Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας
Εισαγωγή
Μέσα στις 50.000 περίπου λέξεις και φράσεις και στις 250.000 σημασίες περιλαμβάνονται η γλώσσα της λαϊκής - της αργκό - των μηχανόβιων - των ναρκωτικών - της φυλακής - του χαρτοπαιγνίου - του ποδοσφαίρου - του αθλητισμού - του στρατού - των ναυτικών - του καφενείου - των εργατών - των νηπίων - των εφημερίδων - της τηλεόρασης - της νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως, λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής.
Το Λεξικό του Γεωργίου Κάτου είναι έργο ενός εμπειρικού θιασώτη και τεχνίτη της γλώσσας, ιδιαίτερα εκείνης των λαϊκών ανθρώπων. Πρόκειται για την περιεκτικότερη συλλογή τεκμηρίων αυθεντικού λόγου από όλο το φάσμα των ταπεινών γλωσσικών χρήσεων, με κύρια αρετή την πιστή και αναλυτική παράθεση δειγμάτων της πολύτιμης γλωσσικής παρακαταθήκης των απλών και των βασανισμένων ανθρώπων. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα των γνωστών λεξικών της ελληνικής.
Περιεχόμενα
Αναζήτηση
- φτώχεια, η,
- ουσ. [<φτωχαίνω (υποχωρητ.)], η φτώχεια· η κατάσταση του φτωχού, η φτωχική ζωή, η ένδεια: «είναι πολύ δύσκολο πράγμα να ζει κανείς μέσ’ στη φτώχεια». (Τραγούδι: φτώχεια που τις καρδιές πληγώνεις, βγάζεις τα πιο καλά παιδιά). (Ακολουθούν 18 φρ.)·
- δοκίμαζε τους φίλους σου, όταν σε βρίσκει η φτώχεια, βλ. λ. φίλος·
- έξω φτώχεια! ξόρκι της διασκέδασης των φτωχών που ακούγεται σε στιγμές κεφιού ή γλεντιού. (Λαϊκό τραγούδι: όταν ακούω μπαγλαμάδες, έξω φτώχεια και νταλκάδες // έξω φτώχεια,να γλεντήσουμε τον ψεύτικο ντουνιά, κουτσαβάκη θέλω μάγκα, έμορφο και μερακλή, να γλεντούμε πάντα οι δυο μαζί)·
- έξω φτώχεια και καημοί! έκφραση αισιοδοξίας, έξω φτώχεια! (Λαϊκό τραγούδι: έξω φτώχεια και καημοί,θέλω απόψε να γλεντήσω, τη φτωχή μου την καρδιά μέσα στο κρασί να πνίξω)·
- έξω φτώχεια και καλή καρδιά! έκφραση αισιοδοξίας με την έννοια πως ο φτωχός δεν πρέπει να απελπίζεται, δεν πρέπει να απογοητεύεται στη ζωή του και ακούγεται σε στιγμές κεφιού ή γλεντιού. (Λαϊκό τραγούδι: η ζωή μου όλη άδειο πορτοφόλι, έρωτες ξενύχτια και φιλιά, η ζωή μου όλη άδειο πορτοφόλι, έξω φτώχεια και καλή καρδιά)·
- έχω φτώχειες, περνώ περίοδο στέρησης, φτώχειας: «κι εγώ έχω φτώχειες, αλλά δεν κλαίγομαι σαν και σένα». Στον τύπο έχω κάτι φτώχειες! επιτείνει την έννοια και η φρ. κλείνει πολλές φορές με το μα τι φτώχειες(!)·
- η φτώχεια είναι κακός σύμβουλος, λέγεται με την έννοια ότι κάτω από την πίεση της φτώχειας, μπορεί να προβεί κανείς σε ακραίες ενέργειες: «έφτασε στο σημείο να επιχειρήσει να ληστέψει μια τράπεζα, γιατί η φτώχεια είναι κακός σύμβουλος || τον γλίτωσαν την τελευταία στιγμή, πριν πέσει απ’ το μπαλκόνι του, γιατί η φτώχεια είναι κακός σύμβουλος». Πολλές φορές, μετά το φτώχεια, ακολουθεί το βλέπεις·
- η φτώχεια θέλει καλοπέραση, α. ο φτωχός δεν πρέπει να αφήνει τη φτώχεια να τον καταβάλλει ψυχικά, αλλά πρέπει να την αντιμετωπίζει με αισιοδοξία και διασκέδαση, για να γίνει πιο υποφερτή. Η έκφραση ακούγεται σε στιγμές γλεντιού ή σαν δικαιολογία από άτομο που γλεντάει, που διασκεδάζει, αν και δεν έχει άνεση χρημάτων. (Λαϊκό τραγούδι: η φτώχεια θέλει καλοπέραση, θέλει αγάπη και κρασί, η φτώχεια θέλει καλοπέραση, για να ’ναι η ζωή χρυσή). β. λέγεται και με ειρωνική διάθεση από πλούσιο σε ώρα γλεντιού·
- η φτώχεια φέρνει γκρίνια, βλ. φρ. όπου φτώχεια και γκρίνια·
- καταραμένη φτώχεια ή φτώχεια καταραμένη ή κατηραμένη φτώχεια ή φτώχεια κατηραμένη, έκφραση απελπισίας φτωχού ανθρώπου που βασανίζεται από τη φτώχεια: «α ρε, καταραμένη φτώχεια, δε σ’ αντέχω άλλο!». (Λαϊκό τραγούδι: άσ’ τα φίλε, μη μου θυμίζεις την καταραμένη φτώχεια, φεύγει το καλοκαιράκι, μπαίνουνε τα πρωτοβρόχια // δε με φοβήσαν κύματα, χιόνια και ανεμοβρόχια όσο με φόβισες εσύ κατηραμένη φτώχεια // απ’ τα φτωχά μου τα όνειρα ένα σωστό δε βγαίνει, όλα τα σκόρπισες εσύ, φτώχεια κατηραμένη)·
- μαύρη φτώχεια, πολύ μεγάλη και βασανιστική φτώχεια: «απόμεινε μοναχός και πέθανε μέσ’ στη μαύρη φτώχεια». (Λαϊκό τραγούδι: θέλω να πεθάνω, για να λυτρωθώ, μα η μαύρη φτώχεια μ’ έχει δικασμένο ούτε να πεθάνω ούτε και να ζω)·
- με δέρνει η φτώχεια ή με δέρνουν οι φτώχειες, βασανίζομαι, υποφέρω από τη φτώχεια που περνώ: «τον τελευταίο καιρό με δέρνει η φτώχεια περισσότερο από κάθε άλλη φορά». Στον τύπο με δέρνει μια φτώχεια! ή με δέρνουν κάτι φτώχειες! επιτείνει την έννοια και η φρ. κλείνει πολλές φορές με το μα τι φτώχεια! ή μα τι φτώχειες(!)·
- όπου φτώχεια και γκρίνια, η ανέχεια και οι δυσκολίες που προκαλούνται από τη φτώχεια οδηγούν ένα ζευγάρι ή μια οικογένεια στις προστριβές, στην γκρίνια: «καλά λένε πως, όπου φτώχεια και γκρίνια, γιατί, απ’ τη μέρα που τον απέλυσαν απ’ τη δουλειά, κάθε μέρα καβγαδίζουν στο σπίτι τους»·
- όταν μπει η φτώχεια απ’ την πόρτα, βγαίνει ο έρωτας απ’ το παράθυρο, βλ. φρ. όπου φτώχεια και γκρίνια·
- περνώ φτώχειες, περνώ περίοδο στέρησης, φτώχειας: «κάνω αιματηρές οικονομίες να παντρέψω την κόρη μου, και περνώ φτώχειες». Στον τύπο περνώ κάτι φτώχειες! επιτείνει την έννοια και η φρ. κλείνει πολλές φορές με το μα τι φτώχειες(!). (Λαϊκό τραγούδι: ο κυρ-Θάνος πέθανε παραπονεμένος χτες αργά στο καπηλειό του Χατζηθωμά, τελευταία πέρναγε φτώχειες ο καημένος κι είχε βάλει ενέχυρο και το μπαγλαμά)·
- στη φτώχεια, φτωχικά: «ζει στη φτώχεια»·
- τα πολλά (τα) λόγια είναι φτώχεια, βλ. λ. λόγος·
- τη βγάζω στη φτώχεια, περνώ, ζω φτωχικά: «απ’ τη μέρα που έπεσαν έξω οι δουλειές μου, τη βγάζω στη φτώχεια»·
- φτώχεια και των γονέων! πολύ μεγάλη φτώχεια: «πώς μπορούν και ζουν αυτοί οι άνθρωποι! Φτώχεια και των γονέων!».
- ουσ. [<φτωχαίνω (υποχωρητ.)], η φτώχεια· η κατάσταση του φτωχού, η φτωχική ζωή, η ένδεια: «είναι πολύ δύσκολο πράγμα να ζει κανείς μέσ’ στη φτώχεια». (Τραγούδι: φτώχεια που τις καρδιές πληγώνεις, βγάζεις τα πιο καλά παιδιά). (Ακολουθούν 18 φρ.)·
Οδηγίες Αναζήτησης
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...
- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- κρατ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κρατ») : κράτος, κρατισμός, κρατώ κλπ.
- *κρατ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το «κρατ»): αισθησιοκράτης, αισθησιοκρατία, αιτιοκρατία κλπ.
- *ισμός (όλες οι λέξεις που λήγουν σε «ισμός»): ανιμισμός, κρατισμός, υλισμός κλπ.
- κ*ισμός (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κ» και λήγουν σε «ισμός»): κλασικισμός, κομμουνισμός, κρατισμός κλπ
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. κρατ κρατ* - Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε έναν όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που είναι εννοιολογικά συγγενείς.
- Παράδειγμα Χρήσης
Εδώ πληκτρολογείτε μια λέξη, η οποία περιμένετε να εμφανιστεί σε πρόταση που είναι παράδειγμα χρήσης του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.- Γραμματική - Σύνταξη
Επιλέγετε τον επιθυμητό τρόπο σύνταξης της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους συντάσσεται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ως επίθετο» θα εμφανιστούν λήμματα που, ενώ ανήκουν σε άλλη γραμματική κατηγορία, χρησιμοποιούνται με τη σημασία επιθέτου και συντάσσονται αναλόγως.
- Επίπεδο Ύφους
Το μενού προεπιλογών που εμφανίζεται περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα ύφους, τα οποία αφορούν είτε όλο το λήμμα είτε κάποια από τις σημασίες του, ώστε να επιλέξετε αυτό που σας ενδιαφέρει.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ειρωνικό», θα εμφανιστούν
- λήμματα που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- λήμματα που μία τους σημασία χρησιμοποιείται σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- Σημασιολογικό πεδίο
Επιλέγετε το σημασιολογικό πεδίο στο οποίο ανήκει η σημασία ή κάποια από τις σημασίες του λήμματος. Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να ζητήσετε ομάδες λέξεων που σχετίζονται με κάποια θεματική περιοχή.
- Ετυμολογία
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες ετυμολογικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε αυτή που σας ενδιαφέρει.
- Τύπος Λήμματος
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Χρήση
Επιλέγετε την επιθυμητή χρήση της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους έχει τη συγκεκριμένη χρήση.
Συντομογραφίες
Α
αγγλ. αγγλικός, -ή, -ό άγν. ετυμολ. άγνωστης ετυμολογίας αιτιατ. αιτιατική αιτιολογ. αιτιολογικός, -ή, -ό άκλ. άκλιτο αλβαν. αλβανικός, -ή, - ό αμερικ. αμερικανικός, -ή, -ό αμτβ. αμετάβατο αναφορ. αναφορικός, -ή, -ό αντίθ. αντίθετο αντων. αντωνυμία απαρέμφ. απαρέμφατο απρόσ. απρόσωπο αραβ. αραβικός, -ή, -ό αραβοτουρκ. αραβοτουρκικός, -ή, -ό αριθμ. αριθμός αρσ. αρσενικό αρχ. αρχαίος, -ία, -ιο αρχαϊστ. αρχαϊστικός, -ή, -ό Β
βενετ. βενετικός, -ή, -ό βλ. βλέπε βλ. και φρ. βλέπε και φράση βλ. συνηθέστ. βλέπε συνηθέστερο βλ. φρ. βλέπε φράση βλάχ. βλάχικος, -η, -ο βουλγαρ. βουλγαρικός, -ή, -ό βραζιλ. βραζιλιάνικος, -η, -ο Γ
γ΄ εν. πρόσ. τρίτο ενικό πρόσωπο γαλλ. γαλλικός, -ή, -ό γεν. γενική γενουατ. γενουατικός, -ή, -ό γερμαν. γερμανικός, -ή, -ό Δ
δεικ. δεικτικό δηλ. δηλαδή διεθν. διεθνής, διεθνώς δοτ. δοτική Ε
εβρ. εβραϊκός, -ή, -ό ειρων. ειρωνικά ελνστ. ελληνιστικός, -ή, -ό ενεστ. ενεστώτας ενν. εννοείται επέκτ. επέκταση επίθ. επίθετο επίρρ. επίρρημα επιφών. επιφώνημα επιφωνημ. επιφωνηματικός, -ή, -ό επών. επώνυμο εύχρ. εύχρηστος, -η, -ο εφημερ. εφημερίδα Θ
θηλ. θηλυκό Ι
ιαπων. ιαπωνικός, -ή, -ό ιδ. ιδίως ιδ. εύχρ. ιδίως εύχρηστο ινδ. ινδικός, -ή, -ό ιραν. ιρανικός, -ή, -ό ισπαν. ισπανικός, -ή, -ό ιταλ. ιταλικός, -ή, -ό Κ
κ. και κ.ά. και άλλα κ.λπ. και λοιπά κελτ. κελτικός, -ή, -ό κουτσοβλάχ. κουτσοβλάχικος, -η, -ο κυρ. κυρίως κυρ. εύχρ. κυρίως εύχρηστο κύρ. ό. κύριο όνομα Λ
λ. λέξη, λήμμα λατιν. λατινικός, -ή, -ό Μ
μαλαισ. μαλαισιανός, -ή, -ό μεγεθ. μεγεθυντικό μέλλ. μέλλοντας μέσ. μέσος, -η, -ο μόρ. μόριο μσν. μεσαιωνικός, -ή, -ό μτβ. μεταβατικό μτγν. μεταγενέστερος, -η, -ο μτφ. μεταφορικός, μεταφορικά μτχ. μετοχή Ν
νεότ. νεότερος, -η, -ο Ο
όν. όνομα ουγγρ. ουγγρικός, -ή, -ό ουδ. ουδέτερο ουσ. ουσιαστικό Π
π.χ. παραδείγματος χάριν παρακ. και παρακείμ. παρακείμενος παρατατ. παρατατικός περσ. περσικός, -ή, -ό πιθ. πιθανόν πληθ. και πλ. πληθυντικός πορτογαλ. πορτογαλικός, -ή, -ό πρβλ. παράβαλε πρόθ. πρόθεση πρόσ. πρόσωπο προστακτ. προστακτικός, -ή, -ό Ρ
ρ. ρήμα ρουμαν. ρουμανικός, -ή, -ό ρωσ. ρωσικός, -ή, -ό Σ
σερβ. σερβικός, -ή, -ό σκωπτ. σκωπτικά σλαβ. σλαβικός, -ή, -ό στερητ. στερητικό σύνδ. σύνδεσμος συνήθ. συνήθως συνηθέστ. συνηθέστερος, -η, -ο συνών. συνώνυμος, συνώνυμα Τ
τακτ. τακτικός, -ή, -ό τοπ. τοπικός, -ή, -ό τουρ. τουρκικός, -ή, -ό τουρκοπερσ. τουρκοπερσικός, -ή, -ό τσεχ. τσεχικός, -ή, -ό τσιγγ. τσιγγάνικος, -η, -ο Υ
υβριστ. υβριστικά υπερθετ. υπερθετικός υποκορ. υποκοριστικός, -ή, -ό υποτιμητ. υποτιμητικά υποχωρητ. υποχωρητικός, -ή, -ό Φ
φρ. φράση Χ
χρον. χρονικός
Ομάδα εργασίας
- Σχεδιασμός - Γενική Επιμέλεια
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Σχεδιασμός φόρμας σύνταξης και ψηφιοποίησης
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Φιλολογική επεξεργασία ηλεκτρονικών λημμάτων / τελικού κειμένου
- Ε. Μητρούση
- Φιλολογικές εργασίες για τη διαμόρφωση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος
- Ε. Μητρούση
- Ηλεκτρονική υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης