνθετικά: πρόσ-φορος § 44 , δύσ-φορος § 62 , ψυχο-πομπός § 97 (κουρο-τρόφος § 152) θεό-πομπος § 106 .

§ 281. Τα ριζικά αφηρημένα ουσιαστικά σε - ά̄ (-ή) είναι αρχαία κληρονομιά και παραμένουν ακόμη ζωντανά στους ιστορικούς χρόνους (πρβ. § 21): φθορά 'εξολόθρευση' (κλασ.) από το φθερ-, χαρά (κλασ.) από το χαρ-ῆναι, ἀρχή (Όμ.) από το ἄρχειν, σφαγή 'θυσία, φόνος' (κλασ.) από το σφαγ-, φυγή (Όμ.) από το φεύγειν. Από την κλασική εποχή και μετά αυτά τα ουσιαστικά παράγονται ιδίως από διάφορα αφωνόληκτα^[115] ρήματα δείχνοντας προτίμηση στο μέσο ή δασύ^[116] χαρακτήρα του θέματος: διδαχή 'διδασκαλία' (κλασ.), παρμένο από το διδάξαι κτλ. ^[117], ἀλλαγή 'ανταλλαγή, μεταβολή' (κλασ.) από το ἀλλάσσειν (αρχικά μάλλον *ἀλλακ-), κατα-σκαφή 'υπονόμευση, γκρέμισμα' (κλασ.) από το σκάπ-τειν (παλιότερο σκαπ-άνη 'φτυάρι', νεότερο σκαφ-ῆναι, μάλλον κατά το ταφ-ῆναι).

Σχετικά με το -ο- ως "συνθετικό φωνήεν" δες § 129 , ως "συνθετικό επίθημα" § 148 .

§ 282. Το -ᾱ- χρησιμοποιείται επίσης για να δηλώσει θηλυκό πρόσωπο από αρσενικά σε -ος: θεός - θεά (Όμ., πλάι στη χρήση του θεός ως θηλυκού), κασίγνητος - κασιγνήτη (Όμ.), ξεῖνος - ξείνη (Ύμνος στη Δήμητρα, Πίνδαρος κτλ.). Τα λατινικά γνωρίζουν την ίδια εξέλιξη σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα: deus - dea 'θεός - θεά', equus - equa 'ίππος - φοράδα'· παρ' όλ' αυτά μπορούμε ν' αποδώσουμε το πολύ τις απαρχές αυτού του φαινομένου της μετάπλασης στην κοινή βασική γλώσσα· ως πρότυπα λειτούργησαν φυσικά τα επίθετα σε - os,-ā (- om ).

Σχετικά με τα συγκεκομμένα ονόματα σε -ᾶς, που η προέλευσή τους είναι αβέβαιη, δες § 164 · το ίδιο -ᾶς σχηματίζει, ιδίως στην ελληνιστική εποχή και αργότερα, με χαϊδευτική έννοια δριμείς χαρακτηρισμούς προσώπων όπως φαγᾶς (Κρατίνος) από το φαγ-εῖν, λαρυγγᾶς 'φωνακλάς' (μεταγενέστερο) από το λαρυγγ-.

115. Σ.τ.ε. Κατά την αρχαία παράδοση, ἄφωνα είναι τα σύμφωνα που σήμερα θα χαρακτηρίζονταν στοματικά κλειστά, δηλαδή τα [p p^hb t t^hd k k^hg] (π φ β τ θ δ κ χ γ), επομένως όχι τα [s m n l r dz] (σ μ ν λ ρ ζ), που ονομάζονταν ἡμίφωνα.

116. Σ.τ.ε. "Δασέα" σύμφωνα είναι τα [p^ht^hk^h]. "Μέσα" σύμφωνα είναι τα αντίστοιχα ηχηρά [b d g]. Ο όρος οφείλεται σε έλλειψη κατανόησης από τους αλεξανδρινούς γραμματικούς της διάκρισης: ηχηρά - άηχα σύμφωνα. Καθώς τα [p^ht^hk^h] είχαν "δασύτητα", και τα αντίστοιχα "ψιλά", δηλαδή "σκέτα" [p t k] δεν είχαν, θεώρησαν την τρίτη ομάδα των [b d g] σαν κάτι "ενδιάμεσο". Αντίστοιχη έλλειψη κατανόησης στο σημασιοσυνταχτικό τομέα διαπιστώνεται με την ονομασία "μέσο ρήμα" για τους τύπους που δεν ήταν ούτε ενεργητικοί ούτε παθητικοί.

117. διδάσκω (Όμ.) από το *δι-δάσ-σκω από το δαῆναι 'μαθαίνω', δήνεα 'συμβουλές' από το *δασ-ν-, δηλαδή αρχικά κανένα απολύτως υπερωικό θέμα· το διδάξαι (Όμ.) από το *διδάσκ-σαι υιοθέτησε το ενεστωτικό θέμα (πρβ. διδάσκ-αλος 'δάσκαλος' § 324 και ἀλύσκειν - ἀλύξαι)· από εκεί στη συνέχεια διδαχ-θῆναι, δε-διδαχ-έναι και διδαχ-ή· πρβ. δίδακτρον § 351.