Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας
Εισαγωγή
Μέσα στις 50.000 περίπου λέξεις και φράσεις και στις 250.000 σημασίες περιλαμβάνονται η γλώσσα της λαϊκής - της αργκό - των μηχανόβιων - των ναρκωτικών - της φυλακής - του χαρτοπαιγνίου - του ποδοσφαίρου - του αθλητισμού - του στρατού - των ναυτικών - του καφενείου - των εργατών - των νηπίων - των εφημερίδων - της τηλεόρασης - της νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως, λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής.
Το Λεξικό του Γεωργίου Κάτου είναι έργο ενός εμπειρικού θιασώτη και τεχνίτη της γλώσσας, ιδιαίτερα εκείνης των λαϊκών ανθρώπων. Πρόκειται για την περιεκτικότερη συλλογή τεκμηρίων αυθεντικού λόγου από όλο το φάσμα των ταπεινών γλωσσικών χρήσεων, με κύρια αρετή την πιστή και αναλυτική παράθεση δειγμάτων της πολύτιμης γλωσσικής παρακαταθήκης των απλών και των βασανισμένων ανθρώπων. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα των γνωστών λεξικών της ελληνικής.
Περιεχόμενα
Αναζήτηση
- σάλιο, το,
- ουσ. [<μσν. σάλιο <σπάν. σιάλιον, υποκορ. του αρχ. ουσ. σίαλον με αποβολή του ι], το σάλιο. 1. ως επιφών. σάλιο! καθόλου, τίποτα: «υπάρχει κανένα φράγκο για να φάμε από ένα σάντουιτς; -Σάλιο!». 2α. στον πλ. τα σάλια, τα ψέματα, οι ψευτιές, οι ανοησίες, οι ανακρίβειες, οι ψευδολογίες: «άσε τα σάλια και πες μας πώς ακριβώς έγιναν τα πράγματα». Συνών. κουραφέξαλα (1) / μαμούκαλα (α) / μαμούνια (3α) / μπούρδες (α) / παπάρες (4α) / παπαριές (β) / πίπες (2α) / τρίχες (2α) / φλούδες (1). β. ως επιφών. σάλια! έκφραση αμφισβήτησης στα λεγόμενα κάποιου: «χτες βράδυ πέθανε ο τάδε. -Σάλια!». Πολλές φορές, μετά το επιφών. επαναλαμβάνεται από τον αμφισβητία και το ρ. της φρ. που του ανακοινώνεται: «χτες βράδυ πέθανε ο τάδε. -Σάλια πέθανε!», ενώ είναι και φορές που ο αμφισβητίας επαναλαμβάνει όλη τη φρ. που του ανακοινώνεται: «χτες βράδυ πέθανε ο τάδε. -Σάλια πέθανε χτες βράδυ ο τάδε!». Για συνών. βλ. λ. αρχίδι (4). Υποκορ. σαλάκι, το. (Ακολουθούν 26 φρ.)·
- γαμήσι χωρίς σάλιο βλ. λ. γαμήσι·
- δεν άφησε σάλιο, (για χρήματα ή περιουσία) σπατάλησε ολοκληρωτικά: «του άφησε ο πατέρας του μια ατράνταχτη περιουσία, αλλά απ’ τη μέρα που έμπλεξε με τα χαρτιά, δεν άφησε σάλιο». Συνών. δεν άφησε άντερο / δεν άφησε κολυμπηθρόξυλο / δεν άφησε κουκούτσι / δεν άφησε λέπι / δεν άφησε ρουθούνι / δεν άφησε σπυρί / δεν άφησε σταγόνα / δεν άφησε φλούδα·
- δεν έμεινε σάλιο, α. (για χρήματα ή περιουσία) σπαταλήθηκε ολοκληρωτικά: «οι κακές παρέες ήταν η αιτία που απ’ την ατράνταχτη περιουσία του πατέρα του δεν έμεινε σάλιο». β. (για εμπορεύματα) εξαντλήθηκε, πουλήθηκε, καταναλώθηκε όλο: «έφερα δέκα τόνους μπανάνες και μέσα σε δυο μέρες δεν έμεινε σάλιο». Συνών. δεν έμεινε άντερο / δεν έμεινε κολυμπηθρόξυλο / δεν έμεινε κουκούτσι / δεν έμεινε λέπι / δεν έμεινε ρουθούνι / δεν έμεινε σπυρί / δεν έμεινε σταγόνα / δεν έμεινε φλούδα·
- δεν υπάρχει σάλιο, δεν έχω καθόλου χρήματα, ξέμεινα εντελώς: «πώς να σου δώσω δανεικά, αφού δεν υπάρχει σάλιο || θα μου δανείσεις τριακόσια ευρώ; -Δεν υπάρχει σάλιο»·
- έγινε το σάλιο μου γιαούρτι, α. κουράστηκα ύστερα από πολύωρη ομιλία: «εμένα έγινε το σάλιο μου γιαούρτι να τον συμβουλεύω κι αυτός μπαινάκης βγαινάκης». β. δίψασα πάρα πολύ, ύστερα από πολύωρη χειρωνακτική εργασία ή πορεία, ιδίως κάτω από τον ήλιο: «μετά από δέκα χιλιόμετρα ποδαρόδρομο κάτω απ’ τον ήλιο, ήρθε κι έγινε το σάλιο μου γιαούρτι». Από το ότι λόγω δίψας (μετά από σωματική καταπόνηση, αφυδάτωση ή μεγάλη σε διάρκεια συνεχόμενη ομιλία) το σάλιο πολλών ανθρώπων γίνεται πηχτό και κάτασπρο, όπως είναι και το γιαούρτι, και πολλές φορές μάλιστα ξεχωρίζει στις άκρες των χειλιών τους·
- είναι κολλημένο με σάλιο (κάτι), είναι κάτι πολύ πρόχειρα κολλημένο: «προς το παρόν μη βάζεις τίποτα στο ράφι, γιατί είναι κολλημένο με σάλιο»·
- θα σε γαμήσω χωρίς σάλιο, βλ. φρ. θα σε πηδήξω χωρίς σάλιο·
- θα σε πηδήξω χωρίς σάλιο, θα σου επιβάλλω άγρια τη σεξουαλική πράξη από πίσω και, κατ’ επέκτ., θα σε τιμωρήσω σκληρά, παραδειγματικά:«αν ξαναενοχλήσεις την κόρη μου, θα σε πηδήξω χωρίς σάλιο»·
- θα στο κάνω χωρίς σάλιο, βλ. συνηθέστ. θα σε πηδήξω χωρίς σάλιο·
- θέλει γαμήσι δίχως σάλιο, στενό παπούτσι και κατήφορο, βλ. λ. γαμήσι·
- καταπίνω το σάλιο μου, δεν ξέρω τι να πω από την αμηχανία που νιώθω: «μόλις του ζήτησα δανεικά κι άνοιξε το ταμείο του και μου τα ’δωσε, κατάπια το σάλιο μου»·
- κόλλησε το σάλιο μου, βλ. φρ. στέγνωσε το σάλιο μου·
- κολλώ με σάλιο (κάτι), κολλώ πολύ πρόχειρα κάτι: «φώναξα το μάστορα να μου κολλήσει το ράφι της βιβλιοθήκης, αλλά, φαίνεται, το κόλλησε με σάλιο, γιατί, μόλις έβαλα πάλι τα βιβλία στη θέση τους, ξεκόλλησε»·
- λέω σάλια, λέω ψέματα: «σταμάτα να λες σάλια, γιατί ξέρω πολύ καλά πώς έγιναν τα πράγματα»·
- μας γέμισε σάλια ή με γέμισε σάλια, μας είπε ένα σωρό ψέματα: «μας γέμισε σάλια μέχρι να μας πάρει τα λεφτά κι ύστερα εξαφανίστηκε». Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- μας γάμησε χωρίς σάλιο ή με γάμησε χωρίς σάλιο, βλ. φρ. μας πήδηξε χωρίς σάλιο·
- μας πήδηξε χωρίς σάλιο ή με πήδηξε χωρίς σάλιο, μου προξένησε μεγάλη ζημιά: «με πήδηξε χωρίς σάλιο ο μεταφορέας, γιατί δεν ήρθε στην ώρα του να φορτώσει το εμπόρευμα κι ο πελάτης μου ακύρωσε την παραγγελία». Από την εικόνα του ατόμου που υπέστη τη σεξουαλική πράξη από πίσω, χωρίς να του βάλουν σάλιο στον πρωκτό του για να γλιστράει το πέος και να μετριάζεται ο πόνος του. Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- μας το ’κανε χωρίς σάλιο ή μου το ’κανε χωρίς σάλιο, βλ. συνηθέστ. μας πήδηξε χωρίς σάλιο·
- μας τον (την, το) έβαλε χωρίς σάλιο ή μου τον (την, το) έβαλε χωρίς σάλιο (ενν. τον πούτσο, τον ψώλο, την πούτσα, την ψωλή, το πέος, το καυλί), βλ. συνηθέστ. μας πήδηξε χωρίς σάλιο·
- μην ξοδεύεις άλλο το σάλιο σου! μην επιμένεις περισσότερο, πάψε να μιλάς, γιατί δεν πρόκειται να με πείσεις: «έχω προσωπική γνώμη για το πώς έγιναν τα πράγματα, γι’ αυτό μην ξοδεύεις άλλο το σάλιο σου!»·
- μύξες σάλια! βλ. λ. μύξα·
- πλένομαι με σάλιο, λέγεται στην περίπτωση που υπάρχει μεγάλη έλλειψη νερού: «αν δε ρίξει πολλές βροχές το χειμώνα, εμείς οι Αθηναίοι το καλοκαίρι θα πλενόμαστε με σάλιο». Ίσως αναφορά στη γάτα, που φροντίζει την καθαριότητα του κορμιού της με το σάλιο της·
- στέγνωσε το σάλιο μου, δίψασα υπερβολικά: «φέρε μου να πιω λίγο νερό, γιατί στέγνωσε το σάλιο μου τόσες ώρες κάτω απ’ τον ήλιο»· βλ. και φρ. έγινε το σάλιο μου γιαούρτι ·
- του πέφτουν τα σάλια ή πέφτουν τα σάλια του, βλ. φρ. του τρέχουν τα σάλια·
- του τρέχουν τα σάλια ή τρέχουν τα σάλια του, επιθυμεί έντονα να αποκτήσει, να απολαύσει κάτι ή να γευτεί κάποιο φαγητό: «τρέχουν τα σάλια του, κάθε φορά που βλέπει αυτό τ’ αυτοκίνητο || κάθε φορά που βλέπει την τάδε να περνάει έξω απ’ το μαγαζί του, του τρέχουν τα σάλια || όταν ακούει να γίνεται λόγος για λαγό στιφάδο, τρέχουν τα σάλια του»·
- τρώμε τα σάλια μας, είμαστε πολύ συνδεδεμένοι, πολύ αγαπημένοι, πολύ φίλοι: «με τον τάδε τρώμε τα σάλια μας απ’ τα παιδικά μας χρόνια». Από το ότι θα πρέπει να αγαπάμε πάρα πολύ κάποιον για να μη νιώθουμε αηδία από τα σάλια του.
- ουσ. [<μσν. σάλιο <σπάν. σιάλιον, υποκορ. του αρχ. ουσ. σίαλον με αποβολή του ι], το σάλιο. 1. ως επιφών. σάλιο! καθόλου, τίποτα: «υπάρχει κανένα φράγκο για να φάμε από ένα σάντουιτς; -Σάλιο!». 2α. στον πλ. τα σάλια, τα ψέματα, οι ψευτιές, οι ανοησίες, οι ανακρίβειες, οι ψευδολογίες: «άσε τα σάλια και πες μας πώς ακριβώς έγιναν τα πράγματα». Συνών. κουραφέξαλα (1) / μαμούκαλα (α) / μαμούνια (3α) / μπούρδες (α) / παπάρες (4α) / παπαριές (β) / πίπες (2α) / τρίχες (2α) / φλούδες (1). β. ως επιφών. σάλια! έκφραση αμφισβήτησης στα λεγόμενα κάποιου: «χτες βράδυ πέθανε ο τάδε. -Σάλια!». Πολλές φορές, μετά το επιφών. επαναλαμβάνεται από τον αμφισβητία και το ρ. της φρ. που του ανακοινώνεται: «χτες βράδυ πέθανε ο τάδε. -Σάλια πέθανε!», ενώ είναι και φορές που ο αμφισβητίας επαναλαμβάνει όλη τη φρ. που του ανακοινώνεται: «χτες βράδυ πέθανε ο τάδε. -Σάλια πέθανε χτες βράδυ ο τάδε!». Για συνών. βλ. λ. αρχίδι (4). Υποκορ. σαλάκι, το. (Ακολουθούν 26 φρ.)·
Οδηγίες Αναζήτησης
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...
- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- κρατ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κρατ») : κράτος, κρατισμός, κρατώ κλπ.
- *κρατ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το «κρατ»): αισθησιοκράτης, αισθησιοκρατία, αιτιοκρατία κλπ.
- *ισμός (όλες οι λέξεις που λήγουν σε «ισμός»): ανιμισμός, κρατισμός, υλισμός κλπ.
- κ*ισμός (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κ» και λήγουν σε «ισμός»): κλασικισμός, κομμουνισμός, κρατισμός κλπ
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. κρατ κρατ* - Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε έναν όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που είναι εννοιολογικά συγγενείς.
- Παράδειγμα Χρήσης
Εδώ πληκτρολογείτε μια λέξη, η οποία περιμένετε να εμφανιστεί σε πρόταση που είναι παράδειγμα χρήσης του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.- Γραμματική - Σύνταξη
Επιλέγετε τον επιθυμητό τρόπο σύνταξης της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους συντάσσεται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ως επίθετο» θα εμφανιστούν λήμματα που, ενώ ανήκουν σε άλλη γραμματική κατηγορία, χρησιμοποιούνται με τη σημασία επιθέτου και συντάσσονται αναλόγως.
- Επίπεδο Ύφους
Το μενού προεπιλογών που εμφανίζεται περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα ύφους, τα οποία αφορούν είτε όλο το λήμμα είτε κάποια από τις σημασίες του, ώστε να επιλέξετε αυτό που σας ενδιαφέρει.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ειρωνικό», θα εμφανιστούν
- λήμματα που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- λήμματα που μία τους σημασία χρησιμοποιείται σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- Σημασιολογικό πεδίο
Επιλέγετε το σημασιολογικό πεδίο στο οποίο ανήκει η σημασία ή κάποια από τις σημασίες του λήμματος. Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να ζητήσετε ομάδες λέξεων που σχετίζονται με κάποια θεματική περιοχή.
- Ετυμολογία
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες ετυμολογικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε αυτή που σας ενδιαφέρει.
- Τύπος Λήμματος
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Χρήση
Επιλέγετε την επιθυμητή χρήση της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους έχει τη συγκεκριμένη χρήση.
Συντομογραφίες
Α
αγγλ. αγγλικός, -ή, -ό άγν. ετυμολ. άγνωστης ετυμολογίας αιτιατ. αιτιατική αιτιολογ. αιτιολογικός, -ή, -ό άκλ. άκλιτο αλβαν. αλβανικός, -ή, - ό αμερικ. αμερικανικός, -ή, -ό αμτβ. αμετάβατο αναφορ. αναφορικός, -ή, -ό αντίθ. αντίθετο αντων. αντωνυμία απαρέμφ. απαρέμφατο απρόσ. απρόσωπο αραβ. αραβικός, -ή, -ό αραβοτουρκ. αραβοτουρκικός, -ή, -ό αριθμ. αριθμός αρσ. αρσενικό αρχ. αρχαίος, -ία, -ιο αρχαϊστ. αρχαϊστικός, -ή, -ό Β
βενετ. βενετικός, -ή, -ό βλ. βλέπε βλ. και φρ. βλέπε και φράση βλ. συνηθέστ. βλέπε συνηθέστερο βλ. φρ. βλέπε φράση βλάχ. βλάχικος, -η, -ο βουλγαρ. βουλγαρικός, -ή, -ό βραζιλ. βραζιλιάνικος, -η, -ο Γ
γ΄ εν. πρόσ. τρίτο ενικό πρόσωπο γαλλ. γαλλικός, -ή, -ό γεν. γενική γενουατ. γενουατικός, -ή, -ό γερμαν. γερμανικός, -ή, -ό Δ
δεικ. δεικτικό δηλ. δηλαδή διεθν. διεθνής, διεθνώς δοτ. δοτική Ε
εβρ. εβραϊκός, -ή, -ό ειρων. ειρωνικά ελνστ. ελληνιστικός, -ή, -ό ενεστ. ενεστώτας ενν. εννοείται επέκτ. επέκταση επίθ. επίθετο επίρρ. επίρρημα επιφών. επιφώνημα επιφωνημ. επιφωνηματικός, -ή, -ό επών. επώνυμο εύχρ. εύχρηστος, -η, -ο εφημερ. εφημερίδα Θ
θηλ. θηλυκό Ι
ιαπων. ιαπωνικός, -ή, -ό ιδ. ιδίως ιδ. εύχρ. ιδίως εύχρηστο ινδ. ινδικός, -ή, -ό ιραν. ιρανικός, -ή, -ό ισπαν. ισπανικός, -ή, -ό ιταλ. ιταλικός, -ή, -ό Κ
κ. και κ.ά. και άλλα κ.λπ. και λοιπά κελτ. κελτικός, -ή, -ό κουτσοβλάχ. κουτσοβλάχικος, -η, -ο κυρ. κυρίως κυρ. εύχρ. κυρίως εύχρηστο κύρ. ό. κύριο όνομα Λ
λ. λέξη, λήμμα λατιν. λατινικός, -ή, -ό Μ
μαλαισ. μαλαισιανός, -ή, -ό μεγεθ. μεγεθυντικό μέλλ. μέλλοντας μέσ. μέσος, -η, -ο μόρ. μόριο μσν. μεσαιωνικός, -ή, -ό μτβ. μεταβατικό μτγν. μεταγενέστερος, -η, -ο μτφ. μεταφορικός, μεταφορικά μτχ. μετοχή Ν
νεότ. νεότερος, -η, -ο Ο
όν. όνομα ουγγρ. ουγγρικός, -ή, -ό ουδ. ουδέτερο ουσ. ουσιαστικό Π
π.χ. παραδείγματος χάριν παρακ. και παρακείμ. παρακείμενος παρατατ. παρατατικός περσ. περσικός, -ή, -ό πιθ. πιθανόν πληθ. και πλ. πληθυντικός πορτογαλ. πορτογαλικός, -ή, -ό πρβλ. παράβαλε πρόθ. πρόθεση πρόσ. πρόσωπο προστακτ. προστακτικός, -ή, -ό Ρ
ρ. ρήμα ρουμαν. ρουμανικός, -ή, -ό ρωσ. ρωσικός, -ή, -ό Σ
σερβ. σερβικός, -ή, -ό σκωπτ. σκωπτικά σλαβ. σλαβικός, -ή, -ό στερητ. στερητικό σύνδ. σύνδεσμος συνήθ. συνήθως συνηθέστ. συνηθέστερος, -η, -ο συνών. συνώνυμος, συνώνυμα Τ
τακτ. τακτικός, -ή, -ό τοπ. τοπικός, -ή, -ό τουρ. τουρκικός, -ή, -ό τουρκοπερσ. τουρκοπερσικός, -ή, -ό τσεχ. τσεχικός, -ή, -ό τσιγγ. τσιγγάνικος, -η, -ο Υ
υβριστ. υβριστικά υπερθετ. υπερθετικός υποκορ. υποκοριστικός, -ή, -ό υποτιμητ. υποτιμητικά υποχωρητ. υποχωρητικός, -ή, -ό Φ
φρ. φράση Χ
χρον. χρονικός
Ομάδα εργασίας
- Σχεδιασμός - Γενική Επιμέλεια
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Σχεδιασμός φόρμας σύνταξης και ψηφιοποίησης
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Φιλολογική επεξεργασία ηλεκτρονικών λημμάτων / τελικού κειμένου
- Ε. Μητρούση
- Φιλολογικές εργασίες για τη διαμόρφωση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος
- Ε. Μητρούση
- Ηλεκτρονική υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης