Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας
Εισαγωγή
Μέσα στις 50.000 περίπου λέξεις και φράσεις και στις 250.000 σημασίες περιλαμβάνονται η γλώσσα της λαϊκής - της αργκό - των μηχανόβιων - των ναρκωτικών - της φυλακής - του χαρτοπαιγνίου - του ποδοσφαίρου - του αθλητισμού - του στρατού - των ναυτικών - του καφενείου - των εργατών - των νηπίων - των εφημερίδων - της τηλεόρασης - της νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως, λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής.
Το Λεξικό του Γεωργίου Κάτου είναι έργο ενός εμπειρικού θιασώτη και τεχνίτη της γλώσσας, ιδιαίτερα εκείνης των λαϊκών ανθρώπων. Πρόκειται για την περιεκτικότερη συλλογή τεκμηρίων αυθεντικού λόγου από όλο το φάσμα των ταπεινών γλωσσικών χρήσεων, με κύρια αρετή την πιστή και αναλυτική παράθεση δειγμάτων της πολύτιμης γλωσσικής παρακαταθήκης των απλών και των βασανισμένων ανθρώπων. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα των γνωστών λεξικών της ελληνικής.
Περιεχόμενα
Αναζήτηση
- θαύμα, το,
- ουσ. [<αρχ. θαῦμα], το θαύμα. 1. γεγονός με αναπάντεχα θετική έκβαση, που παραβαίνει τη λογική, τους φυσικούς νόμους και αποδίδεται σε υπερφυσικές δυνάμεις, σε σωτήρια θεϊκή επέμβαση: «γλίτωσε από θαύμα». 2. σε θέση επιθ., ο θαυμάσιος, ο καταπληκτικός: «γνώρισα μια γυναίκα θαύμα». 3. σε θέση επίρρ., πάρα πολύ ωραία, καταπληκτικά, θαυμάσια: «στην εκδρομή, περάσαμε θαύμα». (Λαϊκό τραγούδι: είσαι ωραία, θαύμα σαν νεράιδα κι έχεις κάλλη που δεν τα ξανάειδα)· βλ. και λ. θάμα. (Ακολουθούν 14 φρ.)·
- άγγιξε το θαύμα, (για αθλητικές ομάδες, ιδίως ποδοσφαιρικές ή του μπάσκετ) έφτασε πάρα πολύ κοντά στην κατάκτηση ενός τροπαίου, κάτι, που πριν καιρό φαινόταν απίθανο: «η ομάδα μας άγγιξε το θαύμα για την κατάκτηση του πρωταθλήματος, αλλά στον τελευταίο αγώνα ηττήθηκε απ’ τους αντιπάλους της»·
- αλλού τ’ όνειρο και αλλού το θαύμα, βλ. λ. όνειρο·
- είναι θαύμα! (για πρόσωπα, πράγματα καθώς και για φαγητά) είναι πολύ καλός, πολύ όμορφος, πολύ ωραίος: «τα παιδιά σου είναι θαύμα! || τ’ αυτοκίνητό σου είναι θαύμα! || το φαγητό σου είναι θαύμα!»·
- έκανε πάλι το θαύμα του, βλ. φρ. το ’κανε πάλι το θαύμα του·
- ένα θαύμα μόνο θα μας σώσει ή ένα θαύμα μόνο μας σώνει ή ένα θαύμα μόνο θα με σώσει ή ένα θαύμα μόνο με σώνει, η δουλειά, η υπόθεση ή η κατάσταση έχει περιέλθει σε τέτοιο αδιέξοδο, σε τέτοια στασιμότητα, που μόνο κάτι ανέλπιστο ή ο Θεός μπορεί να μας βοηθήσει: «βρίσκομαι σε τόση δεινή θέση, που ένα θαύμα μόνο θα με σώσει». Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του. (Λαϊκό τραγούδι: πίστευα πως όταν φύγεις, γρήγορα θα γιατρευτώ! Τώρα ένα θαύμα μόνο θα με σώσει, να γυρίσεις πίσω και να με γλιτώσεις). Συνών. ένας σεισμός μόνο θα μας σώσει ή ένας σεισμός μόνο μας σώνει / μια βροχή μόνο θα μας σώσει ή μια βροχή μόνο μας σώνει·
- θαύμα (των) θαυμάτων, δηλώνει πολύ μεγάλο θαύμα, κάτι που είναι πολύ δύσκολο να γίνει πιστευτό: «κέρδισε στο Τζόκερ, του ’πεσε το λαχείο, του ’ρθε καπάκι και μια κληρονομιά από πάνω! Αυτό, παιδί μου, δεν είναι θαύμα, είναι θαύμα θαυμάτων!»·
- κάνε το θαύμα σου! παρακλητική έκφραση σε κάποιον, ιδίως σε άγιο να μας βγάλει από τη δύσκολη θέση που βρισκόμαστε ή να εκπληρώσει την επιθυμία μας: «αχ. Παναγίτσα μου, κάνε το θαύμα σου να γίνω καλά! || αχ, Παναγίτσα μου, κάνε το θαύμα σου να κερδίσω το λαχείο!». (Λαϊκό τραγούδι: Παναγιά μου, αχ, κάνω τάμα – κάνε το θαύμα σου να ζήσω, στην καλή μου, αχ, να γυρίσω)·
- κάνει θαύματα, είναι ικανότατος σε μια δουλειά ή τέχνη, σημειώνει μεγάλες επιτυχίες: «απ’ τη μέρα που έστησε το μηχανουργείο του, κάνει θαύματα»·
- ο Θεός να κάνει το θαύμα του! βλ. λ. Θεός·
- παιδί θαύμα, βλ. λ. παιδί·
- πιστεύει σε θαύματα ή πιστεύει στα θαύματα, έχει την εντύπωση πως μπορούν να πραγματοποιηθούν πράγματα που από τη φύση τους δεν έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιηθούν: «έχει την εντύπωση πως μπορεί ν’ ασχοληθεί με το εμπόριο χωρίς να βάλει ούτε μια δραχμή. -Πιστεύει σε θαύματα». Πολλές φορές, μετά το ρ. της φρ. ακολουθεί το ακόμη, κι έτσι μας παραπέμπει στην Παλαιά και στην Καινή Διαθήκη, τότε που γίνονταν θαύματα·
- το θαύμα κρατάει τρεις μέρες, λέγεται για καταστάσεις που έχουν πολύ μικρή διάρκεια: «έγινε ο γάμος με χαρές και πανηγύρια, αλλά το θαύμα κρατάει τρεις μέρες, γιατί σε λίγο καιρό το ζευγάρι άρχισε την γκρίνια και τα μαλώματα». Ίσως αναφορά στις τρεις μέρες μέχρι να αναστηθεί ο Χριστός·
- το ’κανε πάλι το θαύμα του, λέγεται ειρωνικά για γνωστό ανόητο άτομο, που ενήργησε εκ νέου ανόητα, αλλά λέγεται και με κυριολεκτική έννοια·
- ω του θαύματος! δηλώνει μεγάλη έκπληξη λόγω απίθανου, πολύ εντυπωσιακού ή απρόσμενου γεγονότος: «τον παρέσυρε το τρένο μαζί με τ’ αυτοκίνητό του διακόσια περίπου μέτρα και, ω του θαύματος, δεν έπαθε ούτε γρατζουνιά!»·
- ως εκ θαύματος, σαν από υπερφυσική, από θεϊκή δύναμη: «έπεσε με τ’ αυτοκίνητό του στον γκρεμό και γλίτωσε ως εκ θαύματος».
- ουσ. [<αρχ. θαῦμα], το θαύμα. 1. γεγονός με αναπάντεχα θετική έκβαση, που παραβαίνει τη λογική, τους φυσικούς νόμους και αποδίδεται σε υπερφυσικές δυνάμεις, σε σωτήρια θεϊκή επέμβαση: «γλίτωσε από θαύμα». 2. σε θέση επιθ., ο θαυμάσιος, ο καταπληκτικός: «γνώρισα μια γυναίκα θαύμα». 3. σε θέση επίρρ., πάρα πολύ ωραία, καταπληκτικά, θαυμάσια: «στην εκδρομή, περάσαμε θαύμα». (Λαϊκό τραγούδι: είσαι ωραία, θαύμα σαν νεράιδα κι έχεις κάλλη που δεν τα ξανάειδα)· βλ. και λ. θάμα. (Ακολουθούν 14 φρ.)·
Οδηγίες Αναζήτησης
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...
- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- κρατ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κρατ») : κράτος, κρατισμός, κρατώ κλπ.
- *κρατ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το «κρατ»): αισθησιοκράτης, αισθησιοκρατία, αιτιοκρατία κλπ.
- *ισμός (όλες οι λέξεις που λήγουν σε «ισμός»): ανιμισμός, κρατισμός, υλισμός κλπ.
- κ*ισμός (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κ» και λήγουν σε «ισμός»): κλασικισμός, κομμουνισμός, κρατισμός κλπ
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. κρατ κρατ* - Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε έναν όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που είναι εννοιολογικά συγγενείς.
- Παράδειγμα Χρήσης
Εδώ πληκτρολογείτε μια λέξη, η οποία περιμένετε να εμφανιστεί σε πρόταση που είναι παράδειγμα χρήσης του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.- Γραμματική - Σύνταξη
Επιλέγετε τον επιθυμητό τρόπο σύνταξης της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους συντάσσεται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ως επίθετο» θα εμφανιστούν λήμματα που, ενώ ανήκουν σε άλλη γραμματική κατηγορία, χρησιμοποιούνται με τη σημασία επιθέτου και συντάσσονται αναλόγως.
- Επίπεδο Ύφους
Το μενού προεπιλογών που εμφανίζεται περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα ύφους, τα οποία αφορούν είτε όλο το λήμμα είτε κάποια από τις σημασίες του, ώστε να επιλέξετε αυτό που σας ενδιαφέρει.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ειρωνικό», θα εμφανιστούν
- λήμματα που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- λήμματα που μία τους σημασία χρησιμοποιείται σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- Σημασιολογικό πεδίο
Επιλέγετε το σημασιολογικό πεδίο στο οποίο ανήκει η σημασία ή κάποια από τις σημασίες του λήμματος. Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να ζητήσετε ομάδες λέξεων που σχετίζονται με κάποια θεματική περιοχή.
- Ετυμολογία
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες ετυμολογικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε αυτή που σας ενδιαφέρει.
- Τύπος Λήμματος
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Χρήση
Επιλέγετε την επιθυμητή χρήση της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους έχει τη συγκεκριμένη χρήση.
Συντομογραφίες
Α
αγγλ. αγγλικός, -ή, -ό άγν. ετυμολ. άγνωστης ετυμολογίας αιτιατ. αιτιατική αιτιολογ. αιτιολογικός, -ή, -ό άκλ. άκλιτο αλβαν. αλβανικός, -ή, - ό αμερικ. αμερικανικός, -ή, -ό αμτβ. αμετάβατο αναφορ. αναφορικός, -ή, -ό αντίθ. αντίθετο αντων. αντωνυμία απαρέμφ. απαρέμφατο απρόσ. απρόσωπο αραβ. αραβικός, -ή, -ό αραβοτουρκ. αραβοτουρκικός, -ή, -ό αριθμ. αριθμός αρσ. αρσενικό αρχ. αρχαίος, -ία, -ιο αρχαϊστ. αρχαϊστικός, -ή, -ό Β
βενετ. βενετικός, -ή, -ό βλ. βλέπε βλ. και φρ. βλέπε και φράση βλ. συνηθέστ. βλέπε συνηθέστερο βλ. φρ. βλέπε φράση βλάχ. βλάχικος, -η, -ο βουλγαρ. βουλγαρικός, -ή, -ό βραζιλ. βραζιλιάνικος, -η, -ο Γ
γ΄ εν. πρόσ. τρίτο ενικό πρόσωπο γαλλ. γαλλικός, -ή, -ό γεν. γενική γενουατ. γενουατικός, -ή, -ό γερμαν. γερμανικός, -ή, -ό Δ
δεικ. δεικτικό δηλ. δηλαδή διεθν. διεθνής, διεθνώς δοτ. δοτική Ε
εβρ. εβραϊκός, -ή, -ό ειρων. ειρωνικά ελνστ. ελληνιστικός, -ή, -ό ενεστ. ενεστώτας ενν. εννοείται επέκτ. επέκταση επίθ. επίθετο επίρρ. επίρρημα επιφών. επιφώνημα επιφωνημ. επιφωνηματικός, -ή, -ό επών. επώνυμο εύχρ. εύχρηστος, -η, -ο εφημερ. εφημερίδα Θ
θηλ. θηλυκό Ι
ιαπων. ιαπωνικός, -ή, -ό ιδ. ιδίως ιδ. εύχρ. ιδίως εύχρηστο ινδ. ινδικός, -ή, -ό ιραν. ιρανικός, -ή, -ό ισπαν. ισπανικός, -ή, -ό ιταλ. ιταλικός, -ή, -ό Κ
κ. και κ.ά. και άλλα κ.λπ. και λοιπά κελτ. κελτικός, -ή, -ό κουτσοβλάχ. κουτσοβλάχικος, -η, -ο κυρ. κυρίως κυρ. εύχρ. κυρίως εύχρηστο κύρ. ό. κύριο όνομα Λ
λ. λέξη, λήμμα λατιν. λατινικός, -ή, -ό Μ
μαλαισ. μαλαισιανός, -ή, -ό μεγεθ. μεγεθυντικό μέλλ. μέλλοντας μέσ. μέσος, -η, -ο μόρ. μόριο μσν. μεσαιωνικός, -ή, -ό μτβ. μεταβατικό μτγν. μεταγενέστερος, -η, -ο μτφ. μεταφορικός, μεταφορικά μτχ. μετοχή Ν
νεότ. νεότερος, -η, -ο Ο
όν. όνομα ουγγρ. ουγγρικός, -ή, -ό ουδ. ουδέτερο ουσ. ουσιαστικό Π
π.χ. παραδείγματος χάριν παρακ. και παρακείμ. παρακείμενος παρατατ. παρατατικός περσ. περσικός, -ή, -ό πιθ. πιθανόν πληθ. και πλ. πληθυντικός πορτογαλ. πορτογαλικός, -ή, -ό πρβλ. παράβαλε πρόθ. πρόθεση πρόσ. πρόσωπο προστακτ. προστακτικός, -ή, -ό Ρ
ρ. ρήμα ρουμαν. ρουμανικός, -ή, -ό ρωσ. ρωσικός, -ή, -ό Σ
σερβ. σερβικός, -ή, -ό σκωπτ. σκωπτικά σλαβ. σλαβικός, -ή, -ό στερητ. στερητικό σύνδ. σύνδεσμος συνήθ. συνήθως συνηθέστ. συνηθέστερος, -η, -ο συνών. συνώνυμος, συνώνυμα Τ
τακτ. τακτικός, -ή, -ό τοπ. τοπικός, -ή, -ό τουρ. τουρκικός, -ή, -ό τουρκοπερσ. τουρκοπερσικός, -ή, -ό τσεχ. τσεχικός, -ή, -ό τσιγγ. τσιγγάνικος, -η, -ο Υ
υβριστ. υβριστικά υπερθετ. υπερθετικός υποκορ. υποκοριστικός, -ή, -ό υποτιμητ. υποτιμητικά υποχωρητ. υποχωρητικός, -ή, -ό Φ
φρ. φράση Χ
χρον. χρονικός
Ομάδα εργασίας
- Σχεδιασμός - Γενική Επιμέλεια
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Σχεδιασμός φόρμας σύνταξης και ψηφιοποίησης
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Φιλολογική επεξεργασία ηλεκτρονικών λημμάτων / τελικού κειμένου
- Ε. Μητρούση
- Φιλολογικές εργασίες για τη διαμόρφωση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος
- Ε. Μητρούση
- Ηλεκτρονική υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης