Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας
Εισαγωγή
Μέσα στις 50.000 περίπου λέξεις και φράσεις και στις 250.000 σημασίες περιλαμβάνονται η γλώσσα της λαϊκής - της αργκό - των μηχανόβιων - των ναρκωτικών - της φυλακής - του χαρτοπαιγνίου - του ποδοσφαίρου - του αθλητισμού - του στρατού - των ναυτικών - του καφενείου - των εργατών - των νηπίων - των εφημερίδων - της τηλεόρασης - της νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως, λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής.
Το Λεξικό του Γεωργίου Κάτου είναι έργο ενός εμπειρικού θιασώτη και τεχνίτη της γλώσσας, ιδιαίτερα εκείνης των λαϊκών ανθρώπων. Πρόκειται για την περιεκτικότερη συλλογή τεκμηρίων αυθεντικού λόγου από όλο το φάσμα των ταπεινών γλωσσικών χρήσεων, με κύρια αρετή την πιστή και αναλυτική παράθεση δειγμάτων της πολύτιμης γλωσσικής παρακαταθήκης των απλών και των βασανισμένων ανθρώπων. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα των γνωστών λεξικών της ελληνικής.
Περιεχόμενα
Αναζήτηση
- καρύδι, το,
- ουσ. [<μτγν. καρύδιον, υποκορ. του αρχ. ουσ. κάρυον], το καρύδι. 1. η προεξοχή του λάρυγγα στο λαιμό, το μήλο του Αδάμ: «καθώς μιλούσε, έβλεπες το καρύδι του ν’ ανεβοκατεβαίνει». 2. χτύπημα στο κεφάλι κάποιου με την κλείδωση του μεσαίου δαχτύλου, που δίνεται χάριν αστεϊσμού και είναι διαδεδομένο ιδίως ανάμεσα στα παιδιά: «πήγα κρυφά από πίσω του και του ’δωσα ένα καρύδι στο κεφάλι». Συνών. κοκονίδι. 3. (στη γλώσσα της αργκό) το άκρο του πέους, η βάλανος: «το παραμικρό χτύπημα πάνω στο καρύδι, προξενεί αφόρητο πόνο». Συνών. κεφάλι (2) / κόμπος (6). 4. στον πλ. τα καρύδια, τα αρχίδια: «έφαγε μια κλοτσιά στα καρύδια του κι ούρλιαξε απ’ τον πόνο». Για συνών. βλ. λ. αρχίδι (4). (Ακολουθούν 21 φρ.)·
- είναι κούφιο καρύδι, πρόκειται για άτομο κενού περιεχομένου: «μην σ’ επηρεάζει το καλό παρουσιαστικό του, γιατί είναι κούφιο καρύδι ο νεαρός»·
- είναι σκληρό καρύδι, δεν υποχωρεί εύκολα σε πιέσεις ή σε εκβιασμούς, ξέρει να μάχεται σκληρά για το συμφέρον του: «πρέπει να βρούμε κι εμείς έναν πεπειραμένο διαπραγματευτή, γιατί ο τάδε είναι σκληρό καρύδι»·
- θα σου δαγκάσω το καρύδι, βλ. φρ. θα σου φάω το καρύδι·
- θα σου κόψω το καρύδι, βλ. συνηθέστ. θα σου κόψω το λαρύγγι, βλ. λ. λαρύγγι·
- θα σου στρίψω το καρύδι, βλ. συνηθέστ. θα σου στρίψω το λαρύγγι, βλ. λ. λαρύγγι·
- θα σου φάω το καρύδι, θα σου προξενήσω μεγάλη σωματική ζημιά, θα σε τιμωρήσω σκληρά, παραδειγματικά: «αν ενοχλήσεις ξανά την αδερφή μου, θα σου φάω το καρύδι»·
- κάθε καρυδιάς καρύδι, συγκέντρωση σε κάποιο χώρο, συνήθως ύποπτη ή παράνομη, ατόμων άγνωστης προέλευσης: «εκείνο το βράδυ υπήρχε στο καφενείο κάθε καρυδιάς καρύδι». Συνών. η σάρα η μάρα ή η σάρα, η μάρα και το κακό συναπάντημα·
- καρύδια με το μέλι, α. τροφή που θεωρείται αφροδισιακή. (Λαϊκό τραγούδι: σου ’χω βάλει κοκκινέλι και καρύδια με το μέλι, σου ’χω στρώσει στο κρεβάτι την κουβέρτα τη φλοκάτη, έλα έλα). β. η καλοπέραση: «απ’ τη μέρα που του ’πεσε το λαχείο, όλο καρύδια με το μέλι ο φιλαράκος σου»·
- κούφια καρύδια, λόγια ανόητα, χωρίς ουσία, χωρίς περιεχόμενο: «μιλούσε μια ώρα απ’ το βήμα και τι νομίζεις πως έλεγε, κούφια καρύδια έλεγε»·
- κούφια καρύδια, πίτα δεν κάνουν, με ανεπαρκή μέσα δεν μπορεί κανείς να πετύχει στο σκοπό του: «έχεις λίγα λεφτουδάκια, και για να κάνεις δουλειά σήμερα πρέπει να ’χεις πολλά λεφτά, γιατί κούφια καρύδια, πίτα δεν κάνουν»·
- μου έδωσε της ελιάς τα μέσα και του καρυδιού τ’ απ’ έξω, βλ. λ. ελιά·
- περνώ καρύδι και μέλι ή περνώ καρύδι με το μέλι, ζω άνετα, ευχάριστα, καλοπερνώ: «όλοι θέλουν στη ζωή τους να περνούν καρύδι με το μέλι»·
- πότε με τα καρύδια του, πότε με το χαλβά του, έφερε την καλόγρια με τα θελήματά του, βλ. λ. θέλημα·
- σπάει καρύδια, έχει αναπτυγμένο σε μεγάλο βαθμό ένα ιδιαίτερο γνώρισμα: «η βλακεία του σπάζει καρύδια || η μαλακία του σπάει καρύδια || η χαζομάρα του σπάει καρύδια || η γκρίνια της σπάει καρύδια». Ως καρύδια υπονοούνται τα αρχίδια·
- τα δικά μας είναι καρύδια κι ακούγονται, τα δικά τους σύκα και δεν ακούγονται, λέγεται στις περιπτώσεις που τα λάθη ή τα ελαττώματά μας προβάλλονται και κατακρίνονται, ενώ για κάποιους άλλους καλύπτονται και αποσιωπούνται. Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το εμ βέβαια· βλ. και φρ. του φτωχού το κέρατο στο κούτελο και τ’ άρχοντα στο γόνατο, λ. κέρατο·
- τα κάστανα θέλουν κρασί και τα καρύδια μέλι, βλ. λ. μέλι·
- τον αρπάζω απ’ το καρύδι, βλ. συνηθέστ. τον αρπάζω απ’ το λαιμό, λ. λαιμός·
- τον πιάνω απ’ το καρύδι, βλ. φρ. τον αρπάζω απ’ το καρύδι·
- του δάγκασα το καρύδι, τον κακοποίησα επικίνδυνα: «τόσο ήταν το μίσος μου γι’ αυτόν τον άνθρωπο που, μόλις τον έπιασα στα χέρια μου, του δάγκασα το καρύδι»·
- του ’κοψα το καρύδι, βλ. συνηθέστ. του ’κοψα το λαρύγγι, λ. λαρύγγι·
- του ’στριψα το καρύδι, βλ. συνηθέστ. του ’στριψα το λαρύγγι, λ. λαρύγγι·
- του ’φαγα το καρύδι, του προξένησα μεγάλη σωματική ζημιά, τον τιμώρησα σκληρά, παραδειγματικά: «στο τέλος δεν άντεξα ν’ ακούω τις προσβολές του, τον άρπαξα στα χέρια μου και του ’φαγα το καρύδι».
- ουσ. [<μτγν. καρύδιον, υποκορ. του αρχ. ουσ. κάρυον], το καρύδι. 1. η προεξοχή του λάρυγγα στο λαιμό, το μήλο του Αδάμ: «καθώς μιλούσε, έβλεπες το καρύδι του ν’ ανεβοκατεβαίνει». 2. χτύπημα στο κεφάλι κάποιου με την κλείδωση του μεσαίου δαχτύλου, που δίνεται χάριν αστεϊσμού και είναι διαδεδομένο ιδίως ανάμεσα στα παιδιά: «πήγα κρυφά από πίσω του και του ’δωσα ένα καρύδι στο κεφάλι». Συνών. κοκονίδι. 3. (στη γλώσσα της αργκό) το άκρο του πέους, η βάλανος: «το παραμικρό χτύπημα πάνω στο καρύδι, προξενεί αφόρητο πόνο». Συνών. κεφάλι (2) / κόμπος (6). 4. στον πλ. τα καρύδια, τα αρχίδια: «έφαγε μια κλοτσιά στα καρύδια του κι ούρλιαξε απ’ τον πόνο». Για συνών. βλ. λ. αρχίδι (4). (Ακολουθούν 21 φρ.)·
Οδηγίες Αναζήτησης
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...
- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- κρατ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κρατ») : κράτος, κρατισμός, κρατώ κλπ.
- *κρατ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το «κρατ»): αισθησιοκράτης, αισθησιοκρατία, αιτιοκρατία κλπ.
- *ισμός (όλες οι λέξεις που λήγουν σε «ισμός»): ανιμισμός, κρατισμός, υλισμός κλπ.
- κ*ισμός (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κ» και λήγουν σε «ισμός»): κλασικισμός, κομμουνισμός, κρατισμός κλπ
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. κρατ κρατ* - Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε έναν όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που είναι εννοιολογικά συγγενείς.
- Παράδειγμα Χρήσης
Εδώ πληκτρολογείτε μια λέξη, η οποία περιμένετε να εμφανιστεί σε πρόταση που είναι παράδειγμα χρήσης του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.- Γραμματική - Σύνταξη
Επιλέγετε τον επιθυμητό τρόπο σύνταξης της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους συντάσσεται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ως επίθετο» θα εμφανιστούν λήμματα που, ενώ ανήκουν σε άλλη γραμματική κατηγορία, χρησιμοποιούνται με τη σημασία επιθέτου και συντάσσονται αναλόγως.
- Επίπεδο Ύφους
Το μενού προεπιλογών που εμφανίζεται περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα ύφους, τα οποία αφορούν είτε όλο το λήμμα είτε κάποια από τις σημασίες του, ώστε να επιλέξετε αυτό που σας ενδιαφέρει.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ειρωνικό», θα εμφανιστούν
- λήμματα που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- λήμματα που μία τους σημασία χρησιμοποιείται σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- Σημασιολογικό πεδίο
Επιλέγετε το σημασιολογικό πεδίο στο οποίο ανήκει η σημασία ή κάποια από τις σημασίες του λήμματος. Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να ζητήσετε ομάδες λέξεων που σχετίζονται με κάποια θεματική περιοχή.
- Ετυμολογία
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες ετυμολογικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε αυτή που σας ενδιαφέρει.
- Τύπος Λήμματος
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Χρήση
Επιλέγετε την επιθυμητή χρήση της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους έχει τη συγκεκριμένη χρήση.
Συντομογραφίες
Α
αγγλ. αγγλικός, -ή, -ό άγν. ετυμολ. άγνωστης ετυμολογίας αιτιατ. αιτιατική αιτιολογ. αιτιολογικός, -ή, -ό άκλ. άκλιτο αλβαν. αλβανικός, -ή, - ό αμερικ. αμερικανικός, -ή, -ό αμτβ. αμετάβατο αναφορ. αναφορικός, -ή, -ό αντίθ. αντίθετο αντων. αντωνυμία απαρέμφ. απαρέμφατο απρόσ. απρόσωπο αραβ. αραβικός, -ή, -ό αραβοτουρκ. αραβοτουρκικός, -ή, -ό αριθμ. αριθμός αρσ. αρσενικό αρχ. αρχαίος, -ία, -ιο αρχαϊστ. αρχαϊστικός, -ή, -ό Β
βενετ. βενετικός, -ή, -ό βλ. βλέπε βλ. και φρ. βλέπε και φράση βλ. συνηθέστ. βλέπε συνηθέστερο βλ. φρ. βλέπε φράση βλάχ. βλάχικος, -η, -ο βουλγαρ. βουλγαρικός, -ή, -ό βραζιλ. βραζιλιάνικος, -η, -ο Γ
γ΄ εν. πρόσ. τρίτο ενικό πρόσωπο γαλλ. γαλλικός, -ή, -ό γεν. γενική γενουατ. γενουατικός, -ή, -ό γερμαν. γερμανικός, -ή, -ό Δ
δεικ. δεικτικό δηλ. δηλαδή διεθν. διεθνής, διεθνώς δοτ. δοτική Ε
εβρ. εβραϊκός, -ή, -ό ειρων. ειρωνικά ελνστ. ελληνιστικός, -ή, -ό ενεστ. ενεστώτας ενν. εννοείται επέκτ. επέκταση επίθ. επίθετο επίρρ. επίρρημα επιφών. επιφώνημα επιφωνημ. επιφωνηματικός, -ή, -ό επών. επώνυμο εύχρ. εύχρηστος, -η, -ο εφημερ. εφημερίδα Θ
θηλ. θηλυκό Ι
ιαπων. ιαπωνικός, -ή, -ό ιδ. ιδίως ιδ. εύχρ. ιδίως εύχρηστο ινδ. ινδικός, -ή, -ό ιραν. ιρανικός, -ή, -ό ισπαν. ισπανικός, -ή, -ό ιταλ. ιταλικός, -ή, -ό Κ
κ. και κ.ά. και άλλα κ.λπ. και λοιπά κελτ. κελτικός, -ή, -ό κουτσοβλάχ. κουτσοβλάχικος, -η, -ο κυρ. κυρίως κυρ. εύχρ. κυρίως εύχρηστο κύρ. ό. κύριο όνομα Λ
λ. λέξη, λήμμα λατιν. λατινικός, -ή, -ό Μ
μαλαισ. μαλαισιανός, -ή, -ό μεγεθ. μεγεθυντικό μέλλ. μέλλοντας μέσ. μέσος, -η, -ο μόρ. μόριο μσν. μεσαιωνικός, -ή, -ό μτβ. μεταβατικό μτγν. μεταγενέστερος, -η, -ο μτφ. μεταφορικός, μεταφορικά μτχ. μετοχή Ν
νεότ. νεότερος, -η, -ο Ο
όν. όνομα ουγγρ. ουγγρικός, -ή, -ό ουδ. ουδέτερο ουσ. ουσιαστικό Π
π.χ. παραδείγματος χάριν παρακ. και παρακείμ. παρακείμενος παρατατ. παρατατικός περσ. περσικός, -ή, -ό πιθ. πιθανόν πληθ. και πλ. πληθυντικός πορτογαλ. πορτογαλικός, -ή, -ό πρβλ. παράβαλε πρόθ. πρόθεση πρόσ. πρόσωπο προστακτ. προστακτικός, -ή, -ό Ρ
ρ. ρήμα ρουμαν. ρουμανικός, -ή, -ό ρωσ. ρωσικός, -ή, -ό Σ
σερβ. σερβικός, -ή, -ό σκωπτ. σκωπτικά σλαβ. σλαβικός, -ή, -ό στερητ. στερητικό σύνδ. σύνδεσμος συνήθ. συνήθως συνηθέστ. συνηθέστερος, -η, -ο συνών. συνώνυμος, συνώνυμα Τ
τακτ. τακτικός, -ή, -ό τοπ. τοπικός, -ή, -ό τουρ. τουρκικός, -ή, -ό τουρκοπερσ. τουρκοπερσικός, -ή, -ό τσεχ. τσεχικός, -ή, -ό τσιγγ. τσιγγάνικος, -η, -ο Υ
υβριστ. υβριστικά υπερθετ. υπερθετικός υποκορ. υποκοριστικός, -ή, -ό υποτιμητ. υποτιμητικά υποχωρητ. υποχωρητικός, -ή, -ό Φ
φρ. φράση Χ
χρον. χρονικός
Ομάδα εργασίας
- Σχεδιασμός - Γενική Επιμέλεια
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Σχεδιασμός φόρμας σύνταξης και ψηφιοποίησης
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Φιλολογική επεξεργασία ηλεκτρονικών λημμάτων / τελικού κειμένου
- Ε. Μητρούση
- Φιλολογικές εργασίες για τη διαμόρφωση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος
- Ε. Μητρούση
- Ηλεκτρονική υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης