Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας
Εισαγωγή
Μέσα στις 50.000 περίπου λέξεις και φράσεις και στις 250.000 σημασίες περιλαμβάνονται η γλώσσα της λαϊκής - της αργκό - των μηχανόβιων - των ναρκωτικών - της φυλακής - του χαρτοπαιγνίου - του ποδοσφαίρου - του αθλητισμού - του στρατού - των ναυτικών - του καφενείου - των εργατών - των νηπίων - των εφημερίδων - της τηλεόρασης - της νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως, λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής.
Το Λεξικό του Γεωργίου Κάτου είναι έργο ενός εμπειρικού θιασώτη και τεχνίτη της γλώσσας, ιδιαίτερα εκείνης των λαϊκών ανθρώπων. Πρόκειται για την περιεκτικότερη συλλογή τεκμηρίων αυθεντικού λόγου από όλο το φάσμα των ταπεινών γλωσσικών χρήσεων, με κύρια αρετή την πιστή και αναλυτική παράθεση δειγμάτων της πολύτιμης γλωσσικής παρακαταθήκης των απλών και των βασανισμένων ανθρώπων. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα των γνωστών λεξικών της ελληνικής.
Περιεχόμενα
Αναζήτηση
- ζουμί, το,
- ουσ. [<μσν. ζουμίν <μτγν. ζωμίον, υποκορ. του αρχ. ουσ. ζωμός], το ζουμί. 1. η ουσία, το συμπέρασμα, ό,τι προκύπτει από τη διαδικασία της επεξεργασίας και περιέχει συμπυκνωμένο το σύνολο: «το ζουμί της υπόθεσης είναι ότι γνώρισα έναν σωστό άνθρωπο || αφού με παίδεψε μια ώρα με πολυλογίες, έφτασε και στο ζουμί της ιστορίας». 2. το υλικό όφελος, το κέρδος: «αν έχει ζουμί η δουλειά, τότε να πάρω κι εγώ μέρος». Από το ότι στο ζουμί βρίσκονται τα κύρια συστατικά κάθε τροφής που βράζεται ή στύβεται. 3α. στον πλ. τα ζουμιά, το αντρικό σπέρμα: «την τελευταία στιγμή τραβήχτηκα και τη γέμισα με τα ζουμιά μου». β. τα αίματα: «έβγαλε το μαντίλι του και σκούπισε τα ζουμιά από το πρόσωπό μου». (Ακολουθούν 19 φρ.)·
- βάζω ζουμί, αναλαμβάνω τις σωματικές μου δυνάμεις, δυναμώνω: «μόλις έβαλε λίγο ζουμί, άρχισε πάλι τα ξενύχτια»·
- βράζει στο ζουμί του, α. ταλαιπωρείται υπερβολικά, τυραννιέται: «χρόνια τώρα βράζει στο ζουμί του για να μπορέσει να σπουδάσει τα παιδιά του». β. νιώθει μεγάλη στενοχώρια, ζήλια ή και θυμό του για τις επιτυχίες κάποιου, χωρίς να το εξωτερικεύει: «απ’ τη μέρα που έμαθε πως αγόρασα καινούριο αυτοκίνητο, βράζει στο ζουμί του». γ. ζει φτωχικά, μαστίζεται από τη φτώχεια: «απ’ τη μέρα που έπεσε έξω η δουλειά του, βράζει στο ζουμί του». (Τραγούδι: οι Έλληνες είναι λαός με βίτσια και ψωνάρα γι’ αυτό τους μούτζωσ’ ο θεός, τους έριξε κατάρα κι αφού πολύ δοξάστηκαν κι έφτασαν στην ακμή τους, τους έσπασε ο τσαμπουκάς και βράζουν στο ζουμί τους)·
- βράσ’ το και πιες το ζουμί του! το αντικείμενο, το πράγμα για το οποίο γίνεται λόγος, είναι εντελώς άχρηστο, οπότε πάψε να ενδιαφέρεσαι γι’ αυτό: «μωρέ, βράσ’ το και πιες το ζουμί του, που στενοχωριέσαι γι’ αυτό το παλιόπραμα που έχασες!»·
- βράσ’ τον και πιες το ζουμί του! είναι εντελώς ανάξιος, γι’ αυτό πάψε να ενδιαφέρεσαι γι’ αυτόν: «αφού το ξέρεις πως είναι παλιάνθρωπος, βράσ’ τον κι εσύ και πιες το ζουμί του!»·
- δε βγαίνει ζουμί, α. δεν υπάρχει όφελος, δεν υπάρχει κέρδος: «θα το κλείσω εκείνο το μαγαζάκι που έχω, γιατί δε βγαίνει πια ζουμί». β. δε βγαίνει συμπέρασμα: «όπως και να μου τα πεις τα πράγματα, δε βγαίνει ζουμί»·
- εδώ είναι το ζουμί ή εδώ είναι όλο το ζουμί, σε αυτή ακριβώς τη συγκεκριμένη δουλειά βρίσκεται όλο το όφελος, όλο το κέρδος: «πρέπει να ασχοληθούμε με εμπόριο κομπιούτερ, γιατί, στο εξής, εδώ είναι όλο το ζουμί»·
- είναι πάνω στο ζουμί του, βρίσκεται σε νεαρή ηλικία, βρίσκεται στο άνθος της ηλικίας του: «άσε το παιδί να γλεντήσει τώρα που βρίσκεται πάνω στο ζουμί του!»·
- έλα στο ζουμί, έλα στο κυρίως θέμα, στην κυρίως υπόθεση, χωρίς πολλές λεπτομέρειες πες μου τι θέλεις: «άφησε τα πολλά λόγια κι έλα στο ζουμί»·
- η γριά η κότα έχει το ζουμί, από σεξουαλική άποψη, η ώριμη γυναίκα παρουσιάζει περισσότερο ενδιαφέρον, γιατί είναι πιο έμπειρη από τη νέα: «του αρέσουν οι μεγάλες οι γυναίκες, γιατί η γριά η κότα έχει το ζουμί»·
- η παλιά η κότα έχει το ζουμί, βλ. φρ. η γριά η κότα έχει το ζουμί·
- κρέας μπαίνει, κρέας βγαίνει, το ζουμί κέρδος μένει, βλ. λ. κρέας·
- με πιάνουν τα ζουμιά, αρχίζω να κλαίω από συγκίνηση: «κάθε φορά που βλέπω κάποιο δραματικό έργο, με πιάνουν τα ζουμιά»· βλ. και φρ. με παίρνουν τα ζουμιά·
- με παίρνουν τα ζουμιά, α. αρχίζω να αιμορραγώ, ιδίως μετά από δυνατό χτύπημα στο πρόσωπο: «με την πρώτη γροθιά που έφαγα στη μύτη, με πήραν τα ζουμιά». β. (για γυναίκες) λερώνομαι από το αντρικό σπέρμα: «την τελευταία στιγμή τραβήχτηκε, αλλά με πήραν τα ζουμιά στο φόρεμα»· βλ. και φρ. με πιάνουν τα ζουμιά·
- μου πάει ζουμί, α. έχω έντονη διάρροια: «έφαγα κάτι που με πείραξε κι όλο του βράδυ μου πήγε ζουμί». Συνών. μου πάει νερό (α) / μου πάει τσίρλα (α). β. φοβάμαι υπερβολικά, τρομοκρατούμαι: «μόλις τον είδα με το μαχαίρι στο χέρι, μου πήγε ζουμί». Συνών. μου πάει έξι κι ένα ή μου πάει έξι και μία / μου πάει νερό (β) / μου πάει πέντε πέντε / μου πάει ριπιτίδι / μου πάει τρεις και δέκα ή μου πάει τρεις και μία ή μου πάει τρεις τριανταμία / μου πάει τσίρλα (β)·
- μπαίνω στο ζουμί, μπαίνω στην ουσία ενός θέματος: «μια ώρα μου μιλάς κι ακόμη δεν μπήκες στο ζουμί της υπόθεσης»·
- πάνω στο ζουμί, στο επίκαιρο σημείο, τη στιγμή που η υπόθεση ή η κατάσταση άρχιζε να παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον: «ήταν έτοιμος να μας τα πει όλα, αλλά πάνω στο ζουμί τον φώναξε ο πατέρας του κι έφυγε || την πήγα στο δωμάτιο κι αρχίσαμε τα ζαχαρώματα, αλλά πάνω στο ζουμί ήρθαν οι γονείς μου και φύγαμε όπως όπως»·
- σιγοβράζει στο ζουμί του, βλ. φρ. βράζει στο ζουμί του·
- τι ’ν’ ο κάβουρας τι ’ν’ το ζουμί του! βλ. λ. κάβουρας·
- τσιγαρίζεται στο ζουμί του, βλ. φρ. βράζει στο ζουμί του.
- ουσ. [<μσν. ζουμίν <μτγν. ζωμίον, υποκορ. του αρχ. ουσ. ζωμός], το ζουμί. 1. η ουσία, το συμπέρασμα, ό,τι προκύπτει από τη διαδικασία της επεξεργασίας και περιέχει συμπυκνωμένο το σύνολο: «το ζουμί της υπόθεσης είναι ότι γνώρισα έναν σωστό άνθρωπο || αφού με παίδεψε μια ώρα με πολυλογίες, έφτασε και στο ζουμί της ιστορίας». 2. το υλικό όφελος, το κέρδος: «αν έχει ζουμί η δουλειά, τότε να πάρω κι εγώ μέρος». Από το ότι στο ζουμί βρίσκονται τα κύρια συστατικά κάθε τροφής που βράζεται ή στύβεται. 3α. στον πλ. τα ζουμιά, το αντρικό σπέρμα: «την τελευταία στιγμή τραβήχτηκα και τη γέμισα με τα ζουμιά μου». β. τα αίματα: «έβγαλε το μαντίλι του και σκούπισε τα ζουμιά από το πρόσωπό μου». (Ακολουθούν 19 φρ.)·
Οδηγίες Αναζήτησης
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...
- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- κρατ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κρατ») : κράτος, κρατισμός, κρατώ κλπ.
- *κρατ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το «κρατ»): αισθησιοκράτης, αισθησιοκρατία, αιτιοκρατία κλπ.
- *ισμός (όλες οι λέξεις που λήγουν σε «ισμός»): ανιμισμός, κρατισμός, υλισμός κλπ.
- κ*ισμός (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κ» και λήγουν σε «ισμός»): κλασικισμός, κομμουνισμός, κρατισμός κλπ
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. κρατ κρατ* - Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε έναν όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που είναι εννοιολογικά συγγενείς.
- Παράδειγμα Χρήσης
Εδώ πληκτρολογείτε μια λέξη, η οποία περιμένετε να εμφανιστεί σε πρόταση που είναι παράδειγμα χρήσης του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.- Γραμματική - Σύνταξη
Επιλέγετε τον επιθυμητό τρόπο σύνταξης της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους συντάσσεται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ως επίθετο» θα εμφανιστούν λήμματα που, ενώ ανήκουν σε άλλη γραμματική κατηγορία, χρησιμοποιούνται με τη σημασία επιθέτου και συντάσσονται αναλόγως.
- Επίπεδο Ύφους
Το μενού προεπιλογών που εμφανίζεται περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα ύφους, τα οποία αφορούν είτε όλο το λήμμα είτε κάποια από τις σημασίες του, ώστε να επιλέξετε αυτό που σας ενδιαφέρει.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ειρωνικό», θα εμφανιστούν
- λήμματα που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- λήμματα που μία τους σημασία χρησιμοποιείται σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- Σημασιολογικό πεδίο
Επιλέγετε το σημασιολογικό πεδίο στο οποίο ανήκει η σημασία ή κάποια από τις σημασίες του λήμματος. Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να ζητήσετε ομάδες λέξεων που σχετίζονται με κάποια θεματική περιοχή.
- Ετυμολογία
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες ετυμολογικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε αυτή που σας ενδιαφέρει.
- Τύπος Λήμματος
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Χρήση
Επιλέγετε την επιθυμητή χρήση της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους έχει τη συγκεκριμένη χρήση.
Συντομογραφίες
Α
αγγλ. αγγλικός, -ή, -ό άγν. ετυμολ. άγνωστης ετυμολογίας αιτιατ. αιτιατική αιτιολογ. αιτιολογικός, -ή, -ό άκλ. άκλιτο αλβαν. αλβανικός, -ή, - ό αμερικ. αμερικανικός, -ή, -ό αμτβ. αμετάβατο αναφορ. αναφορικός, -ή, -ό αντίθ. αντίθετο αντων. αντωνυμία απαρέμφ. απαρέμφατο απρόσ. απρόσωπο αραβ. αραβικός, -ή, -ό αραβοτουρκ. αραβοτουρκικός, -ή, -ό αριθμ. αριθμός αρσ. αρσενικό αρχ. αρχαίος, -ία, -ιο αρχαϊστ. αρχαϊστικός, -ή, -ό Β
βενετ. βενετικός, -ή, -ό βλ. βλέπε βλ. και φρ. βλέπε και φράση βλ. συνηθέστ. βλέπε συνηθέστερο βλ. φρ. βλέπε φράση βλάχ. βλάχικος, -η, -ο βουλγαρ. βουλγαρικός, -ή, -ό βραζιλ. βραζιλιάνικος, -η, -ο Γ
γ΄ εν. πρόσ. τρίτο ενικό πρόσωπο γαλλ. γαλλικός, -ή, -ό γεν. γενική γενουατ. γενουατικός, -ή, -ό γερμαν. γερμανικός, -ή, -ό Δ
δεικ. δεικτικό δηλ. δηλαδή διεθν. διεθνής, διεθνώς δοτ. δοτική Ε
εβρ. εβραϊκός, -ή, -ό ειρων. ειρωνικά ελνστ. ελληνιστικός, -ή, -ό ενεστ. ενεστώτας ενν. εννοείται επέκτ. επέκταση επίθ. επίθετο επίρρ. επίρρημα επιφών. επιφώνημα επιφωνημ. επιφωνηματικός, -ή, -ό επών. επώνυμο εύχρ. εύχρηστος, -η, -ο εφημερ. εφημερίδα Θ
θηλ. θηλυκό Ι
ιαπων. ιαπωνικός, -ή, -ό ιδ. ιδίως ιδ. εύχρ. ιδίως εύχρηστο ινδ. ινδικός, -ή, -ό ιραν. ιρανικός, -ή, -ό ισπαν. ισπανικός, -ή, -ό ιταλ. ιταλικός, -ή, -ό Κ
κ. και κ.ά. και άλλα κ.λπ. και λοιπά κελτ. κελτικός, -ή, -ό κουτσοβλάχ. κουτσοβλάχικος, -η, -ο κυρ. κυρίως κυρ. εύχρ. κυρίως εύχρηστο κύρ. ό. κύριο όνομα Λ
λ. λέξη, λήμμα λατιν. λατινικός, -ή, -ό Μ
μαλαισ. μαλαισιανός, -ή, -ό μεγεθ. μεγεθυντικό μέλλ. μέλλοντας μέσ. μέσος, -η, -ο μόρ. μόριο μσν. μεσαιωνικός, -ή, -ό μτβ. μεταβατικό μτγν. μεταγενέστερος, -η, -ο μτφ. μεταφορικός, μεταφορικά μτχ. μετοχή Ν
νεότ. νεότερος, -η, -ο Ο
όν. όνομα ουγγρ. ουγγρικός, -ή, -ό ουδ. ουδέτερο ουσ. ουσιαστικό Π
π.χ. παραδείγματος χάριν παρακ. και παρακείμ. παρακείμενος παρατατ. παρατατικός περσ. περσικός, -ή, -ό πιθ. πιθανόν πληθ. και πλ. πληθυντικός πορτογαλ. πορτογαλικός, -ή, -ό πρβλ. παράβαλε πρόθ. πρόθεση πρόσ. πρόσωπο προστακτ. προστακτικός, -ή, -ό Ρ
ρ. ρήμα ρουμαν. ρουμανικός, -ή, -ό ρωσ. ρωσικός, -ή, -ό Σ
σερβ. σερβικός, -ή, -ό σκωπτ. σκωπτικά σλαβ. σλαβικός, -ή, -ό στερητ. στερητικό σύνδ. σύνδεσμος συνήθ. συνήθως συνηθέστ. συνηθέστερος, -η, -ο συνών. συνώνυμος, συνώνυμα Τ
τακτ. τακτικός, -ή, -ό τοπ. τοπικός, -ή, -ό τουρ. τουρκικός, -ή, -ό τουρκοπερσ. τουρκοπερσικός, -ή, -ό τσεχ. τσεχικός, -ή, -ό τσιγγ. τσιγγάνικος, -η, -ο Υ
υβριστ. υβριστικά υπερθετ. υπερθετικός υποκορ. υποκοριστικός, -ή, -ό υποτιμητ. υποτιμητικά υποχωρητ. υποχωρητικός, -ή, -ό Φ
φρ. φράση Χ
χρον. χρονικός
Ομάδα εργασίας
- Σχεδιασμός - Γενική Επιμέλεια
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Σχεδιασμός φόρμας σύνταξης και ψηφιοποίησης
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Φιλολογική επεξεργασία ηλεκτρονικών λημμάτων / τελικού κειμένου
- Ε. Μητρούση
- Φιλολογικές εργασίες για τη διαμόρφωση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος
- Ε. Μητρούση
- Ηλεκτρονική υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης