Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας
Εισαγωγή
Μέσα στις 50.000 περίπου λέξεις και φράσεις και στις 250.000 σημασίες περιλαμβάνονται η γλώσσα της λαϊκής - της αργκό - των μηχανόβιων - των ναρκωτικών - της φυλακής - του χαρτοπαιγνίου - του ποδοσφαίρου - του αθλητισμού - του στρατού - των ναυτικών - του καφενείου - των εργατών - των νηπίων - των εφημερίδων - της τηλεόρασης - της νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως, λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής.
Το Λεξικό του Γεωργίου Κάτου είναι έργο ενός εμπειρικού θιασώτη και τεχνίτη της γλώσσας, ιδιαίτερα εκείνης των λαϊκών ανθρώπων. Πρόκειται για την περιεκτικότερη συλλογή τεκμηρίων αυθεντικού λόγου από όλο το φάσμα των ταπεινών γλωσσικών χρήσεων, με κύρια αρετή την πιστή και αναλυτική παράθεση δειγμάτων της πολύτιμης γλωσσικής παρακαταθήκης των απλών και των βασανισμένων ανθρώπων. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα των γνωστών λεξικών της ελληνικής.
Περιεχόμενα
Αναζήτηση
Βρέθηκαν 1 εγγραφές [0-1]
- χέζω,
- ρ. [<αρχ. χέζω], χέζω. 1. καθυβρίζω, βρίζω χυδαία κάποιον: «μόλις τον τσάκωσε ο διευθυντής του να κάνει κοπάνα, τον έχεσε και τον απείλησε με απόλυση». 2. αδιαφορώ, περιφρονώ κάποιον: «αφού δεν ήθελε να μ’ ακούσει, τον έχεσα κι έφυγα». (Ακολουθούν 57 φρ.)·
- αν…, να με χέσεις, λέγεται εν είδει στοιχήματος με τη σιγουριά ότι αυτό που λέω, αυτό που υποθέτω είναι αδύνατο να πραγματοποιηθεί, δε θα πραγματοποιηθεί ή δε θα έχει τη χρησιμότητα ή χρηστικότητα που επιδιώκουμε: «εγώ λέω ότι είναι αθώος κι αν αποδειχτεί το αντίθετο, να με χέσεις || αν έρθει μαζί μας, να με χέσεις || αν σε βοηθήσει, να με χέσεις || αν μπορέσεις να καρφώσεις μ’ αυτό το πράγμα ένα τέτοιο καρφί, να με χέσεις». Πολλές φορές, μετά την υποθετική πρόταση ακολουθεί το εμένα ή το τότε εμένα. Συνών. αν…, γράψε με ή αν…, γράψε μας / αν…, εγώ θα κάτσω να με γαμήσεις / αν…, να με φτύσεις / αν… να μου περάσεις χαλκά στη μύτη / αν…, να μου τρυπήσεις τη μύτη·
- άσε να σε χέσουνε κι αν σε πλύνουν, πες μου το, βλ. λ. πλένω·
- γάμο χωρίς παπά, χέσ’ τονε, βλ. λ. γάμος·
- δε μας χέζεις! ή δε με χέζεις! επιθετική έκφραση εκνευρισμένου ανθρώπου σε ενοχλητικό ή απαιτητικό άτομο: «δε μας χέζεις, που έμαθες συνεχώς να ζητάς!». Συνήθως της φρ. προτάσσεται το βρε ή το ρε. Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- δεν είναι σκατά, μόν’ η γριά τα χέζει, βλ. λ. σκατά·
- δεν τον χέζεις! μην τον υπολογίζεις, αγνόησέ τον, περιφρόνησέ τον: «δεν τον χέζεις τέτοιος αχάριστος που είναι!». Συνήθως της φρ. προτάσσεται το βρε ή το ρε·
- είπα, ξείπα, χέζω πάνω στο λόγο μου, βλ. λ. λόγος·
- είπαμε του τρελού να χέσει, έβγαλε και τ’ άντερά του, βλ. συνηθέστ. είπαμε της γριάς να κλάσει κι αυτή ξεκωλώθηκε, λ. κλάνω·
- είπαν στον τρελό να χέσει κι αυτός ξεκωλώθηκε, βλ. συνηθέστ. είπαμε της γριάς να κλάσει κι αυτή ξεκωλώθηκε, λ. κλάνω·
- έκανε (κι) η μύγα κώλο κι έχεσε τον κόσμο όλο, βλ. λ. μύγα·
- ένας χεσμένος ταύρος, όλα του κοπαδιού τα ζωντανά θα τα χέσει, βλ. λ. ταύρος·
- έτσι που είναι ο καιρός, χέσε και πέσε, βλ. λ. καιρός·
- έφτασα στο μη χέσω! εξάντλησα τα όρια της αντοχής μου, της υπομονής μου και είμαι έτοιμος να επέμβω δυναμικά: «κάτσε καλά, γιατί έφτασα στο μη χέσω!»·
- θα σε κάνω να χέσεις αίμα, βλ. λ. αίμα·
- θα σου χέσω το γάιδαρο, βλ. λ. γάιδαρος·
- κλάνει ο νοικοκύρης, χέζει ο μουσαφίρης, βλ. λ. νοικοκύρης·
- μας έφαγε την κότα και μας έχεσε την πόρτα, βλ. λ. πόρτα·
- μη χέζουμε! ας μιλήσουμε, ας συμπεριφερθούμε με σοβαρότητα, μη διακωμωδούμε την κατάσταση που εξελίσσεται: «μη χέζουμε, ρε παιδιά, γιατί, αν δε σοβαρευτούμε, για να πάρουμε γρήγορα μια απόφαση, μπορεί και να την πατήσουμε!»·
- μη χέσω! απειλητική έκφραση σε άτομο που προβάλλει διάφορες αντιρρήσεις μόνο και μόνο να μη μας κάνει το χατίρι ή να μη συμμορφωθεί στις υποδείξεις μας·
- να σε χέσω! α. έκφραση αγανάκτησης ή δυσφορίας προς κάποιον ή για κάτι που μας δημιουργεί προβλήματα: «να σε χέσω! Πόσες φορές πρέπει να στο πω πως δεν πρέπει να πειράζεις αυτόν το διακόπτη!». β. λέγεται και στην περίπτωση που θέλουμε να εκφράσουμε σε κάποιον μια συγκρατημένη περιφρόνηση, αλλά και συμπάθεια: «να σε χέσω! Πάλι του κεφαλιού σου έκανες! || να σε χέσω! Πώς τα κατάφερες και σου ’δωσε δανεικά αυτός ο τσιγκούνης;». Συνήθως της φρ. προτάσσεται το ε. Συνών. να σε βράσω! / να σε γαμήσω(!)·
- να τα χέσω! (ενν. τα λεφτά σου), δε δίνω σε αυτά καμιά αξία, καμιά σημασία, δεν τα υπολογίζω, τα περιφρονώ: «το ξέρω πως με κάνεις παρέα για τα λεφτά μου. -Να τα χέσω! Εγώ εσένα αγαπάω». Συνών. να τα βράσω! (ενν. τα λεφτά σου)·
- να τα χέσω τα λεφτά σου! βλ. λ. λεφτά·
- να το χέσω! βλ. φρ. χέσ’ το! Συνών. να το βράσω(!)·
- να τον χέσω! βλ. φρ. χέσ’ τον! Συνών. να τον βράσω(!)·
- να χέσω μέσα! βλ. λ. μέσα·
- να χέσω τα μουστάκια σου! ή να χέσω το μουστάκι σου! βλ. λ. μουστάκι·
- να χέσω τα μούτρα σου! βλ. λ. μούτρο·
- να χέσω τον πατέρα και τη μάνα σου, βλ. λ. πατέρας·
- ντύσου, γδύσου, χέσε, φάε και κοιμήσου, βλ. λ. κοιμάμαι·
- όποιος σε κλάσει, χέσε τον, μη βγει καλύτερός σου, να φερθείς με σκληρότητα σε αυτόν που δε σου φέρεται καλά, για να μη σε καβαλήσει, για να μη σου πάρει τον αέρα, για να μη φτάσει η στιγμή που θα σε επιβληθεί: «σήμερα δεν είναι καιρός για ευγένειες, γι’ αυτό όποιος σε κλάσει, χέσε τον, μη βγει καλύτερός σου»·
- πάει να χέσει, βλ. φρ. πάει για χέσιμο, λ. χέσιμο·
- πάτησα στη γη, χέζω τη βάρκα σου, βλ. λ. βάρκα·
- ποιος τον χέζει! έκφραση με την οποία δείχνουμε πως δεν υπολογίζουμε το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος, ποιος τον υπολογίζεις, ποιος του δίνει σημασία(!): «θα είναι καλύτερα, αν έχουμε μαζί μας και τον τάδε. -Ποιος τον χέζει!». Συνήθως η φρ. κλείνει με το μωρέ·
- τον έχεσα πατόκορφα, βλ. λ. πατόκορφα·
- του χέζω το γάιδαρο, βλ. λ. γάιδαρος·
- του χέζω το ταμτιριρί, βλ. λ. ταμτιριρί·
- του χέζω τον αδόξαστο, βλ. λ. αδόξαστος·
- του χέζω τον αντίθεο, βλ. λ. αντίθεος·
- του χέζω τον αντίχριστο, βλ. λ. αντίχριστος·
- φάε στόμα, χέσε κώλο! βλ. λ. κώλος·
- φοβάται να χέσει, για να μην πεινάσει, είναι υπερβολικά τσιγκούνης: «αποκλείεται να σου έδωσε αυτός ο άνθρωπος δανεικά, γιατί απ’ ό,τι ξέρω φοβάται να χέσει, για να μην πεινάσει»·
- χέζε ψηλά κι αγνάντευε, αδιαφόρησε τελείως: «όπως έγιναν σήμερα οι πολιτικοί, χέζε ψηλά κι αγνάντευε»·
- χέζει με ξένο κώλο, βλ. λ. κώλος·
- χέζω μαλλί, βλ. λ. μαλλί·
- χέζω μπακακάκια, βλ. λ. μπακακάκι·
- χέσ’ τα! άφησέ τα, μην τα υπολογίζεις, είναι ανάξια προσοχής, ενδιαφέροντος ή φροντίδας: «ό,τι έγινε μέχρι τώρα, χέσ’ τα και κοίταξε να κάνεις μια καινούρια αρχή!». Συνών. βράσ’ τα! / γάμησέ τα(!)·
- χέσ’ τα και κατούρα τα! βλ. συνηθέστ. χέσε μέσα(!)·
- χέσ’ τα κι άσ’ τα! απάντηση αποκαρδιωμένου ανθρώπου από τη ζωή του ή από την κακή πορεία των εργασιών του σε άτομο που τον ρωτάει από ενδιαφέρον πώς πάει ή πώς πας ή πώς τα πας ή πώς πάνε τα πράγματα. Συνών. βράσ’ τα κι άσ’ τα! / γάμησέ τα κι άφησέ τα(!)·
- χέσ’ το! άφησέ το, μην το υπολογίζεις, είναι εντελώς άχρηστο: «χέσ’ το, που κάθεσαι και στενοχωριέσαι γι’ αυτό το παλιόπραμα!». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το μωρέ. Συνών. βράσ’ το! / γάμησέ το(!)·
- χέσ’ το κι άσ’ το! επιτείνει την παραπάνω έννοια. Συνών. βράσ’ το κι άσ’ το! / γάμησέ το κι άφησέ το(!)·
- χέσ’ τον! άφησέ τον, μην τον υπολογίζεις, είναι ανάξιος λόγου, ασήμαντος, τιποτένιος: «χέσ’ τον που κάθεσαι και στενοχωριέσαι για έναν απατεώνα!». Πολλές φορές, η φρ. κλείνει με το μωρέ. Συνών. βράσ’ τον! / γάμησέ τον(!)·
- χέσ’ τον κι άσ’ τον! επιτείνει την παραπάνω έννοια. Συνών. βράσ’ τον κι άσ’ τον! / γάμησέ τον κι άφησέ τον(!)·
- χέσε θέατρο, βλ. λ. θέατρο·
- χέσε θέατρο, κατούρα παράσταση, βλ. λ. θέατρο·
- χέσε με! ή χέσε μας! άφησέ με ήσυχο, παράτα με: «χέσε μας, ρε παιδάκι μου, γιατί με τρέλανες με την γκρίνια σου!». Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του. Συνών. γάμησέ με! ή γάμησέ μας(!)·
- χέσε μέσα! βλ. λ. μέσα·
- χέσε μέσα Παντελή! βλ. λ. μέσα·
- χέσε μέσα Πολυχρόνη που δε γίναμε ευζώνοι! βλ. λ. μέσα.
- ρ. [<αρχ. χέζω], χέζω. 1. καθυβρίζω, βρίζω χυδαία κάποιον: «μόλις τον τσάκωσε ο διευθυντής του να κάνει κοπάνα, τον έχεσε και τον απείλησε με απόλυση». 2. αδιαφορώ, περιφρονώ κάποιον: «αφού δεν ήθελε να μ’ ακούσει, τον έχεσα κι έφυγα». (Ακολουθούν 57 φρ.)·
Οδηγίες Αναζήτησης
Υπόδειξη
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...
- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- κρατ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κρατ») : κράτος, κρατισμός, κρατώ κλπ.
- *κρατ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το «κρατ»): αισθησιοκράτης, αισθησιοκρατία, αιτιοκρατία κλπ.
- *ισμός (όλες οι λέξεις που λήγουν σε «ισμός»): ανιμισμός, κρατισμός, υλισμός κλπ.
- κ*ισμός (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κ» και λήγουν σε «ισμός»): κλασικισμός, κομμουνισμός, κρατισμός κλπ
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. κρατ κρατ* - Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε έναν όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που είναι εννοιολογικά συγγενείς.
- Παράδειγμα Χρήσης
Εδώ πληκτρολογείτε μια λέξη, η οποία περιμένετε να εμφανιστεί σε πρόταση που είναι παράδειγμα χρήσης του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.- Γραμματική - Σύνταξη
Επιλέγετε τον επιθυμητό τρόπο σύνταξης της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους συντάσσεται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ως επίθετο» θα εμφανιστούν λήμματα που, ενώ ανήκουν σε άλλη γραμματική κατηγορία, χρησιμοποιούνται με τη σημασία επιθέτου και συντάσσονται αναλόγως.
- Επίπεδο Ύφους
Το μενού προεπιλογών που εμφανίζεται περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα ύφους, τα οποία αφορούν είτε όλο το λήμμα είτε κάποια από τις σημασίες του, ώστε να επιλέξετε αυτό που σας ενδιαφέρει.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ειρωνικό», θα εμφανιστούν
- λήμματα που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- λήμματα που μία τους σημασία χρησιμοποιείται σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- Σημασιολογικό πεδίο
Επιλέγετε το σημασιολογικό πεδίο στο οποίο ανήκει η σημασία ή κάποια από τις σημασίες του λήμματος. Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να ζητήσετε ομάδες λέξεων που σχετίζονται με κάποια θεματική περιοχή.
- Ετυμολογία
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες ετυμολογικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε αυτή που σας ενδιαφέρει.
- Τύπος Λήμματος
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Χρήση
Επιλέγετε την επιθυμητή χρήση της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους έχει τη συγκεκριμένη χρήση.
Συντομογραφίες
Α
αγγλ. αγγλικός, -ή, -ό άγν. ετυμολ. άγνωστης ετυμολογίας αιτιατ. αιτιατική αιτιολογ. αιτιολογικός, -ή, -ό άκλ. άκλιτο αλβαν. αλβανικός, -ή, - ό αμερικ. αμερικανικός, -ή, -ό αμτβ. αμετάβατο αναφορ. αναφορικός, -ή, -ό αντίθ. αντίθετο αντων. αντωνυμία απαρέμφ. απαρέμφατο απρόσ. απρόσωπο αραβ. αραβικός, -ή, -ό αραβοτουρκ. αραβοτουρκικός, -ή, -ό αριθμ. αριθμός αρσ. αρσενικό αρχ. αρχαίος, -ία, -ιο αρχαϊστ. αρχαϊστικός, -ή, -ό Β
βενετ. βενετικός, -ή, -ό βλ. βλέπε βλ. και φρ. βλέπε και φράση βλ. συνηθέστ. βλέπε συνηθέστερο βλ. φρ. βλέπε φράση βλάχ. βλάχικος, -η, -ο βουλγαρ. βουλγαρικός, -ή, -ό βραζιλ. βραζιλιάνικος, -η, -ο Γ
γ΄ εν. πρόσ. τρίτο ενικό πρόσωπο γαλλ. γαλλικός, -ή, -ό γεν. γενική γενουατ. γενουατικός, -ή, -ό γερμαν. γερμανικός, -ή, -ό Δ
δεικ. δεικτικό δηλ. δηλαδή διεθν. διεθνής, διεθνώς δοτ. δοτική Ε
εβρ. εβραϊκός, -ή, -ό ειρων. ειρωνικά ελνστ. ελληνιστικός, -ή, -ό ενεστ. ενεστώτας ενν. εννοείται επέκτ. επέκταση επίθ. επίθετο επίρρ. επίρρημα επιφών. επιφώνημα επιφωνημ. επιφωνηματικός, -ή, -ό επών. επώνυμο εύχρ. εύχρηστος, -η, -ο εφημερ. εφημερίδα Θ
θηλ. θηλυκό Ι
ιαπων. ιαπωνικός, -ή, -ό ιδ. ιδίως ιδ. εύχρ. ιδίως εύχρηστο ινδ. ινδικός, -ή, -ό ιραν. ιρανικός, -ή, -ό ισπαν. ισπανικός, -ή, -ό ιταλ. ιταλικός, -ή, -ό Κ
κ. και κ.ά. και άλλα κ.λπ. και λοιπά κελτ. κελτικός, -ή, -ό κουτσοβλάχ. κουτσοβλάχικος, -η, -ο κυρ. κυρίως κυρ. εύχρ. κυρίως εύχρηστο κύρ. ό. κύριο όνομα Λ
λ. λέξη, λήμμα λατιν. λατινικός, -ή, -ό Μ
μαλαισ. μαλαισιανός, -ή, -ό μεγεθ. μεγεθυντικό μέλλ. μέλλοντας μέσ. μέσος, -η, -ο μόρ. μόριο μσν. μεσαιωνικός, -ή, -ό μτβ. μεταβατικό μτγν. μεταγενέστερος, -η, -ο μτφ. μεταφορικός, μεταφορικά μτχ. μετοχή Ν
νεότ. νεότερος, -η, -ο Ο
όν. όνομα ουγγρ. ουγγρικός, -ή, -ό ουδ. ουδέτερο ουσ. ουσιαστικό Π
π.χ. παραδείγματος χάριν παρακ. και παρακείμ. παρακείμενος παρατατ. παρατατικός περσ. περσικός, -ή, -ό πιθ. πιθανόν πληθ. και πλ. πληθυντικός πορτογαλ. πορτογαλικός, -ή, -ό πρβλ. παράβαλε πρόθ. πρόθεση πρόσ. πρόσωπο προστακτ. προστακτικός, -ή, -ό Ρ
ρ. ρήμα ρουμαν. ρουμανικός, -ή, -ό ρωσ. ρωσικός, -ή, -ό Σ
σερβ. σερβικός, -ή, -ό σκωπτ. σκωπτικά σλαβ. σλαβικός, -ή, -ό στερητ. στερητικό σύνδ. σύνδεσμος συνήθ. συνήθως συνηθέστ. συνηθέστερος, -η, -ο συνών. συνώνυμος, συνώνυμα Τ
τακτ. τακτικός, -ή, -ό τοπ. τοπικός, -ή, -ό τουρ. τουρκικός, -ή, -ό τουρκοπερσ. τουρκοπερσικός, -ή, -ό τσεχ. τσεχικός, -ή, -ό τσιγγ. τσιγγάνικος, -η, -ο Υ
υβριστ. υβριστικά υπερθετ. υπερθετικός υποκορ. υποκοριστικός, -ή, -ό υποτιμητ. υποτιμητικά υποχωρητ. υποχωρητικός, -ή, -ό Φ
φρ. φράση Χ
χρον. χρονικός
Ομάδα εργασίας
- Σχεδιασμός - Γενική Επιμέλεια
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Σχεδιασμός φόρμας σύνταξης και ψηφιοποίησης
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Φιλολογική επεξεργασία ηλεκτρονικών λημμάτων / τελικού κειμένου
- Ε. Μητρούση
- Φιλολογικές εργασίες για τη διαμόρφωση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος
- Ε. Μητρούση
- Ηλεκτρονική υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης