Αρχαία ελληνική
O σχηματισμός των λέξεων στην αρχαία ελληνική
O σχηματισμός των λέξεων στην αρχαία ελληνική
- Πρόλογοι
- Βιβλιογραφία
- Γενικό Μέρος
- Γενικό Μέρος
- Ι. Τα στοιχεία της λέξης
- 1. Η πρόταση
- 2. Η λέξη και τα συστατικά μέρη της
- α) Θέμα, επίθημα, κατάληξη
- β) Ρίζα και βάση
- γ) Επίθημα, πρόθημα, ένθημα, σχηματιστικό
- δ) Καθοριστικό της ρίζας και επίθημα
- ε) Συνθετικά μέρη και επίθημα (πρόθημα)
- στ) Το θεματικό ή συνδετικό φωνήεν
- ζ) Οι έννοιες "πρωτογενές, δευτερογενές, μετονοματικό, μεταρηματικό"
- ΙΙ. Η αναλογία ως κινητήρια δύναμη για τον σχηματισμό λέξεων
- 1. Έτοιμες κατηγορίες λέξεων
- 2. Μορφολογική και σημασιολογική αναλογία
- 3. Το προϊόν από την επίδραση της αναλογίας
- 4. Το πεδίο επίδρασης της αναλογίας
- ΙΙΙ. Διάφορα είδη και στοιχεία του σχηματισμού των λέξεων
- 1. Ριζικές λέξεις
- 2. Αναδιπλασιασμός
- 3. Συντμημένοι τύποι και διπλασιασμός συμφώνων
- 4. Αναδρομική παραγωγή
- 5. Τόνος
- Ειδικό Μέρος
- Ειδικό Μέρος
- Α. ΣΥΝΘΕΣΗ
- Γενικές παρατηρήσεις
- Δημιουργία των συνθέτων
- Παλιότερα και νεότερα σύνθετα
- Γνήσια και νόθα σύνθετα
- Ψευδοσύνθετα
- Αδιαφανή σύνθετα
- Αναλογικοί νεολογισμοί
- Διαίρεση των συνθέτων
- Τα σύνθετα με βάση το είδος και τη μορφή του α΄ συνθετικού
- Ι. Επίρρημα (με την ευρεία έννοια) ως α΄ συνθετικό
- 1. Προρηματικό + ρήμα (ρήμα παρεμφατικό και ρήμα απαρεμφατικό, καθώς και ρηματικό όνομα)
- 2. Πρόθεση (με την παλιότερη επιρρηματική σημασία) + ανεξάρτητο από αυτήν ουσιαστικό ή επίθετο
- 3. Πρόθεση + εξαρτώμενος από αυτήν όρος
- 4. Το α΄ συνθετικό είναι επίρρημα που δεν εμφανίζεται πια ως ανεξάρτητο
- 5. Το α΄ συνθετικό είναι κάποια άλλη επιρρηματική λέξη
- ΙΙ. Το α΄ συνθετικό είναι ονοματική πτώση
- ΙΙΙ. Το α΄ συνθετικό είναι ονοματικό θέμα
- ΙV . To α΄ συνθετικό εκλαμβάνεται ως ρήμα
- Τα σύνθετα με βάση τη συντακτική σχέση μεταξύ των μελών τους
- Ι. Παρατακτικά (συνδετικά) σύνθετα
- ΙΙ. Υποτακτικά σύνθετα
- 1. Προσδιορισμός του ρηματικού β΄ συνθετικού από ένα προρηματικό στο α΄ συνθετικό
- 2. Εμπρόθετα κυβερνημένα σύνθετα
- 3. Προσδιοριστικά ονοματικά σύνθετα
- 4. Ρηματικά κυβερνημένα σύνθετα
- 5. Επιρρηματικά σύνθετα
- Μεταπλαστά και μη μεταπλαστά σύνθετα
- Μετατοπίσεις μεταξύ μορφολογικών και σημασιολογικών τύπων
- Φθογγικές αλλαγές κατά τη σύνθεση
- Ι. Συνάντηση φωνηέντων στον αρμό της σύνθεσης
- 1. Συνθετική έκταση
- 2. Έκθλιψη
- 3. Δευτερογενής χασμωδία και δευτερογενής συναίρεση
- ΙΙ. Συνάντηση συμφώνων στον αρμό της σύνθεσης
- Η θεματική απόληξη του α΄ συνθετικού
- Ι. Σε ονοματικά θεματικά σύνθετα
- ΙΙ. Σε άλλα σύνθετα
- Διαμόρφωση του β΄ συνθετικού
- Ι. Η διαμόρφωση του θέματος του β΄ συνθετικού κατά τη μετάπλαση
- ΙΙ. Ρηματικά ονόματα ως β΄ συνθετικά
- Σύνθεση για τους σκοπούς της παραγωγής (συνθετικό επίθημα, υπόσταση)
- Ο τονισμός των συνθέτων
- Ο λογοτεχνικός χαρακτήρας των συνθέτων
- 1. Τολμηροί ποιητικοί σχηματισμοί
- 2. Εναλλαγή των συνθετικών
- 3. Σύνθετα με περισσότερα από δύο συνθετικά
- Τα κύρια ονόματα
- Β. ΡΗΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ
- Γενικά
- Οι μικρότεροι τύποι ενεστωτικών επιθημάτων
- Ι. Επιθήματα με n
- ΙΙ. -σκο-
- ΙΙΙ. -θο-
- Οι ενεστώτες σε i ̯ o
- Γενικά
- Ι. Οι φωνηεντόληκτοι ενεστώτες σε -i̯o-, δηλαδή τα ρήματα σε -ᾶν (-ῆν), -εῖν, -οῦν, -ίειν, -ύειν, -εύειν
- 1. Τα ρήματα σε -ᾶν (-ῆν)
- 2. Τα ρήματα σε -εῖν
- 3. Τα ρήματα σε -οῦν
- 4. Τα ρήματα σε -ίειν και -ύειν
- 5. Τα ρήματα σε -εύειν
- ΙΙ. Οι συμφωνόληκτοι ενεστώτες σε i ̯ o
- 1.Τα ρήματα σε *- n -i̯o-
- 2. Τα ρήματα σε - r -i̯o- και - l -i̯o-
- 3. Τα ρήματα σε -σσειν (αττ.-βοιωτ. -ττειν)
- 4. Τα ρήματα σε -ζειν
- Γενικά
- α) Τα ρήματα σε -ύζειν
- β) Τα ρήματα σε -άζειν
- γ) Τα ρήματα σε -ίζειν
- Γ. ΟΝΟΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ
- Γενικά
- Ριζικά ουσιαστικά
- Φωνηεντικά επιθήματα
- Ι. -ο- και -ᾱ-
- ΙΙ. -ιο- και -ιᾱ-
- ΙΙΙ. -εο-
- ΙV . - ι ̯ ᾰ
- V . -ευ-
- Ρινικά επιθήματα
- Ι. -μο-
- 1. Ουσιαστικά σε -μός,-τμός,-θμός,-σμός
- 2. Επίθετα σε -(σ)ιμος
- ΙΙ. - men -, - mon - (-μα -μην -μων)
- 1. Τα ουδέτερα σε -μα
- 2. Αρσενικά σε -μην και -μων
- ΙΙΙ. Άλλα επιθήματα σε n
- 1. -ων (-ωνος)
- 2. -ών (-ῶνος· ιων. -εών)
- Ι V . -νο-
- 1. Το απλό -(ᾰ)νο-
- 2. -εινός
- 3. Τα χρονικά επίθετα σε -ινός
- 4. Τα δηλωτικά ύλης επίθετα σε -ινος (-ίνεος)
- 5. -ῖνος (-ιᾱνός, -ηνός)
- 6. -συνος
- Υγρά επιθήματα
- Ι. Επιθήματα με l
- 1. Απλό -λο-,-αλο-,-ελο-,-ιλο-,-υλο-
- 2. -ᾱλός, -ηλός, -ωλός
- 3. Υποκοριστικό -υ(λ)λο-
- 4. -αλέος
- ΙΙ. Επιθήματα με r
- Επιθήματα με χειλικό χαρακτήρα
- Επιθήματα με οδοντικό κλειστό
- Ι. Το επίθημα - t - μαζί με τα nomina agentis με επίθημα -t- και το μετονοματικό -της
- 1. Τα nomina agentis με επίθημα με - t - (-τ-, -τήρ, -τωρ, -της)
- Σχετικά με την ιστορία των nomina agentis στους ιστορικούς χρόνους
- Τονισμός του -της
- 2. -τρος, -τρᾱ, -τρον
- 3. -τ ῐ́ , -τεί
- 4. Τα παράγωγα σε -της από ονόματα
- 5. -εντ-
- 6. -τᾱτ-, -τητ-
- ΙΙ. Το επίθημα - to - (μαζί με το -τέος)
- 1. Ουσιαστικά σε -τος, -τη, -τον
- 2. Επίθετα με -τος (-τέος)
- ΙΙΙ. - ti -
- ΙV. -τύ-
- V . Τα επιθήματα με d
- 1. Η καταγωγή του - d -
- 2. Τα ονόματα σε -αδ-, -ιδ-
- 3. Οι επεκτάσεις των -αδ-, -ιδ-: -άδιος, -ίδιος , -(ι)άδης, -ίδης, -ιδεύς, -ιδοῦς
- 4. -δόν- και -δανό-
- 5. -ώδης
- VI . Επιθήματα με το -θ- (-θρ-, -θλ-)
- Επιθήματα με υπερωικό κλειστό
- Ι. -ᾰκ- και -ᾱκ-
- ΙΙ. -ικός, -ιακός (-υκός)
- Η μορφή της αρκτικής συλλαβής του -(ι)κός:
- Η σημασία του -ικός :
- ΙΙΙ. -ίσκος, -ίσκη, -ίσκον
- Επιθήματα με - s -
- Παράρτημα
- Σημειώσεις
- Πίνακες και ευρετήρια
α) Τα ρήματα σε -ύζειν
§ 234. Ξεπερνώντας τα αρχικά του όρια το -ύζειν (ιδίως με υπερωικό θεματικό χαρακτήρα) επεκτάθηκε σε ονοματοποιίες. Πάντως το υπόβαθρο αποτελούν παράγωγα από ονοματικά υπερωικά θέματα, όπως π.χ. κοκκύζειν 'κρώζω σαν κούκος' (Ησίοδος) από το κόκκυξ, -υγος, ή ὀλολύζειν 'σπαράζω στο κλάμα' (Όμ.) από το ὀλολῡγή 'ολολυγμός'. Σε τέτοιες περιπτώσεις συνδέθηκε με το -ύζειν η παράσταση ενός ήχου, και με αυτή την έννοια το -ύζειν προχώρησε στη συνέχεια σε κατακτήσεις: π.χ. κατά το κόκκυ (η φωνή του κούκου) - κόκκυξ - κοκκύζειν[99] σχηματίστηκε από το βαῦ[100] 'γαβ' ένα βαΰζειν 'γαβγίζω' (μετά τον Ηράκλειτο), από το γρῦ ένα γρύζειν 'γκρινιάζω' (κλασ.), από το βάμβαλα (χειμερινὰ ἱμάτια) βαμβάλλειν (τρέμειν, ψοφεῖν τοῖς χείλεσιν 'τρέμω, κροτούν τα χείλια μου') ένα βαμβαλύζειν 'χτυπούν τα δόντια μου [από το κρύο]' (λεξικογράφοι· Ιππώνακτας;). Και άλλα επιφωνήματα δέχονται μερικές φορές ένα τέτοιο -ζειν· π.χ. ὤζειν (Αισχύλ., Αριστοφ.) 'φωνάζω ὤ ' (πρβ. οἴμοι - οἰμώζειν (Όμ.) - οἰμωγή), φεύζειν (Αισχύλ.) 'φωνάζω φεῦ [αλοίμονο]', οἴζειν (δυσ- τραγικοί) 'φωνάζω οἴ ', ψιττάζειν (Ησύχιος) 'οδηγώ ένα ζώο φωνάζοντας ψίττα '.[101]
99. Σ.τ.ε. κόκκυ (με μακρό υ και διπλό κ), κοκκύζειν: Αρχικά, το γράμμα υ δήλωνε το φωνήεν [u], που αργότερα τράπηκε σε [y], και τελικά σε [i]. Σήμερα, καθώς η προφορά της αρχαίας λέξης έχει αλλάξει, χρησιμοποιούμε μια παρόμοια ηχομιμητική γι' αυτό το πουλί: κούκος.
100. Σ.τ.ε. βαῦ: Προφανώς κατά την αρχική δημιουργία της ηχομιμητικής λέξης η προφορά της ήτανε περίπου [baw]. (Δες στο Παράρτημα για την προφορά, καθώς και στο ΛΚΝ την ετυμολογία της λέξης γάβ.)
101. Σ.τ.ε. Σήμερα το επιφώνημα ψίτ συνηθίζεται κυρίως για τη γάτα.