Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας
Εισαγωγή
Μέσα στις 50.000 περίπου λέξεις και φράσεις και στις 250.000 σημασίες περιλαμβάνονται η γλώσσα της λαϊκής - της αργκό - των μηχανόβιων - των ναρκωτικών - της φυλακής - του χαρτοπαιγνίου - του ποδοσφαίρου - του αθλητισμού - του στρατού - των ναυτικών - του καφενείου - των εργατών - των νηπίων - των εφημερίδων - της τηλεόρασης - της νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως, λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής.
Το Λεξικό του Γεωργίου Κάτου είναι έργο ενός εμπειρικού θιασώτη και τεχνίτη της γλώσσας, ιδιαίτερα εκείνης των λαϊκών ανθρώπων. Πρόκειται για την περιεκτικότερη συλλογή τεκμηρίων αυθεντικού λόγου από όλο το φάσμα των ταπεινών γλωσσικών χρήσεων, με κύρια αρετή την πιστή και αναλυτική παράθεση δειγμάτων της πολύτιμης γλωσσικής παρακαταθήκης των απλών και των βασανισμένων ανθρώπων. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα των γνωστών λεξικών της ελληνικής.
Περιεχόμενα
Αναζήτηση
- δίκιο
- κ. δίκαιο, το, ουσ. [<ουδ. αρχ. επιθ. δίκαιος <δίκη], το δίκιο. 1. η μεριά ή η άποψη σε μια διαφορά που βρίσκεται πιο κοντά στο σωστό: «εγώ θα πάρω το μέρος του δίκιου, ακόμη κι αν είσαι φίλος μου». 2. το δικαίωμα: «δεν μπορεί να μου αρνηθεί κανείς το δίκιο μου να μιλήσω»· βλ. και λ. δίκαιο. (Ακολουθούν 16 φρ.)·
- βρίσκω το δίκιο μου, δικαιώνομαι: «σ’ αυτό το κωλοκράτος, μόνο αν έχεις μέσο μπορείς να βρεις το δίκιο σου»·
- για να λέμε και του στραβού το δίκιο ή για να πούμε και του στραβού το δίκιο, πρέπει να παραδεχτούμε την αλήθεια, όσο και αν αυτή δεν είναι έτσι όπως την περιμέναμε, ιδίως για μια πράξη που μπορεί να μην είναι μεν σωστή, αλλά που δικαιολογείται από τις περιστάσεις, πρέπει να αναγνωρίσουμε και το ελαφρυντικό του κατηγορουμένου ή του υπόλογου για κάποια παράνομη ή κακή πράξη του, πρέπει να αναγνωρίσουμε και τα θετικά σημεία μιας άποψης, όσο και αν θεωρούμαι πως είναι λανθασμένη: «για να λέμε και του στραβού το δίκιο, έκανε πάρα πολύ καλά που τον έδειρε, αφού τον είχε προειδοποιήσει χίλιες φορές, πως, αν του ξανάβριζε τη μάνα, θα τον χειροτονούσε || για να πούμε και του στραβού το δίκιο, έκανε πάρα πολύ καλά ο άνθρωπος, που άρπαξε το ψωμί, γιατί πέθαινε της πείνας»·
- είναι δίκιο; είναι πρέπον; είναι σωστό(;): «είναι δίκιο εσύ, κοτζάμ άντρας, να κάθεσαι και να μαλώνεις μ’ αυτό το παιδί;»·
- έχεις δίκιο, δεν ξέρεις τι λες, ειρωνική ή επιθετική έκφραση σε άτομο που υποστηρίζει με πάθος κάτι που δεν είναι σωστό·
- έχω δίκιο, αλλά πού θα το βρω, έκφραση παραπόνου κάποιου που, αν και του αναγνωρίζουμε το δίκαιό του για κάτι, εντούτοις εξακολουθεί να βρίσκεται σε εκκρεμότητα·
- έχω δίκιο βουνό, έχω απόλυτο δίκιο: «απαιτώ δικαιοσύνη, γιατί έχω δίκιο βουνό»·
- έχω το δίκιο με το μέρος μου, δεν έχω άδικο, έχω εξασφαλίσει την κάλυψή μου και λειτουργώ εκ του ασφαλούς: «εγώ θα του κάνω μήνυση, γιατί έχω το δίκιο με το μέρος μου»·
- κράτος δικαίου, βλ. λ. κράτος·
- με όλο του το δίκιο, εντελώς δικαιολογημένα: «αφού του ’βρισες τη μάνα, σ’ έδειρε μ’ όλο του το δίκιο ο άνθρωπος!»·
- με πνίγει το δίκιο, αγανακτώ, δυσφορώ έντονα για κάτι κακό ή ανεπίτρεπτο, που βλέπω να εξυφαίνεται σε βάρος μου ή σε βάρος κάποιου άλλου, επαναστατώ, γιατί βλέπω να γίνεται αποδεκτή μια παρατυπία ή να μην τιμωρείται: «δεν μπορώ ν’ ανεχτώ άλλο τις κακοήθειες αυτού του ανθρώπου σε βάρος μου. Με πνίγει το δίκιο»·
- με το δίκιο του, δικαιολογημένα: «με το δίκιο του σου ζητάει τα λεφτά που σου δάνεισε»·
- με τρώει το δίκιο, αγανακτώ, δυσφορώ έντονα για κάποια αδικία σε βάρος μου: «θα τον σύρω στα δικαστήρια, γιατί με τρώει το δίκιο»·
- μου τρώει το δίκιο, με εκμεταλλεύεται, με αδικεί: «δε θα επιτρέψω σε κανέναν να μου φάει το δίκιο»·
- νόμος είναι το δίκιο του εργάτη, βλ. λ. εργάτης·
- παίρνω πίσω το δίκιο μου ή παίρνω το δίκιο μου πίσω, εκδικούμαι: «με αδίκησε πολλές φορές, αλλά είχα την υπομονή να περιμένω και, μόλις μου δόθηκε η ευκαιρία, πήρα το δίκιο μου πίσω»·
- του δίνω δίκιο, θεωρώ πως έπραξε σωστά, τον δικαιώνω: «του δίνω δίκιο που τον έδειρε, γιατί κι εσύ το ίδιο θα ’κανες, αν σου ’βριζε τη μάνα».
- κ. δίκαιο, το, ουσ. [<ουδ. αρχ. επιθ. δίκαιος <δίκη], το δίκιο. 1. η μεριά ή η άποψη σε μια διαφορά που βρίσκεται πιο κοντά στο σωστό: «εγώ θα πάρω το μέρος του δίκιου, ακόμη κι αν είσαι φίλος μου». 2. το δικαίωμα: «δεν μπορεί να μου αρνηθεί κανείς το δίκιο μου να μιλήσω»· βλ. και λ. δίκαιο. (Ακολουθούν 16 φρ.)·
Οδηγίες Αναζήτησης
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...
- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- κρατ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κρατ») : κράτος, κρατισμός, κρατώ κλπ.
- *κρατ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το «κρατ»): αισθησιοκράτης, αισθησιοκρατία, αιτιοκρατία κλπ.
- *ισμός (όλες οι λέξεις που λήγουν σε «ισμός»): ανιμισμός, κρατισμός, υλισμός κλπ.
- κ*ισμός (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κ» και λήγουν σε «ισμός»): κλασικισμός, κομμουνισμός, κρατισμός κλπ
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. κρατ κρατ* - Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε έναν όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που είναι εννοιολογικά συγγενείς.
- Παράδειγμα Χρήσης
Εδώ πληκτρολογείτε μια λέξη, η οποία περιμένετε να εμφανιστεί σε πρόταση που είναι παράδειγμα χρήσης του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.- Γραμματική - Σύνταξη
Επιλέγετε τον επιθυμητό τρόπο σύνταξης της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους συντάσσεται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ως επίθετο» θα εμφανιστούν λήμματα που, ενώ ανήκουν σε άλλη γραμματική κατηγορία, χρησιμοποιούνται με τη σημασία επιθέτου και συντάσσονται αναλόγως.
- Επίπεδο Ύφους
Το μενού προεπιλογών που εμφανίζεται περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα ύφους, τα οποία αφορούν είτε όλο το λήμμα είτε κάποια από τις σημασίες του, ώστε να επιλέξετε αυτό που σας ενδιαφέρει.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ειρωνικό», θα εμφανιστούν
- λήμματα που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- λήμματα που μία τους σημασία χρησιμοποιείται σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- Σημασιολογικό πεδίο
Επιλέγετε το σημασιολογικό πεδίο στο οποίο ανήκει η σημασία ή κάποια από τις σημασίες του λήμματος. Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να ζητήσετε ομάδες λέξεων που σχετίζονται με κάποια θεματική περιοχή.
- Ετυμολογία
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες ετυμολογικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε αυτή που σας ενδιαφέρει.
- Τύπος Λήμματος
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Χρήση
Επιλέγετε την επιθυμητή χρήση της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους έχει τη συγκεκριμένη χρήση.
Συντομογραφίες
Α
αγγλ. αγγλικός, -ή, -ό άγν. ετυμολ. άγνωστης ετυμολογίας αιτιατ. αιτιατική αιτιολογ. αιτιολογικός, -ή, -ό άκλ. άκλιτο αλβαν. αλβανικός, -ή, - ό αμερικ. αμερικανικός, -ή, -ό αμτβ. αμετάβατο αναφορ. αναφορικός, -ή, -ό αντίθ. αντίθετο αντων. αντωνυμία απαρέμφ. απαρέμφατο απρόσ. απρόσωπο αραβ. αραβικός, -ή, -ό αραβοτουρκ. αραβοτουρκικός, -ή, -ό αριθμ. αριθμός αρσ. αρσενικό αρχ. αρχαίος, -ία, -ιο αρχαϊστ. αρχαϊστικός, -ή, -ό Β
βενετ. βενετικός, -ή, -ό βλ. βλέπε βλ. και φρ. βλέπε και φράση βλ. συνηθέστ. βλέπε συνηθέστερο βλ. φρ. βλέπε φράση βλάχ. βλάχικος, -η, -ο βουλγαρ. βουλγαρικός, -ή, -ό βραζιλ. βραζιλιάνικος, -η, -ο Γ
γ΄ εν. πρόσ. τρίτο ενικό πρόσωπο γαλλ. γαλλικός, -ή, -ό γεν. γενική γενουατ. γενουατικός, -ή, -ό γερμαν. γερμανικός, -ή, -ό Δ
δεικ. δεικτικό δηλ. δηλαδή διεθν. διεθνής, διεθνώς δοτ. δοτική Ε
εβρ. εβραϊκός, -ή, -ό ειρων. ειρωνικά ελνστ. ελληνιστικός, -ή, -ό ενεστ. ενεστώτας ενν. εννοείται επέκτ. επέκταση επίθ. επίθετο επίρρ. επίρρημα επιφών. επιφώνημα επιφωνημ. επιφωνηματικός, -ή, -ό επών. επώνυμο εύχρ. εύχρηστος, -η, -ο εφημερ. εφημερίδα Θ
θηλ. θηλυκό Ι
ιαπων. ιαπωνικός, -ή, -ό ιδ. ιδίως ιδ. εύχρ. ιδίως εύχρηστο ινδ. ινδικός, -ή, -ό ιραν. ιρανικός, -ή, -ό ισπαν. ισπανικός, -ή, -ό ιταλ. ιταλικός, -ή, -ό Κ
κ. και κ.ά. και άλλα κ.λπ. και λοιπά κελτ. κελτικός, -ή, -ό κουτσοβλάχ. κουτσοβλάχικος, -η, -ο κυρ. κυρίως κυρ. εύχρ. κυρίως εύχρηστο κύρ. ό. κύριο όνομα Λ
λ. λέξη, λήμμα λατιν. λατινικός, -ή, -ό Μ
μαλαισ. μαλαισιανός, -ή, -ό μεγεθ. μεγεθυντικό μέλλ. μέλλοντας μέσ. μέσος, -η, -ο μόρ. μόριο μσν. μεσαιωνικός, -ή, -ό μτβ. μεταβατικό μτγν. μεταγενέστερος, -η, -ο μτφ. μεταφορικός, μεταφορικά μτχ. μετοχή Ν
νεότ. νεότερος, -η, -ο Ο
όν. όνομα ουγγρ. ουγγρικός, -ή, -ό ουδ. ουδέτερο ουσ. ουσιαστικό Π
π.χ. παραδείγματος χάριν παρακ. και παρακείμ. παρακείμενος παρατατ. παρατατικός περσ. περσικός, -ή, -ό πιθ. πιθανόν πληθ. και πλ. πληθυντικός πορτογαλ. πορτογαλικός, -ή, -ό πρβλ. παράβαλε πρόθ. πρόθεση πρόσ. πρόσωπο προστακτ. προστακτικός, -ή, -ό Ρ
ρ. ρήμα ρουμαν. ρουμανικός, -ή, -ό ρωσ. ρωσικός, -ή, -ό Σ
σερβ. σερβικός, -ή, -ό σκωπτ. σκωπτικά σλαβ. σλαβικός, -ή, -ό στερητ. στερητικό σύνδ. σύνδεσμος συνήθ. συνήθως συνηθέστ. συνηθέστερος, -η, -ο συνών. συνώνυμος, συνώνυμα Τ
τακτ. τακτικός, -ή, -ό τοπ. τοπικός, -ή, -ό τουρ. τουρκικός, -ή, -ό τουρκοπερσ. τουρκοπερσικός, -ή, -ό τσεχ. τσεχικός, -ή, -ό τσιγγ. τσιγγάνικος, -η, -ο Υ
υβριστ. υβριστικά υπερθετ. υπερθετικός υποκορ. υποκοριστικός, -ή, -ό υποτιμητ. υποτιμητικά υποχωρητ. υποχωρητικός, -ή, -ό Φ
φρ. φράση Χ
χρον. χρονικός
Ομάδα εργασίας
- Σχεδιασμός - Γενική Επιμέλεια
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Σχεδιασμός φόρμας σύνταξης και ψηφιοποίησης
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Φιλολογική επεξεργασία ηλεκτρονικών λημμάτων / τελικού κειμένου
- Ε. Μητρούση
- Φιλολογικές εργασίες για τη διαμόρφωση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος
- Ε. Μητρούση
- Ηλεκτρονική υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης