Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας
Εισαγωγή
Μέσα στις 50.000 περίπου λέξεις και φράσεις και στις 250.000 σημασίες περιλαμβάνονται η γλώσσα της λαϊκής - της αργκό - των μηχανόβιων - των ναρκωτικών - της φυλακής - του χαρτοπαιγνίου - του ποδοσφαίρου - του αθλητισμού - του στρατού - των ναυτικών - του καφενείου - των εργατών - των νηπίων - των εφημερίδων - της τηλεόρασης - της νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως, λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής.
Το Λεξικό του Γεωργίου Κάτου είναι έργο ενός εμπειρικού θιασώτη και τεχνίτη της γλώσσας, ιδιαίτερα εκείνης των λαϊκών ανθρώπων. Πρόκειται για την περιεκτικότερη συλλογή τεκμηρίων αυθεντικού λόγου από όλο το φάσμα των ταπεινών γλωσσικών χρήσεων, με κύρια αρετή την πιστή και αναλυτική παράθεση δειγμάτων της πολύτιμης γλωσσικής παρακαταθήκης των απλών και των βασανισμένων ανθρώπων. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα των γνωστών λεξικών της ελληνικής.
Περιεχόμενα
Αναζήτηση
- κύκλος, ο,
- ουσ. [<αρχ. κύκλος], ο κύκλος. 1. ομάδα ατόμων με συχνές επαφές, γιατί συνδέονται φιλικά ή γιατί έχουν κοινά ενδιαφέροντα ή επιδιώξεις: «αθλητικοί κύκλοι || καλλιτεχνικοί κύκλοι || πολιτικοί κύκλοι || οι κύκλοι του χρηματιστηρίου». 2. η παρέα: «ο κύκλος μου αποτελείται από λαϊκά παιδιά». 3. στον πλ. οι κύκλοι, μελανά σημάδια κάτω από τα μάτια, που σχηματίζονται συνήθως από κούραση, ξενύχτι ή μεθύσι: «όλη τη νύχτα μπεκρόπινε και το πρωί που ξύπνησε είχε μαύρους κύκλους γύρω απ’ τα μάτια του». Υποκορ. κυκλάκι, το (βλ. λ.). (Ακολουθούν 14 φρ.)·
- βάζω στον κύκλο μου (κάποιον), βάζω στην παρέα μου κάποιον, τον κάνω μέλος της: «επειδή ήταν καλό παιδί, τον έβαλα στον κύκλο μου»·
- έκανε τον κύκλο του, βλ. συνηθέστ. έκλεισε τον κύκλο του·
- έκλεισε τον κύκλο του, (για πρόσωπα ή μηχανήματα) πραγματοποίησε στο έπακρο το σκοπό της ύπαρξής του ή της κατασκευής του και αποσύρθηκε ή αχρηστεύτηκε: «ως γιατρός έκλεισε τον κύκλο του στα εξήντα πέντε του χρόνια με επιτυχία και βγήκε στη σύνταξη || έχω το ίδιο αυτοκίνητο επί είκοσι χρόνια κι επειδή έκλεισε τον κύκλο του θα το πάω για απόσυρση»·
- έχει μεγάλο κύκλο, συναναστρέφεται συστηματικά με πολλά και σημαντικά πρόσωπα διάφορων τάξεων και ειδικοτήτων: «ο μόνος που μπορεί να σε βοηθήσει είναι ο τάδε, γιατί έχει μεγάλο κύκλο». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το γνωριμιών·
- έχει καλό κύκλο, συναναστρέφεται συστηματικά με σημαντικά, με αξιόλογα πρόσωπα: «επιδιώκω να κάνω παρέα με τον τάδε, γιατί έχει καλό κύκλο». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το γνωριμιών·
- κάνω κύκλο ή κάνω τον κύκλο, κινούμαι κυκλικά, κάνω κυκλική διαδρομή γύρω από ένα σημείο για να φτάσω τελικά μέχρις αυτό, κάνοντας μεγαλύτερη διαδρομή από την κανονική: «επειδή, καθώς ερχόμουν, έπεσα πάνω σε μια φοιτητική διαδήλωση, έκανα τον κύκλο όλης της περιοχής για να ’ρθω στο σπίτι σου»·
- κάνω κύκλους, πραγματοποιώ συνεχώς κυκλικές διαδρομές γύρω από ένα σημείο ή γύρω από κάτι, κινούμαι συνεχώς κυκλικά γύρω από ένα σημείο ή γύρω από κάτι: «μια ώρα κάνω κύκλους ολόκληρο το τετράγωνο για να βρω θέση να παρκάρω τ’ αυτοκίνητό μου». (Λαϊκό τραγούδι: φτάνει φτάνει φτάνει, η ζωή μου κύκλους κάνει)·
- κλειστός κύκλος, μικρή ομάδα ατόμων ή παρέα με κοινά ενδιαφέροντα ή επιδιώξεις που δύσκολα δέχεται κάποιο νέο μέλος: «επικρατεί λανθασμένα η γνώμη πως οι συγγραφείς αποτελούν κλειστό κύκλο»·
- κύκλος αίματος, διαδοχικές αιματηρές ενέργειες δυο ατόμων ή δυο ομάδων, που έχουν σχέση με την αρχική αιτία: «η μια βεντέτα απαντιέται με άλλη βεντέτα και ο κύκλος αίματος δε λέει να κλείσει»·
- μη μου τους κύκλους τάραττε! α. έκφραση με την οποία αντιδρά κάποιος, όταν τον ενοχλούμε σε στιγμή που βρίσκεται πολύ απασχολημένος με κάποιο θέμα ή κάποια εργασία. Η φρ. αποδίδεται στον Αρχιμίδη, λίγο πριν πέσει νεκρός από το σπαθί του Ρωμαίου στρατιώτη, που εισέβαλε στην έπαυλή του μετά την άλωση των Συρακουσών. β. (ειρωνικά) έκφραση με την οποία αντιδρά κάποιος, όταν τον ενοχλούμε σε στιγμή που βρίσκεται σε απόλυτη ηρεμία. Σε αυτή τη δεύτερη περίπτωση της φρ. προτάσσεται το α·
- ο κύκλος των χαμένων ευκαιριών, βλ. λ. ευκαιρία·
- σε στενό οικογενειακό κύκλο, μόνο οι στενοί συγγενείς: «ο γάμος έγινε σε στενό οικογενειακό κύκλο || η κηδεία έγινε σε στενό οικογενειακό κύκλο»·
- τον έφαγε ο κύκλος του, τον κατέστρεψε η παρέα του, αυτοί με τους οποίους συναναστρεφόταν: «αυτός ήταν πολύ καλό παιδί, αλλά τον έφαγε ο κύκλος του που δεν ήταν της προκοπής»·
- φαύλος κύκλος, αδιέξοδη κατάσταση που επαναλαμβάνεται χωρίς να μπορεί να βρεθεί λύση: «στις δημόσιες υπηρεσίες επικρατεί φαύλος κύκλος, γιατί ο ένας υπάλληλος σε στέλνει στον άλλον κι αυτός με τη σειρά του σε ξαποστέλνει σ’ έναν άλλον, με αποτέλεσμα να μην μπορείς να τελειώσεις τη δουλειά σου».
- ουσ. [<αρχ. κύκλος], ο κύκλος. 1. ομάδα ατόμων με συχνές επαφές, γιατί συνδέονται φιλικά ή γιατί έχουν κοινά ενδιαφέροντα ή επιδιώξεις: «αθλητικοί κύκλοι || καλλιτεχνικοί κύκλοι || πολιτικοί κύκλοι || οι κύκλοι του χρηματιστηρίου». 2. η παρέα: «ο κύκλος μου αποτελείται από λαϊκά παιδιά». 3. στον πλ. οι κύκλοι, μελανά σημάδια κάτω από τα μάτια, που σχηματίζονται συνήθως από κούραση, ξενύχτι ή μεθύσι: «όλη τη νύχτα μπεκρόπινε και το πρωί που ξύπνησε είχε μαύρους κύκλους γύρω απ’ τα μάτια του». Υποκορ. κυκλάκι, το (βλ. λ.). (Ακολουθούν 14 φρ.)·
Οδηγίες Αναζήτησης
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...
- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- κρατ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κρατ») : κράτος, κρατισμός, κρατώ κλπ.
- *κρατ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το «κρατ»): αισθησιοκράτης, αισθησιοκρατία, αιτιοκρατία κλπ.
- *ισμός (όλες οι λέξεις που λήγουν σε «ισμός»): ανιμισμός, κρατισμός, υλισμός κλπ.
- κ*ισμός (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κ» και λήγουν σε «ισμός»): κλασικισμός, κομμουνισμός, κρατισμός κλπ
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. κρατ κρατ* - Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε έναν όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που είναι εννοιολογικά συγγενείς.
- Παράδειγμα Χρήσης
Εδώ πληκτρολογείτε μια λέξη, η οποία περιμένετε να εμφανιστεί σε πρόταση που είναι παράδειγμα χρήσης του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.- Γραμματική - Σύνταξη
Επιλέγετε τον επιθυμητό τρόπο σύνταξης της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους συντάσσεται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ως επίθετο» θα εμφανιστούν λήμματα που, ενώ ανήκουν σε άλλη γραμματική κατηγορία, χρησιμοποιούνται με τη σημασία επιθέτου και συντάσσονται αναλόγως.
- Επίπεδο Ύφους
Το μενού προεπιλογών που εμφανίζεται περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα ύφους, τα οποία αφορούν είτε όλο το λήμμα είτε κάποια από τις σημασίες του, ώστε να επιλέξετε αυτό που σας ενδιαφέρει.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ειρωνικό», θα εμφανιστούν
- λήμματα που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- λήμματα που μία τους σημασία χρησιμοποιείται σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- Σημασιολογικό πεδίο
Επιλέγετε το σημασιολογικό πεδίο στο οποίο ανήκει η σημασία ή κάποια από τις σημασίες του λήμματος. Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να ζητήσετε ομάδες λέξεων που σχετίζονται με κάποια θεματική περιοχή.
- Ετυμολογία
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες ετυμολογικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε αυτή που σας ενδιαφέρει.
- Τύπος Λήμματος
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Χρήση
Επιλέγετε την επιθυμητή χρήση της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους έχει τη συγκεκριμένη χρήση.
Συντομογραφίες
Α
αγγλ. αγγλικός, -ή, -ό άγν. ετυμολ. άγνωστης ετυμολογίας αιτιατ. αιτιατική αιτιολογ. αιτιολογικός, -ή, -ό άκλ. άκλιτο αλβαν. αλβανικός, -ή, - ό αμερικ. αμερικανικός, -ή, -ό αμτβ. αμετάβατο αναφορ. αναφορικός, -ή, -ό αντίθ. αντίθετο αντων. αντωνυμία απαρέμφ. απαρέμφατο απρόσ. απρόσωπο αραβ. αραβικός, -ή, -ό αραβοτουρκ. αραβοτουρκικός, -ή, -ό αριθμ. αριθμός αρσ. αρσενικό αρχ. αρχαίος, -ία, -ιο αρχαϊστ. αρχαϊστικός, -ή, -ό Β
βενετ. βενετικός, -ή, -ό βλ. βλέπε βλ. και φρ. βλέπε και φράση βλ. συνηθέστ. βλέπε συνηθέστερο βλ. φρ. βλέπε φράση βλάχ. βλάχικος, -η, -ο βουλγαρ. βουλγαρικός, -ή, -ό βραζιλ. βραζιλιάνικος, -η, -ο Γ
γ΄ εν. πρόσ. τρίτο ενικό πρόσωπο γαλλ. γαλλικός, -ή, -ό γεν. γενική γενουατ. γενουατικός, -ή, -ό γερμαν. γερμανικός, -ή, -ό Δ
δεικ. δεικτικό δηλ. δηλαδή διεθν. διεθνής, διεθνώς δοτ. δοτική Ε
εβρ. εβραϊκός, -ή, -ό ειρων. ειρωνικά ελνστ. ελληνιστικός, -ή, -ό ενεστ. ενεστώτας ενν. εννοείται επέκτ. επέκταση επίθ. επίθετο επίρρ. επίρρημα επιφών. επιφώνημα επιφωνημ. επιφωνηματικός, -ή, -ό επών. επώνυμο εύχρ. εύχρηστος, -η, -ο εφημερ. εφημερίδα Θ
θηλ. θηλυκό Ι
ιαπων. ιαπωνικός, -ή, -ό ιδ. ιδίως ιδ. εύχρ. ιδίως εύχρηστο ινδ. ινδικός, -ή, -ό ιραν. ιρανικός, -ή, -ό ισπαν. ισπανικός, -ή, -ό ιταλ. ιταλικός, -ή, -ό Κ
κ. και κ.ά. και άλλα κ.λπ. και λοιπά κελτ. κελτικός, -ή, -ό κουτσοβλάχ. κουτσοβλάχικος, -η, -ο κυρ. κυρίως κυρ. εύχρ. κυρίως εύχρηστο κύρ. ό. κύριο όνομα Λ
λ. λέξη, λήμμα λατιν. λατινικός, -ή, -ό Μ
μαλαισ. μαλαισιανός, -ή, -ό μεγεθ. μεγεθυντικό μέλλ. μέλλοντας μέσ. μέσος, -η, -ο μόρ. μόριο μσν. μεσαιωνικός, -ή, -ό μτβ. μεταβατικό μτγν. μεταγενέστερος, -η, -ο μτφ. μεταφορικός, μεταφορικά μτχ. μετοχή Ν
νεότ. νεότερος, -η, -ο Ο
όν. όνομα ουγγρ. ουγγρικός, -ή, -ό ουδ. ουδέτερο ουσ. ουσιαστικό Π
π.χ. παραδείγματος χάριν παρακ. και παρακείμ. παρακείμενος παρατατ. παρατατικός περσ. περσικός, -ή, -ό πιθ. πιθανόν πληθ. και πλ. πληθυντικός πορτογαλ. πορτογαλικός, -ή, -ό πρβλ. παράβαλε πρόθ. πρόθεση πρόσ. πρόσωπο προστακτ. προστακτικός, -ή, -ό Ρ
ρ. ρήμα ρουμαν. ρουμανικός, -ή, -ό ρωσ. ρωσικός, -ή, -ό Σ
σερβ. σερβικός, -ή, -ό σκωπτ. σκωπτικά σλαβ. σλαβικός, -ή, -ό στερητ. στερητικό σύνδ. σύνδεσμος συνήθ. συνήθως συνηθέστ. συνηθέστερος, -η, -ο συνών. συνώνυμος, συνώνυμα Τ
τακτ. τακτικός, -ή, -ό τοπ. τοπικός, -ή, -ό τουρ. τουρκικός, -ή, -ό τουρκοπερσ. τουρκοπερσικός, -ή, -ό τσεχ. τσεχικός, -ή, -ό τσιγγ. τσιγγάνικος, -η, -ο Υ
υβριστ. υβριστικά υπερθετ. υπερθετικός υποκορ. υποκοριστικός, -ή, -ό υποτιμητ. υποτιμητικά υποχωρητ. υποχωρητικός, -ή, -ό Φ
φρ. φράση Χ
χρον. χρονικός
Ομάδα εργασίας
- Σχεδιασμός - Γενική Επιμέλεια
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Σχεδιασμός φόρμας σύνταξης και ψηφιοποίησης
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Φιλολογική επεξεργασία ηλεκτρονικών λημμάτων / τελικού κειμένου
- Ε. Μητρούση
- Φιλολογικές εργασίες για τη διαμόρφωση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος
- Ε. Μητρούση
- Ηλεκτρονική υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης