Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας
Εισαγωγή
Μέσα στις 50.000 περίπου λέξεις και φράσεις και στις 250.000 σημασίες περιλαμβάνονται η γλώσσα της λαϊκής - της αργκό - των μηχανόβιων - των ναρκωτικών - της φυλακής - του χαρτοπαιγνίου - του ποδοσφαίρου - του αθλητισμού - του στρατού - των ναυτικών - του καφενείου - των εργατών - των νηπίων - των εφημερίδων - της τηλεόρασης - της νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως, λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής.
Το Λεξικό του Γεωργίου Κάτου είναι έργο ενός εμπειρικού θιασώτη και τεχνίτη της γλώσσας, ιδιαίτερα εκείνης των λαϊκών ανθρώπων. Πρόκειται για την περιεκτικότερη συλλογή τεκμηρίων αυθεντικού λόγου από όλο το φάσμα των ταπεινών γλωσσικών χρήσεων, με κύρια αρετή την πιστή και αναλυτική παράθεση δειγμάτων της πολύτιμης γλωσσικής παρακαταθήκης των απλών και των βασανισμένων ανθρώπων. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα των γνωστών λεξικών της ελληνικής.
Περιεχόμενα
Αναζήτηση
- κερί, το,
- ουσ. [<μσν. κερίν <αρχ. κηρίον, υποκορ. του ουσ. κηρός], μικρή λαμπάδα που ανάβει κανείς στην εκκλησία ή που το χρησιμοποιεί για φωτισμό. (Λαϊκό τραγούδι: άναψε το μπάρμπα Πέτρο το κερί το σπαρματσέτο). Υποκορ. κεράκι, το. (Λαϊκό τραγούδι: μ’ έκαψες που να καείς σαν το κεράκι της Λαμπρής). Με τη λ. κερί υπάρχει και το παρακάτω λογοπαίγνιο που είναι και δημοτικό τραγούδι: στου αρχιδιά- στου αρχιδιά- στου αρχιδιάκου την αυλή, ν’ ανάψω λί- ν’ ανάψω λί- ν’ ανάψω λίγο ένα κερί, όπου το λογοπαίγνιο γίνεται στη συγκοπή αρχιδιά- της λ. αρχιδιάκου που παραπέμπει στη λ. αρχίδι και στη συγκοπή λί- της λ. λίγο που σε συνδυασμό με την τελευταία συλλαβή -ψω της λ. ανάψω παραπέμπει στην ομόηχη λ. ψωλή· παρόμοιο λογοπαίγνιο γίνεται και με τη λ. πουτάνα (βλ. λ.). (Ακολουθούν 19 φρ.)·
- άναψε το κερί, να δεις το λυχνάρι, βλ. λ. λυχνάρι·
- απ’ το διάβολο κι ένα κερί να πάρεις, καλό είναι, βλ. λ. διάβολος·
- βρήκες άγιο ν’ ανάψεις κερί, βλ. λ. άγιος·
- γυρεύω με το κερί, βλ. φρ. ψάχνω με το κερί·
- δε βλάφτει ν’ ανάβεις κι από κανένα κερί, προτρεπτική έκφραση σε κάποιον, να εκδηλώνει καμιά φορά σεβασμό, λατρευτική διάθεση προς το Θεό: «ξέρω πως δεν έχεις πολλά πάρε δώσε με τη θρησκεία, αλλά δε βλάφτει ν’ ανάβεις κι από κανένα κερί»·
- έγινε άσπρος σαν κερί ή έγινε άσπρος σαν το κερί, έχασε το χρώμα του προσώπου του από μεγάλο φόβο: «έγινε άσπρος σαν το κερί, μόλις αντιλήφθηκε πως δεν έπιαναν τα φρένα του». Από το ότι υπάρχουν και κεριά που έχουν άσπρο χρώμα· βλ. και φρ. έγινε κίτρινος σαν κερί·
- έγινε κίτρινος σαν κερί ή έγινε κίτρινος σαν το κερί, έχασε το χρώμα του προσώπου του από κάποια αρρώστια: «σίγουρα θα πρέπει να ’χει πρόβλημα με την υγεία του, γιατί το πρόσωπό του έγινε κίτρινο σαν το κερί». Από το ότι υπάρχουν και κεριά που έχουν κίτρινο χρώμα· βλ. και φρ. έγινε άσπρος σαν κερί·
- ζητώ με το κερί, βλ. φρ. ψάχνω με το κερί. (Τραγούδι: ο κόσμος άλλαξε αλλάξαν οι καιροί, είν’ όλα ψεύτικα κι ας φαίνονται αλήθεια, αγάπη γνήσια ζητάς με το κερί, δεν αγαπάνε όπως λέν’ στα παραμύθια)·
- κατά τον άγιο και το κερί του, βλ. λ. άγιος·
- κερί αναμμένο ή κεράκι αναμμένο, λέγεται σε περίπτωση ανθρώπου πολύ αφοσιωμένου σε κάτι ή σε κάποιον, ανθρώπου ταπεινού, που δε λογαριάζει το προσωπικό του συμφέρον, αλλά προσφέρεται στους άλλους ανά πάσα στιγμή: «τρία χρόνια στεκόμουν δίπλα του κερί αναμμένο, ώσπου δεν άντεξα τις ιδιοτροπίες του κι έφυγα || κερί αναμμένο έγινε για χάρη σου ο άνθρωπος κι εσύ δεν του ’πες ούτε ένα ευχαριστώ». Από την εικόνα του αναμμένου κεριού μπροστά στο εικόνισμα που μένει εκεί μέχρι να λιώσει·
- κερί και λιβάνι, ειρωνική απάντηση στο κύριε, με το οποίο μας προσφωνεί κάποιος, που δηλώνει πως δεν αποδεχόμαστε αυτή την προσφώνηση, γιατί θεωρούμε ότι ανήκουμε στη λαϊκή τάξη, όπου οι συνηθισμένες προσφωνήσεις είναι φίλε, αδερφέ, καρντάση, ξάδερφε, δικέ μου κ.ά., ή γιατί δε μας αρέσουν οι ψευτοευγένειες, ή γιατί δε μας αρέσουν οι τυπικότητες·
- κερί κεράκι, λαμπάδα λαμπαδάκι, στερεότυπη έκφραση με την οποία διαλαλεί ο πωλητής κεριών έξω από την εκκλησία το εμπόρευμά του, ιδίως τις μέρες που πλησιάζει η Ανάσταση·
- λιώνει σαν κερί (κεράκι) ή λιώνει σαν το κερί (κεράκι), αδυνατίζει μέρα με τη μέρα από στενοχώρια, αρρώστια ή ερωτικό καημό: «λιώνει κάθε μέρα σαν το κερί απ’ την κακιά που του ’λαχε του φουκαρά || λιώνει σαν το κεράκι, απ’ τη μέρα που τη γνώρισε, όμως αυτή πέρα βρέχει». (Λαϊκό τραγούδι: έχω τρεις μέρες να τη δω και να την ανταμώσω κι αν δεν τη δω και σήμερα, σαν το κερί θα λιώσω // μαράζωσα, μανούλα μου, και σαν κεράκι λιώνω και βότανα δε βρίσκονται για το δικό μου πόνο)·
- λιώνει το κερί μου, βλ. συνηθέστ. σβήνει το καντήλι μου, λ. καντήλι·
- μην τάξεις σ’ άγιο κερί και σε παιδί κουλούρι, μην υπόσχεσαι πράγματα σε κάποιον που δεν μπορείς να κρατήσεις, γιατί εκ των υστέρων θα εκτεθείς·
- τάζει της Παναγιάς κερί, του διάβολου λιβάνι, χρησιμοποιεί κάθε μέσο, θεμιτό ή αθέμιτο, προκειμένου να πετύχει κάτι: «έταζε της Παναγιάς κερί, του διάβολου λιβάνι, ώσπου κατάφερε κι έβαλε το γιο του στην τράπεζα»·
- του αγίου άναβε κερί και του διαβόλου δέκα, βλ. λ. διάβολος·
- του ανάβω κερί, λέγεται σε περίπτωση που τιμώ, ευγνωμονώ απεριόριστα κάποιον για κάποιο καλό που μου έκανε: «κάθε μέρα του ανάβω κερί αυτού του ανθρώπου, γιατί, αν δε με βοηθούσε, θα ήμουν σήμερα φυλακή». Από την εκκλησιαστική πρακτική, κατά την οποία, όταν μπαίνουμε στο ναό, ανάβουμε κερί ως ένδειξη λατρείας και σεβασμού απέναντι στα θεία·
- ψάχνω με το κερί, αναζητώ επίμονα να βρω κάποιον ή κάτι, γιατί αξίζει να τον βρω ή γιατί το έχω απόλυτη ανάγκη: «σήμερα ψάχνεις με το κερί για να βρεις έναν πραγματικό φίλο || μέρες τώρα ψάχνω με το κερί το τάδε ανταλλακτικό για τη μηχανή τ’ αυτοκινήτου μου, αλλά δεν το βρίσκω». (Λαϊκό τραγούδι: κι αν μου κάνεις τον βαρύ θα ’ρθ’ η ώρα που πια δεν θα μου γουστάρεις, τώρα κάνεις τον βαρύ, μα θα ψάχνεις με κερί μες στα κέντρα και στα μπαρ να με τρακάρεις). Συνών. ψάχνω με το φανάρι.
- ουσ. [<μσν. κερίν <αρχ. κηρίον, υποκορ. του ουσ. κηρός], μικρή λαμπάδα που ανάβει κανείς στην εκκλησία ή που το χρησιμοποιεί για φωτισμό. (Λαϊκό τραγούδι: άναψε το μπάρμπα Πέτρο το κερί το σπαρματσέτο). Υποκορ. κεράκι, το. (Λαϊκό τραγούδι: μ’ έκαψες που να καείς σαν το κεράκι της Λαμπρής). Με τη λ. κερί υπάρχει και το παρακάτω λογοπαίγνιο που είναι και δημοτικό τραγούδι: στου αρχιδιά- στου αρχιδιά- στου αρχιδιάκου την αυλή, ν’ ανάψω λί- ν’ ανάψω λί- ν’ ανάψω λίγο ένα κερί, όπου το λογοπαίγνιο γίνεται στη συγκοπή αρχιδιά- της λ. αρχιδιάκου που παραπέμπει στη λ. αρχίδι και στη συγκοπή λί- της λ. λίγο που σε συνδυασμό με την τελευταία συλλαβή -ψω της λ. ανάψω παραπέμπει στην ομόηχη λ. ψωλή· παρόμοιο λογοπαίγνιο γίνεται και με τη λ. πουτάνα (βλ. λ.). (Ακολουθούν 19 φρ.)·
Οδηγίες Αναζήτησης
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...
- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- κρατ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κρατ») : κράτος, κρατισμός, κρατώ κλπ.
- *κρατ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το «κρατ»): αισθησιοκράτης, αισθησιοκρατία, αιτιοκρατία κλπ.
- *ισμός (όλες οι λέξεις που λήγουν σε «ισμός»): ανιμισμός, κρατισμός, υλισμός κλπ.
- κ*ισμός (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κ» και λήγουν σε «ισμός»): κλασικισμός, κομμουνισμός, κρατισμός κλπ
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. κρατ κρατ* - Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε έναν όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που είναι εννοιολογικά συγγενείς.
- Παράδειγμα Χρήσης
Εδώ πληκτρολογείτε μια λέξη, η οποία περιμένετε να εμφανιστεί σε πρόταση που είναι παράδειγμα χρήσης του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.- Γραμματική - Σύνταξη
Επιλέγετε τον επιθυμητό τρόπο σύνταξης της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους συντάσσεται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ως επίθετο» θα εμφανιστούν λήμματα που, ενώ ανήκουν σε άλλη γραμματική κατηγορία, χρησιμοποιούνται με τη σημασία επιθέτου και συντάσσονται αναλόγως.
- Επίπεδο Ύφους
Το μενού προεπιλογών που εμφανίζεται περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα ύφους, τα οποία αφορούν είτε όλο το λήμμα είτε κάποια από τις σημασίες του, ώστε να επιλέξετε αυτό που σας ενδιαφέρει.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ειρωνικό», θα εμφανιστούν
- λήμματα που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- λήμματα που μία τους σημασία χρησιμοποιείται σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- Σημασιολογικό πεδίο
Επιλέγετε το σημασιολογικό πεδίο στο οποίο ανήκει η σημασία ή κάποια από τις σημασίες του λήμματος. Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να ζητήσετε ομάδες λέξεων που σχετίζονται με κάποια θεματική περιοχή.
- Ετυμολογία
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες ετυμολογικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε αυτή που σας ενδιαφέρει.
- Τύπος Λήμματος
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Χρήση
Επιλέγετε την επιθυμητή χρήση της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους έχει τη συγκεκριμένη χρήση.
Συντομογραφίες
Α
αγγλ. αγγλικός, -ή, -ό άγν. ετυμολ. άγνωστης ετυμολογίας αιτιατ. αιτιατική αιτιολογ. αιτιολογικός, -ή, -ό άκλ. άκλιτο αλβαν. αλβανικός, -ή, - ό αμερικ. αμερικανικός, -ή, -ό αμτβ. αμετάβατο αναφορ. αναφορικός, -ή, -ό αντίθ. αντίθετο αντων. αντωνυμία απαρέμφ. απαρέμφατο απρόσ. απρόσωπο αραβ. αραβικός, -ή, -ό αραβοτουρκ. αραβοτουρκικός, -ή, -ό αριθμ. αριθμός αρσ. αρσενικό αρχ. αρχαίος, -ία, -ιο αρχαϊστ. αρχαϊστικός, -ή, -ό Β
βενετ. βενετικός, -ή, -ό βλ. βλέπε βλ. και φρ. βλέπε και φράση βλ. συνηθέστ. βλέπε συνηθέστερο βλ. φρ. βλέπε φράση βλάχ. βλάχικος, -η, -ο βουλγαρ. βουλγαρικός, -ή, -ό βραζιλ. βραζιλιάνικος, -η, -ο Γ
γ΄ εν. πρόσ. τρίτο ενικό πρόσωπο γαλλ. γαλλικός, -ή, -ό γεν. γενική γενουατ. γενουατικός, -ή, -ό γερμαν. γερμανικός, -ή, -ό Δ
δεικ. δεικτικό δηλ. δηλαδή διεθν. διεθνής, διεθνώς δοτ. δοτική Ε
εβρ. εβραϊκός, -ή, -ό ειρων. ειρωνικά ελνστ. ελληνιστικός, -ή, -ό ενεστ. ενεστώτας ενν. εννοείται επέκτ. επέκταση επίθ. επίθετο επίρρ. επίρρημα επιφών. επιφώνημα επιφωνημ. επιφωνηματικός, -ή, -ό επών. επώνυμο εύχρ. εύχρηστος, -η, -ο εφημερ. εφημερίδα Θ
θηλ. θηλυκό Ι
ιαπων. ιαπωνικός, -ή, -ό ιδ. ιδίως ιδ. εύχρ. ιδίως εύχρηστο ινδ. ινδικός, -ή, -ό ιραν. ιρανικός, -ή, -ό ισπαν. ισπανικός, -ή, -ό ιταλ. ιταλικός, -ή, -ό Κ
κ. και κ.ά. και άλλα κ.λπ. και λοιπά κελτ. κελτικός, -ή, -ό κουτσοβλάχ. κουτσοβλάχικος, -η, -ο κυρ. κυρίως κυρ. εύχρ. κυρίως εύχρηστο κύρ. ό. κύριο όνομα Λ
λ. λέξη, λήμμα λατιν. λατινικός, -ή, -ό Μ
μαλαισ. μαλαισιανός, -ή, -ό μεγεθ. μεγεθυντικό μέλλ. μέλλοντας μέσ. μέσος, -η, -ο μόρ. μόριο μσν. μεσαιωνικός, -ή, -ό μτβ. μεταβατικό μτγν. μεταγενέστερος, -η, -ο μτφ. μεταφορικός, μεταφορικά μτχ. μετοχή Ν
νεότ. νεότερος, -η, -ο Ο
όν. όνομα ουγγρ. ουγγρικός, -ή, -ό ουδ. ουδέτερο ουσ. ουσιαστικό Π
π.χ. παραδείγματος χάριν παρακ. και παρακείμ. παρακείμενος παρατατ. παρατατικός περσ. περσικός, -ή, -ό πιθ. πιθανόν πληθ. και πλ. πληθυντικός πορτογαλ. πορτογαλικός, -ή, -ό πρβλ. παράβαλε πρόθ. πρόθεση πρόσ. πρόσωπο προστακτ. προστακτικός, -ή, -ό Ρ
ρ. ρήμα ρουμαν. ρουμανικός, -ή, -ό ρωσ. ρωσικός, -ή, -ό Σ
σερβ. σερβικός, -ή, -ό σκωπτ. σκωπτικά σλαβ. σλαβικός, -ή, -ό στερητ. στερητικό σύνδ. σύνδεσμος συνήθ. συνήθως συνηθέστ. συνηθέστερος, -η, -ο συνών. συνώνυμος, συνώνυμα Τ
τακτ. τακτικός, -ή, -ό τοπ. τοπικός, -ή, -ό τουρ. τουρκικός, -ή, -ό τουρκοπερσ. τουρκοπερσικός, -ή, -ό τσεχ. τσεχικός, -ή, -ό τσιγγ. τσιγγάνικος, -η, -ο Υ
υβριστ. υβριστικά υπερθετ. υπερθετικός υποκορ. υποκοριστικός, -ή, -ό υποτιμητ. υποτιμητικά υποχωρητ. υποχωρητικός, -ή, -ό Φ
φρ. φράση Χ
χρον. χρονικός
Ομάδα εργασίας
- Σχεδιασμός - Γενική Επιμέλεια
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Σχεδιασμός φόρμας σύνταξης και ψηφιοποίησης
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Φιλολογική επεξεργασία ηλεκτρονικών λημμάτων / τελικού κειμένου
- Ε. Μητρούση
- Φιλολογικές εργασίες για τη διαμόρφωση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος
- Ε. Μητρούση
- Ηλεκτρονική υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης