Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας
Εισαγωγή
Μέσα στις 50.000 περίπου λέξεις και φράσεις και στις 250.000 σημασίες περιλαμβάνονται η γλώσσα της λαϊκής - της αργκό - των μηχανόβιων - των ναρκωτικών - της φυλακής - του χαρτοπαιγνίου - του ποδοσφαίρου - του αθλητισμού - του στρατού - των ναυτικών - του καφενείου - των εργατών - των νηπίων - των εφημερίδων - της τηλεόρασης - της νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως, λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής.
Το Λεξικό του Γεωργίου Κάτου είναι έργο ενός εμπειρικού θιασώτη και τεχνίτη της γλώσσας, ιδιαίτερα εκείνης των λαϊκών ανθρώπων. Πρόκειται για την περιεκτικότερη συλλογή τεκμηρίων αυθεντικού λόγου από όλο το φάσμα των ταπεινών γλωσσικών χρήσεων, με κύρια αρετή την πιστή και αναλυτική παράθεση δειγμάτων της πολύτιμης γλωσσικής παρακαταθήκης των απλών και των βασανισμένων ανθρώπων. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα των γνωστών λεξικών της ελληνικής.
Περιεχόμενα
Αναζήτηση
- πορτοφόλι, το,
- ουσ. [<ιταλ. portafogli], το πορτοφόλι· η οικονομική δυνατότητα που έχει κάποιος και γενικά τα λεφτά, τα χρήματα, ο πλούτος: «με το πορτοφόλι που έχει αυτός ο άνθρωπος μπορεί ν’ αγοράσει ό,τι θέλει». (Λαϊκό τραγούδι: στον κόσμο τον σημερινό αυτό το ξέρουν όλοι, η δύναμη στον άνθρωπο είναι το πορτοφόλι). Συνών. βαλάντιο / τσέπη (1). Υποκορ. πορτοφολάκι, το. Μεγεθ. πορτοφόλα, η. (Τραγούδι: τα λεφτά τα λεφτά ποιος τ’ ανακάλυψε, τα λεφτά τα λεφτά την πορτοφόλα, τα λεφτά τα λεφτά και μας παράλειψε τι παθαίνει ο άνθρωπος με του παρά τη φόλα). (Ακολουθούν 17 φρ.)·
- άδειασε το πορτοφόλι μου, ξόδεψα όλα τα χρήματα που είχα επάνω μου: «πήγα στο τάδε σούπερ μάρκετ και, πάρε το ένα πάρε το άλλο, ούτε που κατάλαβα για πότε άδειασε το πορτοφόλι μου»·
- (δε) βαστάει το πορτοφόλι μου, η οικονομική μου κατάσταση (δε) μου επιτρέπει να κάνω κάτι συγκεκριμένο: «θα ’θελα κι εγώ να πάω σ’ αυτή την κρουαζιέρα, αλλά δε βαστάει το πορτοφόλι μου || αφού βαστάει το πορτοφόλι μου, θα διασκεδάζω όσο θέλω»·
- (δε) σηκώνει το πορτοφόλι μου, βλ. φρ. (δε) βαστάει το πορτοφόλι μου·
- (δεν) αντέχει το πορτοφόλι μου, βλ. φρ. (δε) βαστάει το πορτοφόλι μου·
- δεν είναι για το πορτοφόλι μου, δεν μπορώ να πραγματοποιήσω αυτό για το οποίο γίνεται λόγος, γιατί είναι πολύ ανώτερο, ακριβότερο από την οικονομική μου δυνατότητα: «ωραία η κρουαζιέρα που λέτε, αλλά δε θα ’ρθω, γιατί δεν είναι για το πορτοφόλι μου || πολύ σπουδαίο αυτοκίνητο, αλλά δεν είναι για το πορτοφόλι μου». Συνών. δεν είναι για την τσέπη μου / δεν είναι για το βαλάντιό μου·
- είμαι μ’ άδειο πορτοφόλι, βλ. φρ. μένω μ’ άδειο πορτοφόλι·
- έχει άδειο πορτοφόλι, δεν έχει λεφτά, δεν έχει χρήματα, είναι φτωχός: «δεν μπορεί να κάνει παρέα με τους πλούσιους, γιατί έχει άδειο πορτοφόλι». (Τραγούδι: η ζωή μου όλη άδειο πορτοφόλι,έρωτες ξενύχτια και φιλιά, η ζωή μου όλη άδειο πορτοφόλι έξω φτώχεια και καλή καρδιά)·
- έχει γεμάτο πορτοφόλι, έχει πολλά λεφτά, πολλά χρήματα, είναι πολύ πλούσιος: «όταν ο άνθρωπος έχει γεμάτο πορτοφόλι, έχει και το κεφάλι του ήσυχο». (Λαϊκό τραγούδι: κρατάτε με το ίσο για να σας τραγουδήσω έξω ντέρτια, βρε παιδιά, κι αν δεν έχουμε όλοι γεμάτο πορτοφόλι,έχουμε καλή καρδιά)·
- έχει πορτοφόλι, έχει αρκετά λεφτά, αρκετά χρήματα, είναι πλούσιος. (Λαϊκό τραγούδι: όταν έχεις πορτοφόλι, τεμενά σε κάνουν όλοι)·
- έχει φουσκωμένο πορτοφόλι ή έχει πορτοφόλι φουσκωμένο, έχει πάρα πολλά λεφτά, πάρα πολλά χρήματα, είναι πάρα πολύ πλούσιος: «αυτόν δεν τον νοιάζει καθόλου η ακρίβεια που υπάρχει στην αγορά, γιατί έχει φουσκωμένο πορτοφόλι»·
- έχει χοντρό πορτοφόλι, βλ. φρ. έχει φουσκωμένο πορτοφόλι·
- μ’ άδειο πορτοφόλι, χωρίς καθόλου χρήματα (χωρίς αυτό να προϋποθέτει φτώχεια): «πέρνα αύριο απ’ το γραφείο μου να σου δώσω τα χρήματα που σου χρειάζονται, γιατί αυτή τη στιγμή με πέτυχες μ’ άδειο πορτοφόλι»·
- μένω μ’ άδειο πορτοφόλι, μένω χωρίς λεφτά, μένω απένταρος: «πριν από λίγο καιρό πάντρεψα την κόρη μου κι έμεινα μ’ άδειο πορτοφόλι || έχασε όλη του την περιουσία στα χαρτιά κι έμεινε μ’ άδειο πορτοφόλι». Συνών. μένω μ’ άδεια τσέπη·
- τιμές για όλα τα πορτοφόλια, υπάρχει ποικιλία τιμών, υπάρχουν τιμές για την οικονομική δυνατότητα του καθενός: «σ’ αυτό το εμπορικό κέντρο, υπάρχουν τιμές για όλα τα πορτοφόλια», Συνών. τιμές για όλα τα βαλάντια / τιμές για όλες τις τσέπες·
- το γεμάτο πορτοφόλι έχει πολλούς φίλους, ο πλούσιος περιστοιχίζεται από πολλούς που επιδιώκουν να επωφελούνται από τα έξοδα που κάνει, ιδίως στα γλέντια: «εμάς τα μπατιράκια όλοι μας αποφεύγουν ενώ, το γεμάτο πορτοφόλι έχει πολλούς φίλους»·
- του άδειασαν το πορτοφόλι, του έκλεψαν ή του κέρδισαν, ιδίως σε χαρτοπαίγνιο, όλα τα χρήματα που είχε επάνω του: «έμπλεξε με κάτι χαρτοπαίχτες και του άδειασαν το πορτοφόλι»·
- του πήρε το πορτοφόλι, (στη γλώσσα του ποδοσφαίρου και του μπάσκετ) ο ποδοσφαιριστής, ο παίχτης για τον οποίο γίνεται λόγος, απέσπασε περίτεχνα την μπάλα από τον αντίπαλό του: «ήταν τόσο καταπληκτική η ενέργεια του παίχτη μας, που πήρε το πορτοφόλι του αντίπαλου παίχτη και ξεχύθηκε προς την αντίπαλη εστία με την μπάλα στα πόδια». Συνών. του πήρε την ταυτότητα.
- ουσ. [<ιταλ. portafogli], το πορτοφόλι· η οικονομική δυνατότητα που έχει κάποιος και γενικά τα λεφτά, τα χρήματα, ο πλούτος: «με το πορτοφόλι που έχει αυτός ο άνθρωπος μπορεί ν’ αγοράσει ό,τι θέλει». (Λαϊκό τραγούδι: στον κόσμο τον σημερινό αυτό το ξέρουν όλοι, η δύναμη στον άνθρωπο είναι το πορτοφόλι). Συνών. βαλάντιο / τσέπη (1). Υποκορ. πορτοφολάκι, το. Μεγεθ. πορτοφόλα, η. (Τραγούδι: τα λεφτά τα λεφτά ποιος τ’ ανακάλυψε, τα λεφτά τα λεφτά την πορτοφόλα, τα λεφτά τα λεφτά και μας παράλειψε τι παθαίνει ο άνθρωπος με του παρά τη φόλα). (Ακολουθούν 17 φρ.)·
Οδηγίες Αναζήτησης
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...
- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- κρατ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κρατ») : κράτος, κρατισμός, κρατώ κλπ.
- *κρατ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το «κρατ»): αισθησιοκράτης, αισθησιοκρατία, αιτιοκρατία κλπ.
- *ισμός (όλες οι λέξεις που λήγουν σε «ισμός»): ανιμισμός, κρατισμός, υλισμός κλπ.
- κ*ισμός (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κ» και λήγουν σε «ισμός»): κλασικισμός, κομμουνισμός, κρατισμός κλπ
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. κρατ κρατ* - Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε έναν όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που είναι εννοιολογικά συγγενείς.
- Παράδειγμα Χρήσης
Εδώ πληκτρολογείτε μια λέξη, η οποία περιμένετε να εμφανιστεί σε πρόταση που είναι παράδειγμα χρήσης του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.- Γραμματική - Σύνταξη
Επιλέγετε τον επιθυμητό τρόπο σύνταξης της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους συντάσσεται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ως επίθετο» θα εμφανιστούν λήμματα που, ενώ ανήκουν σε άλλη γραμματική κατηγορία, χρησιμοποιούνται με τη σημασία επιθέτου και συντάσσονται αναλόγως.
- Επίπεδο Ύφους
Το μενού προεπιλογών που εμφανίζεται περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα ύφους, τα οποία αφορούν είτε όλο το λήμμα είτε κάποια από τις σημασίες του, ώστε να επιλέξετε αυτό που σας ενδιαφέρει.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ειρωνικό», θα εμφανιστούν
- λήμματα που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- λήμματα που μία τους σημασία χρησιμοποιείται σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- Σημασιολογικό πεδίο
Επιλέγετε το σημασιολογικό πεδίο στο οποίο ανήκει η σημασία ή κάποια από τις σημασίες του λήμματος. Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να ζητήσετε ομάδες λέξεων που σχετίζονται με κάποια θεματική περιοχή.
- Ετυμολογία
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες ετυμολογικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε αυτή που σας ενδιαφέρει.
- Τύπος Λήμματος
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Χρήση
Επιλέγετε την επιθυμητή χρήση της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους έχει τη συγκεκριμένη χρήση.
Συντομογραφίες
Α
αγγλ. αγγλικός, -ή, -ό άγν. ετυμολ. άγνωστης ετυμολογίας αιτιατ. αιτιατική αιτιολογ. αιτιολογικός, -ή, -ό άκλ. άκλιτο αλβαν. αλβανικός, -ή, - ό αμερικ. αμερικανικός, -ή, -ό αμτβ. αμετάβατο αναφορ. αναφορικός, -ή, -ό αντίθ. αντίθετο αντων. αντωνυμία απαρέμφ. απαρέμφατο απρόσ. απρόσωπο αραβ. αραβικός, -ή, -ό αραβοτουρκ. αραβοτουρκικός, -ή, -ό αριθμ. αριθμός αρσ. αρσενικό αρχ. αρχαίος, -ία, -ιο αρχαϊστ. αρχαϊστικός, -ή, -ό Β
βενετ. βενετικός, -ή, -ό βλ. βλέπε βλ. και φρ. βλέπε και φράση βλ. συνηθέστ. βλέπε συνηθέστερο βλ. φρ. βλέπε φράση βλάχ. βλάχικος, -η, -ο βουλγαρ. βουλγαρικός, -ή, -ό βραζιλ. βραζιλιάνικος, -η, -ο Γ
γ΄ εν. πρόσ. τρίτο ενικό πρόσωπο γαλλ. γαλλικός, -ή, -ό γεν. γενική γενουατ. γενουατικός, -ή, -ό γερμαν. γερμανικός, -ή, -ό Δ
δεικ. δεικτικό δηλ. δηλαδή διεθν. διεθνής, διεθνώς δοτ. δοτική Ε
εβρ. εβραϊκός, -ή, -ό ειρων. ειρωνικά ελνστ. ελληνιστικός, -ή, -ό ενεστ. ενεστώτας ενν. εννοείται επέκτ. επέκταση επίθ. επίθετο επίρρ. επίρρημα επιφών. επιφώνημα επιφωνημ. επιφωνηματικός, -ή, -ό επών. επώνυμο εύχρ. εύχρηστος, -η, -ο εφημερ. εφημερίδα Θ
θηλ. θηλυκό Ι
ιαπων. ιαπωνικός, -ή, -ό ιδ. ιδίως ιδ. εύχρ. ιδίως εύχρηστο ινδ. ινδικός, -ή, -ό ιραν. ιρανικός, -ή, -ό ισπαν. ισπανικός, -ή, -ό ιταλ. ιταλικός, -ή, -ό Κ
κ. και κ.ά. και άλλα κ.λπ. και λοιπά κελτ. κελτικός, -ή, -ό κουτσοβλάχ. κουτσοβλάχικος, -η, -ο κυρ. κυρίως κυρ. εύχρ. κυρίως εύχρηστο κύρ. ό. κύριο όνομα Λ
λ. λέξη, λήμμα λατιν. λατινικός, -ή, -ό Μ
μαλαισ. μαλαισιανός, -ή, -ό μεγεθ. μεγεθυντικό μέλλ. μέλλοντας μέσ. μέσος, -η, -ο μόρ. μόριο μσν. μεσαιωνικός, -ή, -ό μτβ. μεταβατικό μτγν. μεταγενέστερος, -η, -ο μτφ. μεταφορικός, μεταφορικά μτχ. μετοχή Ν
νεότ. νεότερος, -η, -ο Ο
όν. όνομα ουγγρ. ουγγρικός, -ή, -ό ουδ. ουδέτερο ουσ. ουσιαστικό Π
π.χ. παραδείγματος χάριν παρακ. και παρακείμ. παρακείμενος παρατατ. παρατατικός περσ. περσικός, -ή, -ό πιθ. πιθανόν πληθ. και πλ. πληθυντικός πορτογαλ. πορτογαλικός, -ή, -ό πρβλ. παράβαλε πρόθ. πρόθεση πρόσ. πρόσωπο προστακτ. προστακτικός, -ή, -ό Ρ
ρ. ρήμα ρουμαν. ρουμανικός, -ή, -ό ρωσ. ρωσικός, -ή, -ό Σ
σερβ. σερβικός, -ή, -ό σκωπτ. σκωπτικά σλαβ. σλαβικός, -ή, -ό στερητ. στερητικό σύνδ. σύνδεσμος συνήθ. συνήθως συνηθέστ. συνηθέστερος, -η, -ο συνών. συνώνυμος, συνώνυμα Τ
τακτ. τακτικός, -ή, -ό τοπ. τοπικός, -ή, -ό τουρ. τουρκικός, -ή, -ό τουρκοπερσ. τουρκοπερσικός, -ή, -ό τσεχ. τσεχικός, -ή, -ό τσιγγ. τσιγγάνικος, -η, -ο Υ
υβριστ. υβριστικά υπερθετ. υπερθετικός υποκορ. υποκοριστικός, -ή, -ό υποτιμητ. υποτιμητικά υποχωρητ. υποχωρητικός, -ή, -ό Φ
φρ. φράση Χ
χρον. χρονικός
Ομάδα εργασίας
- Σχεδιασμός - Γενική Επιμέλεια
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Σχεδιασμός φόρμας σύνταξης και ψηφιοποίησης
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Φιλολογική επεξεργασία ηλεκτρονικών λημμάτων / τελικού κειμένου
- Ε. Μητρούση
- Φιλολογικές εργασίες για τη διαμόρφωση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος
- Ε. Μητρούση
- Ηλεκτρονική υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης