Νέα ελληνική
Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας
Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας

Εισαγωγή
Μέσα στις 50.000 περίπου λέξεις και φράσεις και στις 250.000 σημασίες περιλαμβάνονται η γλώσσα της λαϊκής - της αργκό - των μηχανόβιων - των ναρκωτικών - της φυλακής - του χαρτοπαιγνίου - του ποδοσφαίρου - του αθλητισμού - του στρατού - των ναυτικών - του καφενείου - των εργατών - των νηπίων - των εφημερίδων - της τηλεόρασης - της νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως, λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής.
Το Λεξικό του Γεωργίου Κάτου είναι έργο ενός εμπειρικού θιασώτη και τεχνίτη της γλώσσας, ιδιαίτερα εκείνης των λαϊκών ανθρώπων. Πρόκειται για την περιεκτικότερη συλλογή τεκμηρίων αυθεντικού λόγου από όλο το φάσμα των ταπεινών γλωσσικών χρήσεων, με κύρια αρετή την πιστή και αναλυτική παράθεση δειγμάτων της πολύτιμης γλωσσικής παρακαταθήκης των απλών και των βασανισμένων ανθρώπων. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα των γνωστών λεξικών της ελληνικής.
Περιεχόμενα
Αναζήτηση
- ζήτημα, το,
- ουσ. [<αρχ. ζήτημα], το ζήτημα· η υπόθεση, το πρόβλημα που ερευνώ, εξετάζω ή συζητώ: «έχουμε να κουβεντιάσουμε πολλά ζητήματα». (Ακολουθούν 34 φρ.)·
- αλλάζει το ζήτημα, υπάρχει διαφορά, διαφέρει, μεταβάλλεται η γνώμη που είχα σχηματίσει για κάποιον ή για κάτι, ή η στάση που είχα κρατήσει, γιατί υπάρχουν νέα δεδομένα: «απ’ τη στιγμή που δεν είσαι εσύ ο σπιούνος αλλάζει το ζήτημα, και με συγχωρείς που δε σου φερόμουν καλά». Συνών. αλλάζει η υπόθεση / αλλάζει το θέμα / αλλάζει το πράγμα ή αλλάζουν τα πράγματα·
- (αυτό) είναι δικό μου ζήτημα, είναι προσωπική μου υπόθεση, αφορά μόνο εμένα: «να μη σε νοιάζει τι θα κάνω και τι θα πω, όταν με φωνάξει ο διευθυντής στο γραφείο του, γιατί αυτό είναι δικό μου ζήτημα». Πολλές φορές, μετά το ρ. της φρ. ακολουθεί για μεγαλύτερη έμφαση το εντελώς ή το καθαρά. Συνών. (αυτό) είναι δική μου δουλειά / (αυτό) είναι δική μου υπόθεση / (αυτό) είναι δικό μου θέμα / (αυτό) είναι δικό μου καπέλο / (αυτό) είναι δικό μου πρόβλημα / (αυτό) είναι δικός μου λογαριασμός·
- (αυτό) είναι προσωπικό μου ζήτημα, βλ. φρ. (αυτό) είναι δικό μου ζήτημα·
- βάζω ένα ζήτημα στο τραπέζι, οργανώνω διεξοδική συζήτηση για κάτι που με ή μας απασχολεί σοβαρά: «απ’ τη στιγμή που ο τάδε έβαλε ένα ζήτημα στο τραπέζι, πρέπει ο καθένας να πει υπεύθυνα τη γνώμη του». Συνών. βάζω ένα θέμα στο τραπέζι·
- βάζω ζήτημα, βάζω κάποιο θέμα να συζητηθεί ή να εξεταστεί με περισσότερη προσοχή: «ενώ είχαμε συμφωνήσει σε όλα, ο τάδε έβαλε ζήτημα αν ήταν σωστός ο πέμπτος όρος του συμβολαίου». Συνών. βάζω θέμα·
- δε γίνεται ζήτημα, βλ. φρ. δεν υπάρχει ζήτημα·
- δεν είναι δικό μου ζήτημα ή δεν είναι ζήτημά μου, α. αυτό για το οποίο γίνεται λόγος, δεν είναι της αρμοδιότητάς μου: «τι υλικά πρέπει να παραγγείλουμε για να μη σταματήσει η δουλειά; -Δεν είναι δικό μου ζήτημα». β. δε με ενδιαφέρει η συγκεκριμένη υπόθεση ή περίπτωση, αδιαφορώ: «όπως πάει ο τάδε θα χρεοκοπήσει». -Δεν είναι δικό μου ζήτημα». Συνών. δεν είναι δική μου δουλειά ή δεν είναι δουλειά μου / δεν είναι δική μου υπόθεση ή δεν είναι υπόθεσή μου / δεν είναι δικό μου θέμα ή δεν είναι θέμα μου / δεν είναι δικό μου καπέλο ή δεν είναι καπέλο μου / δεν είναι δικό μου πρόβλημα ή δεν είναι πρόβλημά μου / δεν είναι δικός μου λογαριασμός ή δεν είναι λογαριασμός μου ·
- δεν είναι ζήτημα, βλ. φρ. δεν υπάρχει ζήτημα·
- δεν υπάρχει ζήτημα, δεν υπάρχει λόγος να συζητήσει κανείς κάτι, δεν υπάρχει διαφορά που να αξίζει τον κόπο να συζητηθεί: «δεν υπάρχει ζήτημα να καθόμαστε να κουβεντιάζουμε για τέτοια μικροπράγματα». Συνών. δεν υπάρχει θέμα / δεν υπάρχει πρόβλημα·
- δημιουργώ ζήτημα, ζητώ να συζητηθεί ή να εξεταστεί κάποιο θέμα με περισσότερη προσοχή: «ο τάδε δημιούργησε ζήτημα αν έπρεπε να παρευρίσκεται στη συνεδρίαση και ο πρώην πρόεδρος». Συνών. δημιουργώ θέμα / δημιουργώ πρόβλημα·
- δημιουργώ ζητήματα, δημιουργώ διενέξεις, έριδες, έκρυθμες καταστάσεις: «δεν τον ξαναπαίρνω μαζί μου, γιατί δημιουργεί συνέχεια ζητήματα». Συνών. δημιουργώ θέματα / δημιουργώ προβλήματα·
- διαφέρει το ζήτημα, βλ. φρ. αλλάζει το ζήτημα·
- δικό σου ζήτημα, δε με ενδιαφέρει και ούτε μου πέφτει λόγος, γιατί, αυτό για το οποίο γίνεται λόγος, είναι προσωπικό σου ζήτημα, αποτελεί προσωπική σου υπόθεση: «πώς θα μπορέσω να τελειώσω τόση πολλή δουλειά μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα; -Δικό σου ζήτημα». Συνών. δική σου δουλειά / δική σου υπόθεση / δικό σου θέμα / δικό σου καπέλο / δικό σου πρόβλημα / δικός σου λογαριασμός·
- έγινε ανατολικό ζήτημα, α. δημιουργήθηκε έντονη και ατελείωτη συζήτηση χωρίς αποτέλεσμα: «ενώ ήταν όλα έτοιμα ν’ αρχίσει η ψηφοφορία, ξαφνικά, έγινε ανατολικό ζήτημα αν έπρεπε να ψηφίσουν κι αυτοί που είχαν εγγραφεί πρόσφατα στο σωματείο». β. κατ’ επέκτ., δηλώνει κάθε χρονίζον και δυσεπίλυτο πρόβλημα: «η καταπολέμηση των ναρκωτικών έγινε ανατολικό ζήτημα». Αναφορά στο διπλωματικό πρόβλημα για την τύχη των Βαλκανικών εδαφών των Στενών και της Μ. Ασίας μπροστά στη διαφαινόμενη πτώση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στα τέλη του 19ου αιώνα· βλ. και φρ. το κάνω ανατολικό ζήτημα·
- έγινε ζήτημα, α. αναφέρθηκε, συζητήθηκε: «κατά τη διάρκεια της συζήτησης, έγινε ζήτημα και το θέμα των ναρκωτικών». β. σχολιάστηκε, έγινε θέμα κουτσομπολιού: «έγινε ζήτημα η χθεσινή σου απουσία απ’ τη δουλειά || έγινε ζήτημα η επίσκεψη του τάδε υπουργού στο εργοστάσιο»·
- έγινε κυπριακό ζήτημα, βλ. φρ. έγινε ανατολικό ζήτημα. Αναφορά στο πολιτικό πρόβλημα της Κύπρου που εντάθηκε μετά το τέλος του Β΄ παγκοσμίου πολέμου·
- έγινε μεσανατολικό ζήτημα, βλ. φρ. έγινε ανατολικό ζήτημα. Αναφορά στο πολιτικό πρόβλημα της Παλαιστίνης που υφίσταται από το τέλος του Β΄ παγκοσμίου πολέμου με τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ·
- έγινε ομηρικό ζήτημα, δημιουργήθηκε έντονη και ατελείωτη συζήτηση χωρίς αποτέλεσμα: «έγινε ομηρικό ζήτημα ποιος απ’ τους δυο έπρεπε να διευθύνει τη συνεδρίαση». Αναφορά στο φιλολογικό πρόβλημα που αφορά την πατρότητα και τον τρόπο σύνθεσης των ομηρικών επών· βλ. και φρ. το κάνω ομηρικό ζήτημα·
- είναι ζήτημα αν…, λέγεται για κάτι που θεωρείται αβέβαιο, αμφίβολο, απίθανο: «είναι ζήτημα αν υπήρχαν πενήντα άτομα στη συγκέντρωση || είναι ζήτημα αν του ’μεινε καμιά δραχμή απ’ όλη την περιουσία του»·
- είναι ζήτημα αρχής, βλ. λ. αρχή·
- είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου ή είναι ζήτημα ζωής και θανάτου, πρόκειται για κάτι πολύ ζωτικό, πολύ σημαντικό θέμα, από το οποίο εξαρτάται σημαντικά το μέλλον: «πες του να ’ρθει οπωσδήποτε, γιατί είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου»·
- είναι ζήτημα χρόνου, δηλώνει πως κάτι θα γίνει σίγουρα και μάλιστα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα: «η πτώση της κυβέρνησης είναι ζήτημα χρόνου»·
- έτσι έχει το ζήτημα, καταληκτική φρ. με την οποία κλείνει κάποιος την παρουσίαση μιας κατάστασης όπως αυτή διαμορφώθηκε: «να ξεχάσετε κάθε άλλη εκδοχή, γιατί έτσι έχει το ζήτημα». Συνών. έτσι έχει η υπόθεση / έτσι έχει το θέμα / έτσι έχει το πράγμα ή έτσι έχουν τα πράγματα·
- κάνω ζήτημα ή το κάνω ζήτημα, δημιουργώ πρόβλημα, ζητώ να συζητηθεί ή να εξεταστεί κάποιο θέμα με περισσότερη προσοχή: «αν την ξανακάνεις κοπάνα απ’ τη δουλειά, θα το κάνω ζήτημα στη διεύθυνση το αν πρέπει να μείνεις άλλο στο εργοστάσιο»·
- μη γίνει ζήτημα, βλ. φρ. μη δημιουργείς ζήτημα·
- μη δημιουργείς ζήτημα, μην προκαλείς πρόβλημα, μην προκαλείς διένεξη, μη δίνεις συνέχεια σε κάτι δυσάρεστο: «μη δημιουργείς ζήτημα, επειδή άργησα πέντε λεφτά να έρθω στη δουλειά!». Συνών. μη δημιουργείς θέμα / μη δημιουργείς πρόβλημα·
- μην κάνεις ζήτημα, βλ. φρ. μη δημιουργείς ζήτημα·
- μπαίνει ζήτημα ή μπαίνει το ζήτημα, δημιουργείται πρόβλημα, είναι ανάγκη να συζητηθεί ή να εξετασθεί κάτι με περισσότερη προσοχή για να βρεθεί λύση: «όταν γεννήθηκε το πρώτο μας παιδί, μπήκε ζήτημα και ήρθε η πεθερά μου να μείνει μαζί μας για να το φυλάει || εδώ μπαίνει το ζήτημα, κι αν καταφέρεις να δώσεις απάντηση θα σε παραδεχτώ»·
- προσωπικό σου ζήτημα, βλ. λ. ζήτημα·
- το κάνω ανατολικό ζήτημα, α. προκαλώ έντονη και ατελείωτη συζήτηση, χωρίς να καταλήξει αυτή σε κάποιο αποτέλεσμα: «το αν έπρεπε ή όχι να παραβρίσκεται στη συνεδρίαση και ο πρώην πρόεδρος το έκανε ανατολικό ζήτημα και στο τέλος αναβλήθηκε η συνεδρίαση επ’ αόριστο. β. (ειρωνικά) περιπλέκω ένα ασήμαντο γεγονός ή θέμα χωρίς λόγο και αιτία: «πρόσεχε τον τάδε, γιατί το παραμικρό το κάνει ανατολικό ζήτημα»·
- το κάνω κυπριακό ζήτημα, βλ. φρ. το κάνω ανατολικό ζήτημα·
- το κάνω μεσανατολικό ζήτημα, βλ. φρ. το κάνω ανατολικό ζήτημα·
- το κάνω ομηρικό ζήτημα, βλ. φρ. το κάνω ανατολικό ζήτημα·
- φλέγον ζήτημα, σπουδαίο, επίκαιρο ζήτημα που απασχολεί έντονα κάποιον ή κάποιους: «το φλέγον ζήτημα των τελευταίων ημερών είναι η παραίτηση του υπουργού Οικονομικών». - ουσ. [<αρχ. ζήτημα], το ζήτημα· η υπόθεση, το πρόβλημα που ερευνώ, εξετάζω ή συζητώ: «έχουμε να κουβεντιάσουμε πολλά ζητήματα». (Ακολουθούν 34 φρ.)·
Ετυμολογία
Οδηγίες Αναζήτησης
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...
- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- κρατ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κρατ») : κράτος, κρατισμός, κρατώ κλπ.
- *κρατ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το «κρατ»): αισθησιοκράτης, αισθησιοκρατία, αιτιοκρατία κλπ.
- *ισμός (όλες οι λέξεις που λήγουν σε «ισμός»): ανιμισμός, κρατισμός, υλισμός κλπ.
- κ*ισμός (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κ» και λήγουν σε «ισμός»): κλασικισμός, κομμουνισμός, κρατισμός κλπ
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. κρατ κρατ* - Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε έναν όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που είναι εννοιολογικά συγγενείς.
- Παράδειγμα Χρήσης
Εδώ πληκτρολογείτε μια λέξη, η οποία περιμένετε να εμφανιστεί σε πρόταση που είναι παράδειγμα χρήσης του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.- Γραμματική - Σύνταξη
Επιλέγετε τον επιθυμητό τρόπο σύνταξης της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους συντάσσεται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ως επίθετο» θα εμφανιστούν λήμματα που, ενώ ανήκουν σε άλλη γραμματική κατηγορία, χρησιμοποιούνται με τη σημασία επιθέτου και συντάσσονται αναλόγως.
- Επίπεδο Ύφους
Το μενού προεπιλογών που εμφανίζεται περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα ύφους, τα οποία αφορούν είτε όλο το λήμμα είτε κάποια από τις σημασίες του, ώστε να επιλέξετε αυτό που σας ενδιαφέρει.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ειρωνικό», θα εμφανιστούν
- λήμματα που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- λήμματα που μία τους σημασία χρησιμοποιείται σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- Σημασιολογικό πεδίο
Επιλέγετε το σημασιολογικό πεδίο στο οποίο ανήκει η σημασία ή κάποια από τις σημασίες του λήμματος. Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να ζητήσετε ομάδες λέξεων που σχετίζονται με κάποια θεματική περιοχή.
- Ετυμολογία
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες ετυμολογικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε αυτή που σας ενδιαφέρει.
- Τύπος Λήμματος
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Χρήση
Επιλέγετε την επιθυμητή χρήση της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους έχει τη συγκεκριμένη χρήση.
Συντομογραφίες
Α
αγγλ. αγγλικός, -ή, -ό άγν. ετυμολ. άγνωστης ετυμολογίας αιτιατ. αιτιατική αιτιολογ. αιτιολογικός, -ή, -ό άκλ. άκλιτο αλβαν. αλβανικός, -ή, - ό αμερικ. αμερικανικός, -ή, -ό αμτβ. αμετάβατο αναφορ. αναφορικός, -ή, -ό αντίθ. αντίθετο αντων. αντωνυμία απαρέμφ. απαρέμφατο απρόσ. απρόσωπο αραβ. αραβικός, -ή, -ό αραβοτουρκ. αραβοτουρκικός, -ή, -ό αριθμ. αριθμός αρσ. αρσενικό αρχ. αρχαίος, -ία, -ιο αρχαϊστ. αρχαϊστικός, -ή, -ό Β
βενετ. βενετικός, -ή, -ό βλ. βλέπε βλ. και φρ. βλέπε και φράση βλ. συνηθέστ. βλέπε συνηθέστερο βλ. φρ. βλέπε φράση βλάχ. βλάχικος, -η, -ο βουλγαρ. βουλγαρικός, -ή, -ό βραζιλ. βραζιλιάνικος, -η, -ο Γ
γ΄ εν. πρόσ. τρίτο ενικό πρόσωπο γαλλ. γαλλικός, -ή, -ό γεν. γενική γενουατ. γενουατικός, -ή, -ό γερμαν. γερμανικός, -ή, -ό Δ
δεικ. δεικτικό δηλ. δηλαδή διεθν. διεθνής, διεθνώς δοτ. δοτική Ε
εβρ. εβραϊκός, -ή, -ό ειρων. ειρωνικά ελνστ. ελληνιστικός, -ή, -ό ενεστ. ενεστώτας ενν. εννοείται επέκτ. επέκταση επίθ. επίθετο επίρρ. επίρρημα επιφών. επιφώνημα επιφωνημ. επιφωνηματικός, -ή, -ό επών. επώνυμο εύχρ. εύχρηστος, -η, -ο εφημερ. εφημερίδα Θ
θηλ. θηλυκό Ι
ιαπων. ιαπωνικός, -ή, -ό ιδ. ιδίως ιδ. εύχρ. ιδίως εύχρηστο ινδ. ινδικός, -ή, -ό ιραν. ιρανικός, -ή, -ό ισπαν. ισπανικός, -ή, -ό ιταλ. ιταλικός, -ή, -ό Κ
κ. και κ.ά. και άλλα κ.λπ. και λοιπά κελτ. κελτικός, -ή, -ό κουτσοβλάχ. κουτσοβλάχικος, -η, -ο κυρ. κυρίως κυρ. εύχρ. κυρίως εύχρηστο κύρ. ό. κύριο όνομα Λ
λ. λέξη, λήμμα λατιν. λατινικός, -ή, -ό Μ
μαλαισ. μαλαισιανός, -ή, -ό μεγεθ. μεγεθυντικό μέλλ. μέλλοντας μέσ. μέσος, -η, -ο μόρ. μόριο μσν. μεσαιωνικός, -ή, -ό μτβ. μεταβατικό μτγν. μεταγενέστερος, -η, -ο μτφ. μεταφορικός, μεταφορικά μτχ. μετοχή Ν
νεότ. νεότερος, -η, -ο Ο
όν. όνομα ουγγρ. ουγγρικός, -ή, -ό ουδ. ουδέτερο ουσ. ουσιαστικό Π
π.χ. παραδείγματος χάριν παρακ. και παρακείμ. παρακείμενος παρατατ. παρατατικός περσ. περσικός, -ή, -ό πιθ. πιθανόν πληθ. και πλ. πληθυντικός πορτογαλ. πορτογαλικός, -ή, -ό πρβλ. παράβαλε πρόθ. πρόθεση πρόσ. πρόσωπο προστακτ. προστακτικός, -ή, -ό Ρ
ρ. ρήμα ρουμαν. ρουμανικός, -ή, -ό ρωσ. ρωσικός, -ή, -ό Σ
σερβ. σερβικός, -ή, -ό σκωπτ. σκωπτικά σλαβ. σλαβικός, -ή, -ό στερητ. στερητικό σύνδ. σύνδεσμος συνήθ. συνήθως συνηθέστ. συνηθέστερος, -η, -ο συνών. συνώνυμος, συνώνυμα Τ
τακτ. τακτικός, -ή, -ό τοπ. τοπικός, -ή, -ό τουρ. τουρκικός, -ή, -ό τουρκοπερσ. τουρκοπερσικός, -ή, -ό τσεχ. τσεχικός, -ή, -ό τσιγγ. τσιγγάνικος, -η, -ο Υ
υβριστ. υβριστικά υπερθετ. υπερθετικός υποκορ. υποκοριστικός, -ή, -ό υποτιμητ. υποτιμητικά υποχωρητ. υποχωρητικός, -ή, -ό Φ
φρ. φράση Χ
χρον. χρονικός
Ομάδα εργασίας
- Σχεδιασμός - Γενική Επιμέλεια
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Σχεδιασμός φόρμας σύνταξης και ψηφιοποίησης
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Φιλολογική επεξεργασία ηλεκτρονικών λημμάτων / τελικού κειμένου
- Ε. Μητρούση
- Φιλολογικές εργασίες για τη διαμόρφωση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος
- Ε. Μητρούση
- Ηλεκτρονική υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης