Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας
Εισαγωγή
Μέσα στις 50.000 περίπου λέξεις και φράσεις και στις 250.000 σημασίες περιλαμβάνονται η γλώσσα της λαϊκής - της αργκό - των μηχανόβιων - των ναρκωτικών - της φυλακής - του χαρτοπαιγνίου - του ποδοσφαίρου - του αθλητισμού - του στρατού - των ναυτικών - του καφενείου - των εργατών - των νηπίων - των εφημερίδων - της τηλεόρασης - της νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως, λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής.
Το Λεξικό του Γεωργίου Κάτου είναι έργο ενός εμπειρικού θιασώτη και τεχνίτη της γλώσσας, ιδιαίτερα εκείνης των λαϊκών ανθρώπων. Πρόκειται για την περιεκτικότερη συλλογή τεκμηρίων αυθεντικού λόγου από όλο το φάσμα των ταπεινών γλωσσικών χρήσεων, με κύρια αρετή την πιστή και αναλυτική παράθεση δειγμάτων της πολύτιμης γλωσσικής παρακαταθήκης των απλών και των βασανισμένων ανθρώπων. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα των γνωστών λεξικών της ελληνικής.
Περιεχόμενα
Αναζήτηση
- καμπάνα, η,
- ουσ. [<λατιν. campana], η καμπάνα. 1. έντονη επίπληξη ή βαριά τιμωρία: «δεν τη γλιτώνω την καμπάνα, αν μάθουν πως άργησα να ’ρθω το πρωί στη δουλειά». 2. (στη γλώσσα του στρατού) πειθαρχική ποινή, τιμωρία: «πολλοί λίγοι στρατιώτες έφυγαν χωρίς καμπάνα απ’ το στρατό». 3. είδος παντελονιού που φαρδαίνει προς τα κάτω: «υπάρχει μια τάση να ξαναγίνει της μόδας το παντελόνι καμπάνα». (Τραγούδι: με παντελόνια καμπάνα, δημοκρατία ζητιάνα και το μαλλί φαβορίτα, σουβλάκι με πίτα το φοιτηταριό). Υποκορ. καμπανούλα κ. καμπανίτσα, η κ. καμπανάκι, το (βλ. λ.). (Ακολουθούν 12 φρ.)·
- ακούγεται καμπάνα (κάποιος ή κάτι), ακούγεται δυνατά και καθαρά: «έχει τόσο δυνατή φωνή, που απ’ όσο μακριά κι αν φωνάξει, ακούγεται καμπάνα»·
- αρπάζω καμπάνα, (στη γλώσσα του στρατού), βλ. φρ. τρώω καμπάνα·
- βαράω καμπάνα, σημαίνω, προσκαλώ σε συνάθροιση: «μόλις ήρθε ο καινούριος διευθυντής, βάρεσε καμπάνα να μαζευτούμε όλοι στο γραφείο του». Από το ότι ακόμη και σήμερα στα χωριά, για μια έκτακτη ή επείγουσα συνάθροιση των κατοίκων του χωριού, χτυπούν την καμπάνα της εκκλησίας·
- για ποιον χτυπάει η καμπάνα, λέγεται στην περίπτωση που δεν ξέρουμε ποιος θα τιμωρηθεί, ποιος θα υποστεί κάποιο κακό ή θα αντιμετωπίσει κάποια δυσκολία από μια ανώτερη αρχή: «είναι πάλι εξαγριωμένος ο διευθυντής και κανείς μας δεν ξέρει για ποιον χτυπάει η καμπάνα». Αναφορά στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Αμερικανού συγγραφέα Ερν. Χεμινγουέη·
- έχει φωνή καμπάνα, βλ. λ. φωνή·
- να χτυπήσω καμιά καμπάνα! έκφραση έκπληξης, όταν σε συνεχόμενες κακές ειδήσεις μας έρχεται και κάποια καλή ή, όταν σε συνεχόμενες αναποδιές μας έρχεται και μια ευνοϊκή κατάσταση. Από το ότι, παλιότερα στα χωριά, στα δυσάρεστα και στα ευχάριστα γεγονότα χτυπούσαν την καμπάνα της εκκλησίας για να συγκεντρωθούν οι κάτοικοι να μάθουν το γεγονός·
- όπου χτυπάει καμπάνα, για πούστης για πουτάνα, από το ότι οι δυο αυτοί ανθρώπινοι τύποι προξενούν πάντοτε με τις ιδιαιτερότητές τους και την ελευθεροστομία τους το μεγάλο ενδιαφέρον της ομήγυρης: «ήταν όλοι στη μεγάλη σάλα και ξεκαρδίζονταν με τα καμώματα του ντιγκιντάνγκα, γιατί, όπου χτυπάει καμπάνα, για πούστης για πουτάνα». Από την εικόνα του ανθρώπου που, όταν συνέβαινε κάποιο σπουδαίο γεγονός, ευχάριστο ή δυσάρεστο, χτυπούσε την καμπάνα του χωριού, για να μαζευτούν οι χωρικοί από τις δουλειές τους, κατά το συνήθειο, στην πλατεία του χωριού·
- πέφτει καμπάνα ή πέφτουν καμπάνες, (στη γλώσσα του στρατού) επιβάλλεται ποινή, τιμωρία: «συνήθως κάθε πρωί στην αναφορά πέφτουν καμπάνες»·
- ρίχνω καμπάνα ή ρίχνω καμπάνες, (στη γλώσσα του στρατού) επιβάλλω ποινή, τιμωρία: «πρόσεχέ τον αυτόν τον αξιωματικό, γιατί συνέχεια ρίχνει καμπάνες»·
- σημαίνει η καμπάνα, ηχεί: «κάθε Κυριακή πρωί σημαίνει η καμπάνα, καλώντας τους πιστούς στην εκκλησία». Πρβλ. την καμπάνα του χωριού μας την ακούτε παιδιά, τι γλυκά σημαίνει, τι γλυκά σημαίνει, ντιν νταν ντον (Παιδικό τραγούδι)·
- του ρίχνω καμπάνα, (στη γλώσσα του στρατού) του επιβάλλω ποινή, τιμωρία, τον τιμωρώ: «και μόνο να υποπτευθώ πως κάποιος σκέφτηκε να κάνει κοπάνα, θα του ρίξω καμπάνα»·
- τρώω καμπάνα, (στη γλώσσα του στρατού) δέχομαι κάποια ποινή, κάποια τιμωρία: «έφαγα καμπάνα, γιατί έκανα κοπάνα απ’ την αγγαρεία».
- ουσ. [<λατιν. campana], η καμπάνα. 1. έντονη επίπληξη ή βαριά τιμωρία: «δεν τη γλιτώνω την καμπάνα, αν μάθουν πως άργησα να ’ρθω το πρωί στη δουλειά». 2. (στη γλώσσα του στρατού) πειθαρχική ποινή, τιμωρία: «πολλοί λίγοι στρατιώτες έφυγαν χωρίς καμπάνα απ’ το στρατό». 3. είδος παντελονιού που φαρδαίνει προς τα κάτω: «υπάρχει μια τάση να ξαναγίνει της μόδας το παντελόνι καμπάνα». (Τραγούδι: με παντελόνια καμπάνα, δημοκρατία ζητιάνα και το μαλλί φαβορίτα, σουβλάκι με πίτα το φοιτηταριό). Υποκορ. καμπανούλα κ. καμπανίτσα, η κ. καμπανάκι, το (βλ. λ.). (Ακολουθούν 12 φρ.)·
Οδηγίες Αναζήτησης
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...
- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- κρατ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κρατ») : κράτος, κρατισμός, κρατώ κλπ.
- *κρατ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το «κρατ»): αισθησιοκράτης, αισθησιοκρατία, αιτιοκρατία κλπ.
- *ισμός (όλες οι λέξεις που λήγουν σε «ισμός»): ανιμισμός, κρατισμός, υλισμός κλπ.
- κ*ισμός (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κ» και λήγουν σε «ισμός»): κλασικισμός, κομμουνισμός, κρατισμός κλπ
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. κρατ κρατ* - Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε έναν όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που είναι εννοιολογικά συγγενείς.
- Παράδειγμα Χρήσης
Εδώ πληκτρολογείτε μια λέξη, η οποία περιμένετε να εμφανιστεί σε πρόταση που είναι παράδειγμα χρήσης του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.- Γραμματική - Σύνταξη
Επιλέγετε τον επιθυμητό τρόπο σύνταξης της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους συντάσσεται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ως επίθετο» θα εμφανιστούν λήμματα που, ενώ ανήκουν σε άλλη γραμματική κατηγορία, χρησιμοποιούνται με τη σημασία επιθέτου και συντάσσονται αναλόγως.
- Επίπεδο Ύφους
Το μενού προεπιλογών που εμφανίζεται περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα ύφους, τα οποία αφορούν είτε όλο το λήμμα είτε κάποια από τις σημασίες του, ώστε να επιλέξετε αυτό που σας ενδιαφέρει.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ειρωνικό», θα εμφανιστούν
- λήμματα που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- λήμματα που μία τους σημασία χρησιμοποιείται σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- Σημασιολογικό πεδίο
Επιλέγετε το σημασιολογικό πεδίο στο οποίο ανήκει η σημασία ή κάποια από τις σημασίες του λήμματος. Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να ζητήσετε ομάδες λέξεων που σχετίζονται με κάποια θεματική περιοχή.
- Ετυμολογία
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες ετυμολογικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε αυτή που σας ενδιαφέρει.
- Τύπος Λήμματος
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Χρήση
Επιλέγετε την επιθυμητή χρήση της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους έχει τη συγκεκριμένη χρήση.
Συντομογραφίες
Α
αγγλ. αγγλικός, -ή, -ό άγν. ετυμολ. άγνωστης ετυμολογίας αιτιατ. αιτιατική αιτιολογ. αιτιολογικός, -ή, -ό άκλ. άκλιτο αλβαν. αλβανικός, -ή, - ό αμερικ. αμερικανικός, -ή, -ό αμτβ. αμετάβατο αναφορ. αναφορικός, -ή, -ό αντίθ. αντίθετο αντων. αντωνυμία απαρέμφ. απαρέμφατο απρόσ. απρόσωπο αραβ. αραβικός, -ή, -ό αραβοτουρκ. αραβοτουρκικός, -ή, -ό αριθμ. αριθμός αρσ. αρσενικό αρχ. αρχαίος, -ία, -ιο αρχαϊστ. αρχαϊστικός, -ή, -ό Β
βενετ. βενετικός, -ή, -ό βλ. βλέπε βλ. και φρ. βλέπε και φράση βλ. συνηθέστ. βλέπε συνηθέστερο βλ. φρ. βλέπε φράση βλάχ. βλάχικος, -η, -ο βουλγαρ. βουλγαρικός, -ή, -ό βραζιλ. βραζιλιάνικος, -η, -ο Γ
γ΄ εν. πρόσ. τρίτο ενικό πρόσωπο γαλλ. γαλλικός, -ή, -ό γεν. γενική γενουατ. γενουατικός, -ή, -ό γερμαν. γερμανικός, -ή, -ό Δ
δεικ. δεικτικό δηλ. δηλαδή διεθν. διεθνής, διεθνώς δοτ. δοτική Ε
εβρ. εβραϊκός, -ή, -ό ειρων. ειρωνικά ελνστ. ελληνιστικός, -ή, -ό ενεστ. ενεστώτας ενν. εννοείται επέκτ. επέκταση επίθ. επίθετο επίρρ. επίρρημα επιφών. επιφώνημα επιφωνημ. επιφωνηματικός, -ή, -ό επών. επώνυμο εύχρ. εύχρηστος, -η, -ο εφημερ. εφημερίδα Θ
θηλ. θηλυκό Ι
ιαπων. ιαπωνικός, -ή, -ό ιδ. ιδίως ιδ. εύχρ. ιδίως εύχρηστο ινδ. ινδικός, -ή, -ό ιραν. ιρανικός, -ή, -ό ισπαν. ισπανικός, -ή, -ό ιταλ. ιταλικός, -ή, -ό Κ
κ. και κ.ά. και άλλα κ.λπ. και λοιπά κελτ. κελτικός, -ή, -ό κουτσοβλάχ. κουτσοβλάχικος, -η, -ο κυρ. κυρίως κυρ. εύχρ. κυρίως εύχρηστο κύρ. ό. κύριο όνομα Λ
λ. λέξη, λήμμα λατιν. λατινικός, -ή, -ό Μ
μαλαισ. μαλαισιανός, -ή, -ό μεγεθ. μεγεθυντικό μέλλ. μέλλοντας μέσ. μέσος, -η, -ο μόρ. μόριο μσν. μεσαιωνικός, -ή, -ό μτβ. μεταβατικό μτγν. μεταγενέστερος, -η, -ο μτφ. μεταφορικός, μεταφορικά μτχ. μετοχή Ν
νεότ. νεότερος, -η, -ο Ο
όν. όνομα ουγγρ. ουγγρικός, -ή, -ό ουδ. ουδέτερο ουσ. ουσιαστικό Π
π.χ. παραδείγματος χάριν παρακ. και παρακείμ. παρακείμενος παρατατ. παρατατικός περσ. περσικός, -ή, -ό πιθ. πιθανόν πληθ. και πλ. πληθυντικός πορτογαλ. πορτογαλικός, -ή, -ό πρβλ. παράβαλε πρόθ. πρόθεση πρόσ. πρόσωπο προστακτ. προστακτικός, -ή, -ό Ρ
ρ. ρήμα ρουμαν. ρουμανικός, -ή, -ό ρωσ. ρωσικός, -ή, -ό Σ
σερβ. σερβικός, -ή, -ό σκωπτ. σκωπτικά σλαβ. σλαβικός, -ή, -ό στερητ. στερητικό σύνδ. σύνδεσμος συνήθ. συνήθως συνηθέστ. συνηθέστερος, -η, -ο συνών. συνώνυμος, συνώνυμα Τ
τακτ. τακτικός, -ή, -ό τοπ. τοπικός, -ή, -ό τουρ. τουρκικός, -ή, -ό τουρκοπερσ. τουρκοπερσικός, -ή, -ό τσεχ. τσεχικός, -ή, -ό τσιγγ. τσιγγάνικος, -η, -ο Υ
υβριστ. υβριστικά υπερθετ. υπερθετικός υποκορ. υποκοριστικός, -ή, -ό υποτιμητ. υποτιμητικά υποχωρητ. υποχωρητικός, -ή, -ό Φ
φρ. φράση Χ
χρον. χρονικός
Ομάδα εργασίας
- Σχεδιασμός - Γενική Επιμέλεια
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Σχεδιασμός φόρμας σύνταξης και ψηφιοποίησης
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Φιλολογική επεξεργασία ηλεκτρονικών λημμάτων / τελικού κειμένου
- Ε. Μητρούση
- Φιλολογικές εργασίες για τη διαμόρφωση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος
- Ε. Μητρούση
- Ηλεκτρονική υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης