Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας
Εισαγωγή
Μέσα στις 50.000 περίπου λέξεις και φράσεις και στις 250.000 σημασίες περιλαμβάνονται η γλώσσα της λαϊκής - της αργκό - των μηχανόβιων - των ναρκωτικών - της φυλακής - του χαρτοπαιγνίου - του ποδοσφαίρου - του αθλητισμού - του στρατού - των ναυτικών - του καφενείου - των εργατών - των νηπίων - των εφημερίδων - της τηλεόρασης - της νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως, λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής.
Το Λεξικό του Γεωργίου Κάτου είναι έργο ενός εμπειρικού θιασώτη και τεχνίτη της γλώσσας, ιδιαίτερα εκείνης των λαϊκών ανθρώπων. Πρόκειται για την περιεκτικότερη συλλογή τεκμηρίων αυθεντικού λόγου από όλο το φάσμα των ταπεινών γλωσσικών χρήσεων, με κύρια αρετή την πιστή και αναλυτική παράθεση δειγμάτων της πολύτιμης γλωσσικής παρακαταθήκης των απλών και των βασανισμένων ανθρώπων. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα των γνωστών λεξικών της ελληνικής.
Περιεχόμενα
Αναζήτηση
- βάρκα, η,
- ουσ. [<μσν. βάρκα <λατιν. barca], η βάρκα. Υποκορ. βαρκάκι, το (βλ. λ.). (Ακολουθούν 21 φρ.)·
- βάζει τη βάρκα στο λιμάνι, (ιδίως για άντρα) δέχεται να υποστεί τη σεξουαλική πράξη, είναι ομοφυλόφιλος, πούστης και κατ’ επέκτ. πρόκειται για άτομο ανάξιο λόγου, ασήμαντο, τιποτένιο: «μόλις έμαθα πως ο τάδε βάζει τη βάρκα στο λιμάνι, έπεσα απ’ τα σύννεφα || μήπως περίμενες από κάποιον που βάζει τη βάρκα στο λιμάνι να έχει μπέσα;». Από παρομοίωση του πέους με τη βάρκα και του πρωκτού με το λιμάνι. Συνών. βάζει κρέας στον κώλο του·
- για δε(ς) αν κουνιούνται οι βάρκες ή για πά(νε) να δεις αν κουνιούνται οι βάρκες ή δεν πα(ς) να δεις αν κουνιούνται οι βάρκες; ή πά(νε) να δεις αν κουνιούνται οι βάρκες, α. ειρωνική προτροπή σε κάποιον που έχει την εντύπωση πως μπορεί να μας ξεγελάσει ή που προσπαθεί να μας ξεγελάσει. β. ειρωνική προτροπή σε κάποιον που κάνει τον έξυπνο ή τον έμπειρο σε κάτι, ενώ εμείς είμαστε πιο έξυπνοι ή πιο έμπειροι από αυτόν. Συνών. για δε(ς) απ’ τη γωνία αν έρχομαι ή για πά(νε) να δεις απ’ τη γωνία αν έρχομαι ή δεν πα(ς) να δεις απ’ τη γωνία αν έρχομαι; ή πά(νε) να δεις απ’ τη γωνία αν έρχομαι ·
- δεν μπορείς να πατάς σε δυο βάρκες, δεν μπορεί κανείς να ασχολείται με επιτυχία με δυο διαφορετικές δουλειές ταυτόχρονα: «πρέπει να δώσεις μια προτεραιότητα και ν’ αποφασίσεις ποιο απ’ τα δυο θέλεις να κάνεις πρώτα, γιατί δεν μπορείς να πατάς σε δυο βάρκες». Συνών. από ένα πρόβατο, δυο δέρματα δε βγαίνουν / δυο καρπούζια σε μια μασχάλη δε χωράνε·
- είναι βάρκα γιαλό, α. έκφραση που δηλώνει πως τα πάντα σε ένα χώρο ή τόπο είναι πλημμυρισμένα, ιδίως ύστερα από καταρρακτώδη βροχή: «μετά τη βροχή, όλα τα έπιπλα στο σπίτι ήταν βάρκα γιαλό || μετά τις βροχοπτώσεις όλα στον κάμπο είναι βάρκα γιαλό || όταν πλημμυρίζει ο Έβρος, όλη η γύρω περιοχή είναι βάρκα γιαλό». β. έκφραση για μεγάλη αστάθεια αυτοκινήτου: «να κοιτάξεις το σύστημα διευθύνσεως, γιατί τ’ αμάξι σου είναι βάρκα γιαλό»·
- είναι βάρκα χωρίς κουπιά, δεν έχει προσωπική γνώμη, άγεται και φέρεται, κινείται απρογραμμάτιστα: «μην πάρεις τη γνώμη του τάδε, γιατί είναι βάρκα χωρίς κουπιά || απ’ τη μέρα που χρεοκόπησε, είναι βάρκα χωρίς κουπιά». (Λαϊκό τραγούδι: κι αν είμαι βάρκα στη ζωή, χωρίς κουπιά, και την καρδιά μου η απονιά σου την πληγώνει, μα είναι και Θεός που βλέπει από ψηλά κι από την κρίση του κανένας δε γλιτώνει)·
- είναι σαν βάρκες, (για υποδήματα) είναι πολύ πιο μεγάλα και φαρδιά στο νούμερο από ό,τι θα έπρεπε να είναι γι’ αυτόν που τα φοράει, ή έχουν ανοίξει, φαρδύνει, από την πολυχρησία: «φορούσε κάτι παπούτσια που ήταν σαν βάρκες κι έμοιαζε, καθώς περπατούσε, με τον Σαρλώ»·
- έκατσε η βάρκα, προσάραξε σε αβαθή νερά, κόλλησε σε ξέρα: «είχε πάει για ψάρεμα, αλλά, επειδή του ήταν άγνωστα τα νερά, έκατσε η βάρκα του και τον έβγαλε έξω το Λιμενικό»· βλ. και φρ. την έκατσα τη βάρκα·
- έχει κάτι πόδια σαν βάρκες, έχει υπερβολικά μεγάλα πέλματα: «αυτός αποκλείεται να βρει παπούτσια στο νούμερό του, γιατί έχει κάτι πόδια σαν βάρκες»·
- η βάρκα κάνει νερά, η βάρκα έχει ρωγμές από τις οποίες μπαίνουν νερά και, κατ’ επέκτ., η δουλειά ή η υπόθεση αρχίζει να μην πηγαίνει καλά, αρχίζει να παρουσιάζει προβλήματα: «απ’ τη στιγμή που ανέλαβε ο τάδε τη διεύθυνση του εργοστασίου, η βάρκα κάνει νερά»·
- ίσα βάρκα ίσα νερά, εξισορρόπηση εσόδων εξόδων: «πόσα κέρδισες τον τελευταίο μήνα; -Μπα τίποτα, ίσα βάρκα ίσα νερά»·
- ίσα βάρκα ίσα πανιά, βλ. φρ. ίσα βάρκα ίσα νερά·
- καθίζω τη βάρκα, τη φέρνω να ακουμπήσει στα ρηχά, σε ξέρα, την προσαράζω: «επειδή σηκώθηκε ξαφνικό κύμα, τράβηξα με δύναμη κουπί και κάθισα τη βάρκα στα ρηχά»·
- κάθισε η βάρκα, βλ. συνηθέστ. έκατσε η βάρκα·
- πάμε στο άγνωστο με βάρκα την ελπίδα, έκφραση αισιοδοξίας για ενέργεια με άγνωστο αποτέλεσμα, αλλά με την προσδοκία πως θα έχει θετική κατάληξη: «ξεκίνησα μια καινούρια δουλειά, χωρίς να ξέρω τα μυστικά της κι έτσι πάμε στο άγνωστο με βάρκα την ελπίδα». (Τραγούδι: προχτές αντίκρισα την πρώτη μου ρυτίδα υπάρχουν τόσα στη ζωή που δεν τα είδα, πάμε στο άγνωστο με βάρκα την ελπίδα πάμε να ζήσουμε σε κόσμους μακρινούς). Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- πάτησα στη γη, χέζω τη βάρκα σου, λέγεται για αχάριστους ανθρώπους, που, μόλις ξεπεράσουν τη δύσκολη κατάσταση στην οποία βρίσκονταν, ξεχνούν αυτούς που τους βοήθησαν: «τέρμα οι βοήθειες, γιατί οι πιο πολλοί είναι πάτησα στη γη, χέζω τη βάρκα σου»·
- πηγαίνει σαν σπασμένη βάρκα, περπατάει με πολύ κόπο και ταλαντεύεται δεξιά αριστερά, είτε γιατί είναι μεθυσμένος είτε γιατί είναι βαρυφορτωμένος: «σίγουρα θα ’ταν πάλι πιωμένος, γιατί τον είδα που πήγαινε σαν σπασμένη βάρκα || ήταν τόσα πολλά αυτά που κουβαλούσε, που πήγαινε σαν σπασμένη βάρκα». Από την εικόνα της σπασμένης βάρκας, που πλέει με μεγάλη δυσκολία·
- σαν σπασμένη βάρκα, απάντηση αποκαρδιωμένου ανθρώπου από τη ζωή του ή από την κακή πορεία των εργασιών του σε άτομο που το ρωτάει πώς πάει ή πώς τα πας ή πώς πάνε τα πράγματα·
- σε βάρκα γεννήθηκες; ή σε βάρκα σε γέννησε η μάνα σου; ειρωνική παρατήρηση σε κάποιον που μπαίνοντας ή βγαίνοντας από κάποιο χώρο άφησε πίσω του την πόρτα ανοιχτή. Από το ότι μπαίνοντας ή βγαίνοντας κανείς από μια βάρκα δεν υπάρχει πόρτα για να την κλείσει. Συνών. κουρελού έχετε στην πόρτα σας; / κουρελού έχετε στο σπίτι σας; / σε σπηλιά γεννήθηκες; ή σε σπηλιά σε γέννησε η μάνα σου; / σε τσαντίρι γεννήθηκες; ή σε τσαντίρι σε γέννησε η μάνα σου(;)·
- τα φέρνω ίσα βάρκα ίσα νερά, δεν κερδίζω αλλά ούτε χάνω τίποτα, εξισορροπώ έσοδα και έξοδα: «τον τελευταίο χρόνο μόλις και μετά βίας τα φέρνω ίσα βάρκα ίσα νερά»·
- την έκατσα τη βάρκα, α. απέτυχα να φέρω σε πέρας μια δουλειά ή μια υπόθεση: «απ’ τη στιγμή που δεν είχα άλλα λεφτά να ρίξω στη δουλειά μου, την έκατσα τη βάρκα». Από το ότι, όταν προσαράξει η βάρκα σε αβαθή νερά, δεν μπορεί να πάει αυτός που είναι μέσα στον προορισμό του. (Λαϊκό τραγούδι: την κάτσαμε, την κάτσαμε, την κάτσαμε τη βάρκα, τέρμα). β. βρέθηκα σε πολύ δύσκολη θέση ή κατάσταση: «μόλις τους είδα να ’ρχονται όλοι αγριεμένοι καταπάνω μου, την έκατσα τη βάρκα». Από την ψυχική κατάσταση του ατόμου που προσάραξε τη βάρκα σε αβαθή νερά· βλ. και φρ. έκατσε η βάρκα·
- χέστηκα (χεστήκαμε) κι η βάρκα έγειρε ή χέστηκα (χεστήκαμε) κι η βάρκα γέρνει, αδιαφορώ τελείως για ό,τι έγινε ή ειπώθηκε: «ο τάδε είπε πως θα σε κάνει έξωση. -Χέστηκα κι η βάρκα έγειρε». Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του.
- ουσ. [<μσν. βάρκα <λατιν. barca], η βάρκα. Υποκορ. βαρκάκι, το (βλ. λ.). (Ακολουθούν 21 φρ.)·
Οδηγίες Αναζήτησης
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...
- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- κρατ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κρατ») : κράτος, κρατισμός, κρατώ κλπ.
- *κρατ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το «κρατ»): αισθησιοκράτης, αισθησιοκρατία, αιτιοκρατία κλπ.
- *ισμός (όλες οι λέξεις που λήγουν σε «ισμός»): ανιμισμός, κρατισμός, υλισμός κλπ.
- κ*ισμός (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κ» και λήγουν σε «ισμός»): κλασικισμός, κομμουνισμός, κρατισμός κλπ
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. κρατ κρατ* - Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε έναν όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που είναι εννοιολογικά συγγενείς.
- Παράδειγμα Χρήσης
Εδώ πληκτρολογείτε μια λέξη, η οποία περιμένετε να εμφανιστεί σε πρόταση που είναι παράδειγμα χρήσης του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.- Γραμματική - Σύνταξη
Επιλέγετε τον επιθυμητό τρόπο σύνταξης της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους συντάσσεται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ως επίθετο» θα εμφανιστούν λήμματα που, ενώ ανήκουν σε άλλη γραμματική κατηγορία, χρησιμοποιούνται με τη σημασία επιθέτου και συντάσσονται αναλόγως.
- Επίπεδο Ύφους
Το μενού προεπιλογών που εμφανίζεται περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα ύφους, τα οποία αφορούν είτε όλο το λήμμα είτε κάποια από τις σημασίες του, ώστε να επιλέξετε αυτό που σας ενδιαφέρει.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ειρωνικό», θα εμφανιστούν
- λήμματα που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- λήμματα που μία τους σημασία χρησιμοποιείται σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- Σημασιολογικό πεδίο
Επιλέγετε το σημασιολογικό πεδίο στο οποίο ανήκει η σημασία ή κάποια από τις σημασίες του λήμματος. Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να ζητήσετε ομάδες λέξεων που σχετίζονται με κάποια θεματική περιοχή.
- Ετυμολογία
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες ετυμολογικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε αυτή που σας ενδιαφέρει.
- Τύπος Λήμματος
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Χρήση
Επιλέγετε την επιθυμητή χρήση της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους έχει τη συγκεκριμένη χρήση.
Συντομογραφίες
Α
αγγλ. αγγλικός, -ή, -ό άγν. ετυμολ. άγνωστης ετυμολογίας αιτιατ. αιτιατική αιτιολογ. αιτιολογικός, -ή, -ό άκλ. άκλιτο αλβαν. αλβανικός, -ή, - ό αμερικ. αμερικανικός, -ή, -ό αμτβ. αμετάβατο αναφορ. αναφορικός, -ή, -ό αντίθ. αντίθετο αντων. αντωνυμία απαρέμφ. απαρέμφατο απρόσ. απρόσωπο αραβ. αραβικός, -ή, -ό αραβοτουρκ. αραβοτουρκικός, -ή, -ό αριθμ. αριθμός αρσ. αρσενικό αρχ. αρχαίος, -ία, -ιο αρχαϊστ. αρχαϊστικός, -ή, -ό Β
βενετ. βενετικός, -ή, -ό βλ. βλέπε βλ. και φρ. βλέπε και φράση βλ. συνηθέστ. βλέπε συνηθέστερο βλ. φρ. βλέπε φράση βλάχ. βλάχικος, -η, -ο βουλγαρ. βουλγαρικός, -ή, -ό βραζιλ. βραζιλιάνικος, -η, -ο Γ
γ΄ εν. πρόσ. τρίτο ενικό πρόσωπο γαλλ. γαλλικός, -ή, -ό γεν. γενική γενουατ. γενουατικός, -ή, -ό γερμαν. γερμανικός, -ή, -ό Δ
δεικ. δεικτικό δηλ. δηλαδή διεθν. διεθνής, διεθνώς δοτ. δοτική Ε
εβρ. εβραϊκός, -ή, -ό ειρων. ειρωνικά ελνστ. ελληνιστικός, -ή, -ό ενεστ. ενεστώτας ενν. εννοείται επέκτ. επέκταση επίθ. επίθετο επίρρ. επίρρημα επιφών. επιφώνημα επιφωνημ. επιφωνηματικός, -ή, -ό επών. επώνυμο εύχρ. εύχρηστος, -η, -ο εφημερ. εφημερίδα Θ
θηλ. θηλυκό Ι
ιαπων. ιαπωνικός, -ή, -ό ιδ. ιδίως ιδ. εύχρ. ιδίως εύχρηστο ινδ. ινδικός, -ή, -ό ιραν. ιρανικός, -ή, -ό ισπαν. ισπανικός, -ή, -ό ιταλ. ιταλικός, -ή, -ό Κ
κ. και κ.ά. και άλλα κ.λπ. και λοιπά κελτ. κελτικός, -ή, -ό κουτσοβλάχ. κουτσοβλάχικος, -η, -ο κυρ. κυρίως κυρ. εύχρ. κυρίως εύχρηστο κύρ. ό. κύριο όνομα Λ
λ. λέξη, λήμμα λατιν. λατινικός, -ή, -ό Μ
μαλαισ. μαλαισιανός, -ή, -ό μεγεθ. μεγεθυντικό μέλλ. μέλλοντας μέσ. μέσος, -η, -ο μόρ. μόριο μσν. μεσαιωνικός, -ή, -ό μτβ. μεταβατικό μτγν. μεταγενέστερος, -η, -ο μτφ. μεταφορικός, μεταφορικά μτχ. μετοχή Ν
νεότ. νεότερος, -η, -ο Ο
όν. όνομα ουγγρ. ουγγρικός, -ή, -ό ουδ. ουδέτερο ουσ. ουσιαστικό Π
π.χ. παραδείγματος χάριν παρακ. και παρακείμ. παρακείμενος παρατατ. παρατατικός περσ. περσικός, -ή, -ό πιθ. πιθανόν πληθ. και πλ. πληθυντικός πορτογαλ. πορτογαλικός, -ή, -ό πρβλ. παράβαλε πρόθ. πρόθεση πρόσ. πρόσωπο προστακτ. προστακτικός, -ή, -ό Ρ
ρ. ρήμα ρουμαν. ρουμανικός, -ή, -ό ρωσ. ρωσικός, -ή, -ό Σ
σερβ. σερβικός, -ή, -ό σκωπτ. σκωπτικά σλαβ. σλαβικός, -ή, -ό στερητ. στερητικό σύνδ. σύνδεσμος συνήθ. συνήθως συνηθέστ. συνηθέστερος, -η, -ο συνών. συνώνυμος, συνώνυμα Τ
τακτ. τακτικός, -ή, -ό τοπ. τοπικός, -ή, -ό τουρ. τουρκικός, -ή, -ό τουρκοπερσ. τουρκοπερσικός, -ή, -ό τσεχ. τσεχικός, -ή, -ό τσιγγ. τσιγγάνικος, -η, -ο Υ
υβριστ. υβριστικά υπερθετ. υπερθετικός υποκορ. υποκοριστικός, -ή, -ό υποτιμητ. υποτιμητικά υποχωρητ. υποχωρητικός, -ή, -ό Φ
φρ. φράση Χ
χρον. χρονικός
Ομάδα εργασίας
- Σχεδιασμός - Γενική Επιμέλεια
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Σχεδιασμός φόρμας σύνταξης και ψηφιοποίησης
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Φιλολογική επεξεργασία ηλεκτρονικών λημμάτων / τελικού κειμένου
- Ε. Μητρούση
- Φιλολογικές εργασίες για τη διαμόρφωση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος
- Ε. Μητρούση
- Ηλεκτρονική υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης