Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας
Εισαγωγή
Μέσα στις 50.000 περίπου λέξεις και φράσεις και στις 250.000 σημασίες περιλαμβάνονται η γλώσσα της λαϊκής - της αργκό - των μηχανόβιων - των ναρκωτικών - της φυλακής - του χαρτοπαιγνίου - του ποδοσφαίρου - του αθλητισμού - του στρατού - των ναυτικών - του καφενείου - των εργατών - των νηπίων - των εφημερίδων - της τηλεόρασης - της νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως, λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής.
Το Λεξικό του Γεωργίου Κάτου είναι έργο ενός εμπειρικού θιασώτη και τεχνίτη της γλώσσας, ιδιαίτερα εκείνης των λαϊκών ανθρώπων. Πρόκειται για την περιεκτικότερη συλλογή τεκμηρίων αυθεντικού λόγου από όλο το φάσμα των ταπεινών γλωσσικών χρήσεων, με κύρια αρετή την πιστή και αναλυτική παράθεση δειγμάτων της πολύτιμης γλωσσικής παρακαταθήκης των απλών και των βασανισμένων ανθρώπων. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα των γνωστών λεξικών της ελληνικής.
Περιεχόμενα
Αναζήτηση
- δεύτερος, -η
- κ. -έρα, -ο, τακτ. αριθμητ. [<αρχ. δεύτερος], δεύτερος. 1α. το αρσ. ως ουσ. ο δεύτερος, αξιωματικός του Εμπορικού Ναυτικού, που είναι μετά τον κυβερνήτη ή μετά τον πρώτο μηχανικό, ο υποπλοίαρχος: «όσο καιρό ήταν άρρωστος ο κυβερνήτης, τη διοίκηση του καραβιού την είχε ο δεύτερος». β. ο δεύτερος όροφος πολυκατοικίας: «μένω στον δεύτερο». 2α. το θηλ. ως ουσ. η δεύτερη κ. δευτέρα, η δεύτερη από τις τέσσερις ή πέντε ταχύτητες του αυτοκινήτου ή τις μοτοσικλέτας: «μετά τη στροφή έβαλε αμέσως τη δεύτερη, γιατί υπήρχε μπροστά του μια ανηφόρα». β. η δεύτερη τάξη του δημοτικού και πιο σπάνια του γυμνασίου: «α, είναι μικρός ακόμη ο γιος του και πηγαίνει στη δευτέρα». 3α. το ουδ. ως ουσ. το δεύτερο, το δεύτερο πάτωμα, ο δεύτερος όροφος πολυκατοικίας: «όλο το δεύτερο αυτής της πολυκατοικίας είναι δικό μου». β. το δευτερόλεπτο: «ο σπρίντερ έκανε την απόσταση των εκατό μέτρων σε δέκα δεύτερα και πέντε δέκατα του δευτερολέπτου». 4. το ουδ. στον πλ. ως ουσ. τα δεύτερα, (στη γλώσσα του ποδοσφαίρου) η εφηβική ομάδα από την οποία αντλεί έμψυχο υλικό η κυρίως ομάδα: «ο καλύτερος παίχτης της ομάδας μας ξεκίνησε απ’ τα δεύτερα». (Ακολουθούν 55 φρ.)·
- από δεύτερο χέρι, βλ. λ. χέρι·
- βάζω σε δεύτερη μοίρα (κάτι), βλ. λ. μοίρα·
- δε θέλω δεύτερη κουβέντα, βλ. λ. κουβέντα·
- δε θέλω δεύτερο λόγο, βλ. λ. λόγος·
- δε σηκώνω δεύτερη κουβέντα, βλ. λ. κουβέντα·
- δεν έχει να βάλει δεύτερο βρακί ή δεν έχει να φορέσει δεύτερο βρακί, βλ. λ. βρακί·
- δεν έχει να βάλει δεύτερο παντελόνι ή δεν έχει να φορέσει δεύτερο παντελόνι, βλ. λ. παντελόνι·
- δεν υπάρχει δεύτερος, α. είναι εξαιρετικού ήθους και χαρακτήρα, δεν υπάρχει άλλος όμοιος με αυτόν: «είναι τόσο καλός άνθρωπος, που δεν υπάρχει δεύτερος». β. είναι ασυναγώνιστος, ιδίως σε ένα επάγγελμα ή σε μια τέχνη, δεν υπάρχει άλλος άξιος σαν αυτός: «ο τάδε είναι τόσο καλός μηχανικός, που δεν υπάρχει δεύτερος || δεν υπάρχει δεύτερος γιατρός σαν τον τάδε»·
- δεύτερη θέση, (για μέσα συγκοινωνίας) βλ. λ. θέση·
- δεύτερη κατοικία, βλ. λ. κατοικία·
- δεύτερη πατρίδα, βλ. λ. πατρίδα·
- δεύτερη φωνή, βλ. λ. φωνή·
- δεύτερης διαλογής, βλ. λ. διαλογή·
- δεύτερο νούμερο, (στη γλώσσα του στρατού) βλ. λ. νούμερο·
- δεύτερο πιάτο, βλ. λ. πιάτο·
- δεύτερο πράμα, βλ. λ. πράμα·
- δεύτερο φύλο, βλ. λ. φύλο·
- δεύτερο χέρι, βλ. λ. χέρι·
- δεύτερος γύρος, βλ. λ. γύρος·
- δεύτερος πόλεμος, βλ. λ. πόλεμος·
- δεύτερος ρόλος, βλ. λ. ρόλος·
- έγινε δεύτερη φύση του, βλ. λ. φύση·
- έγινε Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, βλ. λ. πόλεμος·
- είναι δεύτερη φύση του, βλ. λ. φύση·
- είναι δεύτερος, α. αξιολογικά είναι κατώτερος από έναν άλλον: «το ξέρει πως, αν τον συγκρίνεις με τον τάδε μηχανικό, είναι δεύτερος». β. δεν είναι εντάξει, δεν είναι καθώς πρέπει: «μ’ αυτά που είπε για μένα, έδειξε πως είναι δεύτερος». Συνών. είναι βήτα·
- είναι δεύτερος (ακολουθεί όνομα), έχει ακριβώς τις ίδιες ιδιότητες ή ικανότητες με το άτομο το οποίο αναφέρεται: «ο τάδε ποδοσφαιριστής είναι δεύτερος Δομάζος || η τάδε ηθοποιός είναι δεύτερη Βουγιουκλάκη || ο τάδε καρδιολόγος είναι δεύτερος Γιακούμπ»·
- είναι και πολύ δεύτερος, επιτείνει την παραπάνω φράση. Συνών. είναι και πολύ βήτα·
- έρχομαι δεύτερος, α. κατατάσσομαι δεύτερος σε μια αναμέτρηση: «τρέξαμε δέκα άτομα κι ήρθα δεύτερος». Εδώ χάριν αστεϊσμού ακούγεται και το εξής: τρέξαμε κι ήρθα δεύτερος. -Μπράβο! Και πόσοι τρέχατε; -Δύο. β. είμαι κατώτερος από έναν άλλον: «το ξέρω πως, αν με συγκρίνεις μ’ αυτόν, έρχομαι δεύτερος». Συνών. έρχομαι βήτα ·
- έρχομαι δεύτερος και καταϊδρωμένος, βλ. λ. καταϊδρωμένος·
- έχω σε δεύτερη μοίρα (κάτι), βλ. λ. μοίρα·
- ζητώ (και) δεύτερο πιάτο, βλ. λ. πιάτο·
- θα γίνει Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, βλ. λ. πόλεμος·
- θα ’χει και δεύτερο ημίχρονο, βλ. λ. ημίχρονο·
- θέλει δεύτερο χέρι, (ειδικά για βάψιμο) βλ. λ. χέρι·
- κάλλιο πρώτος στο χωριό παρά δεύτερος στην πόλη ή καλύτερα πρώτος στο χωριό παρά δεύτερος στην πόλη, βλ. λ. χωριό·
- κάνει δεύτερη φωνή, βλ. λ. φωνή·
- μ’ ένα δεύτερο μάτι, βλ. λ. μάτι·
- με μια δεύτερη ματιά, βλ. λ. ματιά·
- μετά από δεύτερη σκέψη, βλ. λ. σκέψη·
- μην πεις δεύτερη κουβέντα, βλ. λ κουβέντα·
- μην πεις δεύτερο λόγο, βλ. λ. λόγος·
- μια δεύτερη γνώμη, βλ. λ. γνώμη·
- ο δεύτερος εαυτός μου ή ο δεύτερός μου εαυτός, βλ. λ. εαυτός·
- περνώ δεύτερο χέρι, βλ. λ. χέρι·
- πρώτη βοήθεια του Θεού, δεύτερη του γειτόνου, βλ. λ. Θεός·
- της περνώ δεύτερο χέρι, βλ. λ. χέρι·
- τι πρώτος, τι δεύτερος, βλ. λ. πρώτος·
- το δεύτερο εγώ μου ή το δεύτερό μου εγώ, βλ. λ. εγώ·
- τον βάζω σε δεύτερη μοίρα, βλ. λ. μοίρα·
- τον έχω σε δεύτερη μοίρα, βλ. λ. μοίρα·
- ύστερα από δεύτερη σκέψη, βλ. λ. σκέψη·
- φτάνω δεύτερος, βλ. φρ. έρχομαι δεύτερος·
- φτάνω δεύτερος και καταϊδρωμένος, βλ. λ. καταϊδρωμένος·
- χωρίς δεύτερη κουβέντα, βλ. λ. κουβέντα·
- χωρίς δεύτερη σκέψη, βλ. λ. σκέψη·
- χωρίς δεύτερο λόγο, βλ. λ. λόγος.
- κ. -έρα, -ο, τακτ. αριθμητ. [<αρχ. δεύτερος], δεύτερος. 1α. το αρσ. ως ουσ. ο δεύτερος, αξιωματικός του Εμπορικού Ναυτικού, που είναι μετά τον κυβερνήτη ή μετά τον πρώτο μηχανικό, ο υποπλοίαρχος: «όσο καιρό ήταν άρρωστος ο κυβερνήτης, τη διοίκηση του καραβιού την είχε ο δεύτερος». β. ο δεύτερος όροφος πολυκατοικίας: «μένω στον δεύτερο». 2α. το θηλ. ως ουσ. η δεύτερη κ. δευτέρα, η δεύτερη από τις τέσσερις ή πέντε ταχύτητες του αυτοκινήτου ή τις μοτοσικλέτας: «μετά τη στροφή έβαλε αμέσως τη δεύτερη, γιατί υπήρχε μπροστά του μια ανηφόρα». β. η δεύτερη τάξη του δημοτικού και πιο σπάνια του γυμνασίου: «α, είναι μικρός ακόμη ο γιος του και πηγαίνει στη δευτέρα». 3α. το ουδ. ως ουσ. το δεύτερο, το δεύτερο πάτωμα, ο δεύτερος όροφος πολυκατοικίας: «όλο το δεύτερο αυτής της πολυκατοικίας είναι δικό μου». β. το δευτερόλεπτο: «ο σπρίντερ έκανε την απόσταση των εκατό μέτρων σε δέκα δεύτερα και πέντε δέκατα του δευτερολέπτου». 4. το ουδ. στον πλ. ως ουσ. τα δεύτερα, (στη γλώσσα του ποδοσφαίρου) η εφηβική ομάδα από την οποία αντλεί έμψυχο υλικό η κυρίως ομάδα: «ο καλύτερος παίχτης της ομάδας μας ξεκίνησε απ’ τα δεύτερα». (Ακολουθούν 55 φρ.)·
Οδηγίες Αναζήτησης
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...
- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- κρατ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κρατ») : κράτος, κρατισμός, κρατώ κλπ.
- *κρατ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το «κρατ»): αισθησιοκράτης, αισθησιοκρατία, αιτιοκρατία κλπ.
- *ισμός (όλες οι λέξεις που λήγουν σε «ισμός»): ανιμισμός, κρατισμός, υλισμός κλπ.
- κ*ισμός (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κ» και λήγουν σε «ισμός»): κλασικισμός, κομμουνισμός, κρατισμός κλπ
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. κρατ κρατ* - Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε έναν όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που είναι εννοιολογικά συγγενείς.
- Παράδειγμα Χρήσης
Εδώ πληκτρολογείτε μια λέξη, η οποία περιμένετε να εμφανιστεί σε πρόταση που είναι παράδειγμα χρήσης του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.- Γραμματική - Σύνταξη
Επιλέγετε τον επιθυμητό τρόπο σύνταξης της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους συντάσσεται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ως επίθετο» θα εμφανιστούν λήμματα που, ενώ ανήκουν σε άλλη γραμματική κατηγορία, χρησιμοποιούνται με τη σημασία επιθέτου και συντάσσονται αναλόγως.
- Επίπεδο Ύφους
Το μενού προεπιλογών που εμφανίζεται περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα ύφους, τα οποία αφορούν είτε όλο το λήμμα είτε κάποια από τις σημασίες του, ώστε να επιλέξετε αυτό που σας ενδιαφέρει.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ειρωνικό», θα εμφανιστούν
- λήμματα που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- λήμματα που μία τους σημασία χρησιμοποιείται σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- Σημασιολογικό πεδίο
Επιλέγετε το σημασιολογικό πεδίο στο οποίο ανήκει η σημασία ή κάποια από τις σημασίες του λήμματος. Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να ζητήσετε ομάδες λέξεων που σχετίζονται με κάποια θεματική περιοχή.
- Ετυμολογία
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες ετυμολογικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε αυτή που σας ενδιαφέρει.
- Τύπος Λήμματος
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Χρήση
Επιλέγετε την επιθυμητή χρήση της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους έχει τη συγκεκριμένη χρήση.
Συντομογραφίες
Α
αγγλ. αγγλικός, -ή, -ό άγν. ετυμολ. άγνωστης ετυμολογίας αιτιατ. αιτιατική αιτιολογ. αιτιολογικός, -ή, -ό άκλ. άκλιτο αλβαν. αλβανικός, -ή, - ό αμερικ. αμερικανικός, -ή, -ό αμτβ. αμετάβατο αναφορ. αναφορικός, -ή, -ό αντίθ. αντίθετο αντων. αντωνυμία απαρέμφ. απαρέμφατο απρόσ. απρόσωπο αραβ. αραβικός, -ή, -ό αραβοτουρκ. αραβοτουρκικός, -ή, -ό αριθμ. αριθμός αρσ. αρσενικό αρχ. αρχαίος, -ία, -ιο αρχαϊστ. αρχαϊστικός, -ή, -ό Β
βενετ. βενετικός, -ή, -ό βλ. βλέπε βλ. και φρ. βλέπε και φράση βλ. συνηθέστ. βλέπε συνηθέστερο βλ. φρ. βλέπε φράση βλάχ. βλάχικος, -η, -ο βουλγαρ. βουλγαρικός, -ή, -ό βραζιλ. βραζιλιάνικος, -η, -ο Γ
γ΄ εν. πρόσ. τρίτο ενικό πρόσωπο γαλλ. γαλλικός, -ή, -ό γεν. γενική γενουατ. γενουατικός, -ή, -ό γερμαν. γερμανικός, -ή, -ό Δ
δεικ. δεικτικό δηλ. δηλαδή διεθν. διεθνής, διεθνώς δοτ. δοτική Ε
εβρ. εβραϊκός, -ή, -ό ειρων. ειρωνικά ελνστ. ελληνιστικός, -ή, -ό ενεστ. ενεστώτας ενν. εννοείται επέκτ. επέκταση επίθ. επίθετο επίρρ. επίρρημα επιφών. επιφώνημα επιφωνημ. επιφωνηματικός, -ή, -ό επών. επώνυμο εύχρ. εύχρηστος, -η, -ο εφημερ. εφημερίδα Θ
θηλ. θηλυκό Ι
ιαπων. ιαπωνικός, -ή, -ό ιδ. ιδίως ιδ. εύχρ. ιδίως εύχρηστο ινδ. ινδικός, -ή, -ό ιραν. ιρανικός, -ή, -ό ισπαν. ισπανικός, -ή, -ό ιταλ. ιταλικός, -ή, -ό Κ
κ. και κ.ά. και άλλα κ.λπ. και λοιπά κελτ. κελτικός, -ή, -ό κουτσοβλάχ. κουτσοβλάχικος, -η, -ο κυρ. κυρίως κυρ. εύχρ. κυρίως εύχρηστο κύρ. ό. κύριο όνομα Λ
λ. λέξη, λήμμα λατιν. λατινικός, -ή, -ό Μ
μαλαισ. μαλαισιανός, -ή, -ό μεγεθ. μεγεθυντικό μέλλ. μέλλοντας μέσ. μέσος, -η, -ο μόρ. μόριο μσν. μεσαιωνικός, -ή, -ό μτβ. μεταβατικό μτγν. μεταγενέστερος, -η, -ο μτφ. μεταφορικός, μεταφορικά μτχ. μετοχή Ν
νεότ. νεότερος, -η, -ο Ο
όν. όνομα ουγγρ. ουγγρικός, -ή, -ό ουδ. ουδέτερο ουσ. ουσιαστικό Π
π.χ. παραδείγματος χάριν παρακ. και παρακείμ. παρακείμενος παρατατ. παρατατικός περσ. περσικός, -ή, -ό πιθ. πιθανόν πληθ. και πλ. πληθυντικός πορτογαλ. πορτογαλικός, -ή, -ό πρβλ. παράβαλε πρόθ. πρόθεση πρόσ. πρόσωπο προστακτ. προστακτικός, -ή, -ό Ρ
ρ. ρήμα ρουμαν. ρουμανικός, -ή, -ό ρωσ. ρωσικός, -ή, -ό Σ
σερβ. σερβικός, -ή, -ό σκωπτ. σκωπτικά σλαβ. σλαβικός, -ή, -ό στερητ. στερητικό σύνδ. σύνδεσμος συνήθ. συνήθως συνηθέστ. συνηθέστερος, -η, -ο συνών. συνώνυμος, συνώνυμα Τ
τακτ. τακτικός, -ή, -ό τοπ. τοπικός, -ή, -ό τουρ. τουρκικός, -ή, -ό τουρκοπερσ. τουρκοπερσικός, -ή, -ό τσεχ. τσεχικός, -ή, -ό τσιγγ. τσιγγάνικος, -η, -ο Υ
υβριστ. υβριστικά υπερθετ. υπερθετικός υποκορ. υποκοριστικός, -ή, -ό υποτιμητ. υποτιμητικά υποχωρητ. υποχωρητικός, -ή, -ό Φ
φρ. φράση Χ
χρον. χρονικός
Ομάδα εργασίας
- Σχεδιασμός - Γενική Επιμέλεια
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Σχεδιασμός φόρμας σύνταξης και ψηφιοποίησης
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Φιλολογική επεξεργασία ηλεκτρονικών λημμάτων / τελικού κειμένου
- Ε. Μητρούση
- Φιλολογικές εργασίες για τη διαμόρφωση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος
- Ε. Μητρούση
- Ηλεκτρονική υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης