Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας
Εισαγωγή
Μέσα στις 50.000 περίπου λέξεις και φράσεις και στις 250.000 σημασίες περιλαμβάνονται η γλώσσα της λαϊκής - της αργκό - των μηχανόβιων - των ναρκωτικών - της φυλακής - του χαρτοπαιγνίου - του ποδοσφαίρου - του αθλητισμού - του στρατού - των ναυτικών - του καφενείου - των εργατών - των νηπίων - των εφημερίδων - της τηλεόρασης - της νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως, λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής.
Το Λεξικό του Γεωργίου Κάτου είναι έργο ενός εμπειρικού θιασώτη και τεχνίτη της γλώσσας, ιδιαίτερα εκείνης των λαϊκών ανθρώπων. Πρόκειται για την περιεκτικότερη συλλογή τεκμηρίων αυθεντικού λόγου από όλο το φάσμα των ταπεινών γλωσσικών χρήσεων, με κύρια αρετή την πιστή και αναλυτική παράθεση δειγμάτων της πολύτιμης γλωσσικής παρακαταθήκης των απλών και των βασανισμένων ανθρώπων. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα των γνωστών λεξικών της ελληνικής.
Περιεχόμενα
Αναζήτηση
- καφές, ο,
- ουσ. [<γαλλ. café <τουρκ. kahve <αραβ. kahva], ο καφές. Σύμφωνα με τη λαϊκή αντίληψη, όταν μας σερβίρει κάποιος ελληνικό καφέ και χύσει λίγο στο πιατάκι ή στα τοιχώματα του φλιτζανιού κατά τη μεταφορά του, σημαίνει πως θα μας τύχουν χρήματα, πράγμα που μας το αναγγέλλεται με τη στερεότυπη φρ. θα πάρεις λεφτά. Υποκορ. καφεδάκι, το και καφεδάκος, ο. (Ακολουθούν 18 φρ.)·
- ασικλίδικος καφές, που είναι ψημένος με τις σωστές αναλογίες του, ο μερακλίδικος: «καφετζή, ψήσε μου έναν ασικλίδικο καφέ»·
- βγήκε ο καφές, επαληθεύτηκαν αυτά που μου είπε η καφετζού, εξετάζοντας τα κατακάθια του καφέ στα τοιχώματα και στον πάτο του φλιτζανιού από το οποίο ήπια: «μου είχε πει η καφετζού ότι θα κέρδιζα αρκετά λεφτά και βγήκε ο καφές, γιατί ανέλαβα μια μεγάλη δουλειά»·
- βλέπει τον καφέ, βλ. φρ. λέει τον καφέ·
- βυζαντικός καφές, βλ. φρ. ελληνικός καφές·
- γιαβάσικος καφές, ο ελαφρύς γλυκός: «θέλω να μου ψήσεις έναν γιαβάσικο καφέ»·
- δεν μπορεί να βρει καφέ στη Βραζιλία, είναι πολύ ηλίθιος, πολύ βλάκας ή πολύ ανίκανος: «αυτός δεν μπορεί να βρει καφέ στη Βραζιλία κι εσύ τον έκανες συνεταίρο σου;». Από το ότι η Βραζιλία είναι η πρώτη παραγωγική χώρα στο καφέ παγκοσμίως. Συνών. στη θάλασσα να τον στείλεις, δε θα σου φέρει νερό·
- διαβάζει τον καφέ, βλ. φρ. λέει τον καφέ·
- ελληνικός καφές, ρόφημα που παρασκευάζεται από αλεσμένους σπόρους καφέ: «ψήσε μου, σε παρακαλώ, έναν ελληνικό καφέ με ναι και όχι». Τείνει, ιδίως από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, να αντικαταστήσει ως προς την έκφραση παραγγελίας το τούρκικο καφέ·
- καφέ το λέμε τώρα! ή καφέ το λένε τώρα! ειρωνική παρατήρηση σε κάποιον, που μας λέει ότι πήγαινε να πιει καφέ με το άτομο που τον είδαμε να συνοδεύει, και το υπονοούμενο είναι ότι είχε μαζί του κάποια ερωτική συνάντηση, την οποία δε θέλει να μας την ανακοινώσει. Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το μπα. Συνών. δουλειά το λέμε τώρα(!)·
- καφές της παρηγοριάς, ο καφές που πίνεται από τους φίλους στο σπίτι του νεκρού μετά την ταφή του, για να παρηγορήσουν τους συγγενείς του και, κατ’ επέκτ., αλλά με ειρωνική διάθεση, καφές που πίνεται από κάποιον ύστερα από ανεπιθύμητη κατάσταση: «έχασε πάλι η ομαδάρα του και τώρα πίνει τον καφέ της παρηγοριάς»·
- κόκαλα έχει ο καφές! βλ. λ. κόκαλο·
- λέει τον καφέ, προβλέπει το μέλλον ή ανακαλύπτει το παρελθόν κάποιου, μελετώντας το κατακάθι του καφέ στα τοιχώματα και στον πάτο του φλιτζανιού από το οποίο ήπιε: «η γιαγιά μου ξέρει να λέει τον καφέ καλύτερα απ’ όλες»·
- πιστεύει στον καφέ, βλ. φρ. πιστεύει στο φλιτζάνι, λ. φλιτζάνι·
- πρωινός καφές, ο καφές που πίνεται το πρωί, συνήθως από γυναικεία συντροφιά, και που συνοδεύεται από διάφορα κουτσομπολιά: «μόλις φύγουν οι άντρες τους για τις δουλειές τους, μαζεύονται πότε στο σπίτι της μιας και πότε στης άλλης για τον πρωινό καφέ τους κι αρχίζουν το μεγάλο θάψιμο!». Ο πρωινός καφές, μεταφέρθηκε και στην τηλεόραση ως πρωινή εκπομπή με ανούσιο περιεχόμενο ενώ, κυρίως από το 2001 αναφέρεται και στην πολιτική όπου, κυρίως ο πρωθυπουργός ή ο αρχηγός κόμματος συναντάται με τους βουλευτές του κόμματός του και ανταλλάσσει διάφορες πολιτικές απόψεις για τρέχοντα θέματα. Σαν χώρο συνάντησης, οι δημοσιογραφικές πληροφορίες αναφέρουν το Μέγαρο Μαξίμου·
- το είδα στον καφέ, λέγεται σε περιπτώσεις, όταν δε θέλουμε να αποκαλύψουμε την πηγή των πληροφοριών μας: «πού τα ξέρω όλα αυτά; Τα είδα στον καφέ»·
- το είδε στον καφέ, βλέποντας τα κατακάθια του καφέ στο φλιτζάνι κάποιου που τον ήπιε, μπόρεσε να δει ή να μαντέψει κάτι καλό ή κακό που του συνέβη ή που θα του συμβεί: «το είδε στον καφέ πως θα είχαμε χαρές στο σπίτι μας και σε λίγο καιρό αρραβωνιάσαμε την κόρη μας»·
- τον πίνει τον καφέ, (στη γλώσσα της αργκό) δέχεται κατά καιρούς, δέχεται περιστασιακά να υποστεί τη σεξουαλική πράξη: «δε μ’ ενδιαφέρει αν είναι παντρεμένος, αυτό που μ’ ενδιαφέρει είναι ότι κάπου κάπου τον πίνει τον καφέ». Συνών. το πάει το γράμμα·
- τούρκικος καφές, βλ. φρ. ελληνικός καφές.
- ουσ. [<γαλλ. café <τουρκ. kahve <αραβ. kahva], ο καφές. Σύμφωνα με τη λαϊκή αντίληψη, όταν μας σερβίρει κάποιος ελληνικό καφέ και χύσει λίγο στο πιατάκι ή στα τοιχώματα του φλιτζανιού κατά τη μεταφορά του, σημαίνει πως θα μας τύχουν χρήματα, πράγμα που μας το αναγγέλλεται με τη στερεότυπη φρ. θα πάρεις λεφτά. Υποκορ. καφεδάκι, το και καφεδάκος, ο. (Ακολουθούν 18 φρ.)·
Οδηγίες Αναζήτησης
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...
- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- κρατ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κρατ») : κράτος, κρατισμός, κρατώ κλπ.
- *κρατ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το «κρατ»): αισθησιοκράτης, αισθησιοκρατία, αιτιοκρατία κλπ.
- *ισμός (όλες οι λέξεις που λήγουν σε «ισμός»): ανιμισμός, κρατισμός, υλισμός κλπ.
- κ*ισμός (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κ» και λήγουν σε «ισμός»): κλασικισμός, κομμουνισμός, κρατισμός κλπ
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. κρατ κρατ* - Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε έναν όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που είναι εννοιολογικά συγγενείς.
- Παράδειγμα Χρήσης
Εδώ πληκτρολογείτε μια λέξη, η οποία περιμένετε να εμφανιστεί σε πρόταση που είναι παράδειγμα χρήσης του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.- Γραμματική - Σύνταξη
Επιλέγετε τον επιθυμητό τρόπο σύνταξης της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους συντάσσεται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ως επίθετο» θα εμφανιστούν λήμματα που, ενώ ανήκουν σε άλλη γραμματική κατηγορία, χρησιμοποιούνται με τη σημασία επιθέτου και συντάσσονται αναλόγως.
- Επίπεδο Ύφους
Το μενού προεπιλογών που εμφανίζεται περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα ύφους, τα οποία αφορούν είτε όλο το λήμμα είτε κάποια από τις σημασίες του, ώστε να επιλέξετε αυτό που σας ενδιαφέρει.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ειρωνικό», θα εμφανιστούν
- λήμματα που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- λήμματα που μία τους σημασία χρησιμοποιείται σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- Σημασιολογικό πεδίο
Επιλέγετε το σημασιολογικό πεδίο στο οποίο ανήκει η σημασία ή κάποια από τις σημασίες του λήμματος. Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να ζητήσετε ομάδες λέξεων που σχετίζονται με κάποια θεματική περιοχή.
- Ετυμολογία
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες ετυμολογικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε αυτή που σας ενδιαφέρει.
- Τύπος Λήμματος
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Χρήση
Επιλέγετε την επιθυμητή χρήση της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους έχει τη συγκεκριμένη χρήση.
Συντομογραφίες
Α
αγγλ. αγγλικός, -ή, -ό άγν. ετυμολ. άγνωστης ετυμολογίας αιτιατ. αιτιατική αιτιολογ. αιτιολογικός, -ή, -ό άκλ. άκλιτο αλβαν. αλβανικός, -ή, - ό αμερικ. αμερικανικός, -ή, -ό αμτβ. αμετάβατο αναφορ. αναφορικός, -ή, -ό αντίθ. αντίθετο αντων. αντωνυμία απαρέμφ. απαρέμφατο απρόσ. απρόσωπο αραβ. αραβικός, -ή, -ό αραβοτουρκ. αραβοτουρκικός, -ή, -ό αριθμ. αριθμός αρσ. αρσενικό αρχ. αρχαίος, -ία, -ιο αρχαϊστ. αρχαϊστικός, -ή, -ό Β
βενετ. βενετικός, -ή, -ό βλ. βλέπε βλ. και φρ. βλέπε και φράση βλ. συνηθέστ. βλέπε συνηθέστερο βλ. φρ. βλέπε φράση βλάχ. βλάχικος, -η, -ο βουλγαρ. βουλγαρικός, -ή, -ό βραζιλ. βραζιλιάνικος, -η, -ο Γ
γ΄ εν. πρόσ. τρίτο ενικό πρόσωπο γαλλ. γαλλικός, -ή, -ό γεν. γενική γενουατ. γενουατικός, -ή, -ό γερμαν. γερμανικός, -ή, -ό Δ
δεικ. δεικτικό δηλ. δηλαδή διεθν. διεθνής, διεθνώς δοτ. δοτική Ε
εβρ. εβραϊκός, -ή, -ό ειρων. ειρωνικά ελνστ. ελληνιστικός, -ή, -ό ενεστ. ενεστώτας ενν. εννοείται επέκτ. επέκταση επίθ. επίθετο επίρρ. επίρρημα επιφών. επιφώνημα επιφωνημ. επιφωνηματικός, -ή, -ό επών. επώνυμο εύχρ. εύχρηστος, -η, -ο εφημερ. εφημερίδα Θ
θηλ. θηλυκό Ι
ιαπων. ιαπωνικός, -ή, -ό ιδ. ιδίως ιδ. εύχρ. ιδίως εύχρηστο ινδ. ινδικός, -ή, -ό ιραν. ιρανικός, -ή, -ό ισπαν. ισπανικός, -ή, -ό ιταλ. ιταλικός, -ή, -ό Κ
κ. και κ.ά. και άλλα κ.λπ. και λοιπά κελτ. κελτικός, -ή, -ό κουτσοβλάχ. κουτσοβλάχικος, -η, -ο κυρ. κυρίως κυρ. εύχρ. κυρίως εύχρηστο κύρ. ό. κύριο όνομα Λ
λ. λέξη, λήμμα λατιν. λατινικός, -ή, -ό Μ
μαλαισ. μαλαισιανός, -ή, -ό μεγεθ. μεγεθυντικό μέλλ. μέλλοντας μέσ. μέσος, -η, -ο μόρ. μόριο μσν. μεσαιωνικός, -ή, -ό μτβ. μεταβατικό μτγν. μεταγενέστερος, -η, -ο μτφ. μεταφορικός, μεταφορικά μτχ. μετοχή Ν
νεότ. νεότερος, -η, -ο Ο
όν. όνομα ουγγρ. ουγγρικός, -ή, -ό ουδ. ουδέτερο ουσ. ουσιαστικό Π
π.χ. παραδείγματος χάριν παρακ. και παρακείμ. παρακείμενος παρατατ. παρατατικός περσ. περσικός, -ή, -ό πιθ. πιθανόν πληθ. και πλ. πληθυντικός πορτογαλ. πορτογαλικός, -ή, -ό πρβλ. παράβαλε πρόθ. πρόθεση πρόσ. πρόσωπο προστακτ. προστακτικός, -ή, -ό Ρ
ρ. ρήμα ρουμαν. ρουμανικός, -ή, -ό ρωσ. ρωσικός, -ή, -ό Σ
σερβ. σερβικός, -ή, -ό σκωπτ. σκωπτικά σλαβ. σλαβικός, -ή, -ό στερητ. στερητικό σύνδ. σύνδεσμος συνήθ. συνήθως συνηθέστ. συνηθέστερος, -η, -ο συνών. συνώνυμος, συνώνυμα Τ
τακτ. τακτικός, -ή, -ό τοπ. τοπικός, -ή, -ό τουρ. τουρκικός, -ή, -ό τουρκοπερσ. τουρκοπερσικός, -ή, -ό τσεχ. τσεχικός, -ή, -ό τσιγγ. τσιγγάνικος, -η, -ο Υ
υβριστ. υβριστικά υπερθετ. υπερθετικός υποκορ. υποκοριστικός, -ή, -ό υποτιμητ. υποτιμητικά υποχωρητ. υποχωρητικός, -ή, -ό Φ
φρ. φράση Χ
χρον. χρονικός
Ομάδα εργασίας
- Σχεδιασμός - Γενική Επιμέλεια
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Σχεδιασμός φόρμας σύνταξης και ψηφιοποίησης
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Φιλολογική επεξεργασία ηλεκτρονικών λημμάτων / τελικού κειμένου
- Ε. Μητρούση
- Φιλολογικές εργασίες για τη διαμόρφωση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος
- Ε. Μητρούση
- Ηλεκτρονική υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης