Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας
Εισαγωγή
Μέσα στις 50.000 περίπου λέξεις και φράσεις και στις 250.000 σημασίες περιλαμβάνονται η γλώσσα της λαϊκής - της αργκό - των μηχανόβιων - των ναρκωτικών - της φυλακής - του χαρτοπαιγνίου - του ποδοσφαίρου - του αθλητισμού - του στρατού - των ναυτικών - του καφενείου - των εργατών - των νηπίων - των εφημερίδων - της τηλεόρασης - της νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως, λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής.
Το Λεξικό του Γεωργίου Κάτου είναι έργο ενός εμπειρικού θιασώτη και τεχνίτη της γλώσσας, ιδιαίτερα εκείνης των λαϊκών ανθρώπων. Πρόκειται για την περιεκτικότερη συλλογή τεκμηρίων αυθεντικού λόγου από όλο το φάσμα των ταπεινών γλωσσικών χρήσεων, με κύρια αρετή την πιστή και αναλυτική παράθεση δειγμάτων της πολύτιμης γλωσσικής παρακαταθήκης των απλών και των βασανισμένων ανθρώπων. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα των γνωστών λεξικών της ελληνικής.
Περιεχόμενα
Αναζήτηση
- πίπα, η,
- ουσ. [<ιταλ. <pipa], η πίπα. 1. ο στοματικός έρωτας: «έχω βρει μια γκόμενα που πεθαίνει για πίπα». Συνών. γλειφιτζούρι (3) / κλαρίνο (2) / κορνέτα / μινέτο (2) / μπουλκουμές / ντουντούκα (3) / πίπιζα / πιπίλα (1) / πνευστό / σαξόφωνο / τρομπέτα / τρομπόνι / τσιμπούκι (3) / υδραυλικό / φλογέρα (1) / φλάουτο. Από την εικόνα του ατόμου, που φέρνει στο στόμα του την πίπα για να καπνίσει η οποία παρομοιάζεται με το πέος. 2α. στον πλ. οι πίπες, τα ψέματα, οι ψευτιές, οι ανοησίες, οι ανακρίβειες, οι βλακείες: «θ’ αφήσεις τις πίπες και θα μας πεις την αλήθεια || σταμάτα επιτέλους, ρε παιδάκι, μου τις πίπες, γιατί μας ζάλισες!» . Συνών. κουραφέξαλα (1) / μαμούκαλα (α) / μαμούνια (3α) / μπούρδες (α) / παπάρες (4α) / παπαριές (β) / σάλια (2α) / τρίχες (2α) / φλούδες (1). β. ως επιφών. πίπες! έκφραση αμφισβήτησης στα λεγόμενα κάποιου: «ο τάδε παντρεύεται. -Πίπες!». Πολλές φορές, μετά το επιφών. επαναλαμβάνεται από τον αμφισβητία και το ρ. της φρ. που του ανακοινώνεται: «ο τάδε παντρεύεται. -Πίπες παντρεύεται!», ενώ είναι και φορές που ο αμφισβητίας επαναλαμβάνει όλη τη φρ. που του ανακοινώνεται: «ο τάδε παντρεύεται. -Πίπες παντρεύεται ο τάδε!». Για συνών. βλ. λ. αρχίδι (4). Τέλος, όσο και αν προσπάθησα, δεν μπόρεσα να γλιτώσω από τον πειρασμό να μη βάλω και το παρακάτω πολύ έξυπνο και γουστόζικο διαφημιστικό σλόγκαν κάποιας μάρκας πίπας που κυκλοφόρησε στην τηλεόραση στις αρχές της δεκαετίας του 1970, που έκανε πολύ κόσμο να γελάσει. Το σενάριο θέλει κάποιον καπνιστή να κυκλοφορεί μέσα στο σπίτι με το τσιγάρο στο χέρι, και τη γυναίκα του να τρέχει συνεχώς πίσω του με ένα σταχτοδοχείο στα χέρια για να μην σκορπά δεξιά αριστερά τις στάχτες του, οπότε, ακούγεται συμβουλευτικά η φωνή: για να μην τον παίρνετε από πίσω, πάρ’ τε του μία πίπα, δηλ., για να μην τον κυνηγάτε, για να μην τρέχετε συνεχώς πίσω του για να προλαβαίνετε τις στάχτες του τσιγάρου του, αγοράστε του μια πίπα, φρ. όμως, που παραπέμπει ολοκάθαρα στα σεξουαλικά, γι’ αυτό, σε λίγες μέρες το διαφημιστικό αυτό απαγορεύτηκε. (Ακολουθούν 11 φρ.)·
- εδώ οι καλές οι πίπες! α. ειρωνικό πείραγμα σε γυναίκα με σαρκώδη χείλη που τη βλέπουμε να περνάει από μπροστά μας στο δρόμο. β. ειρωνικό ξεφωνητό σε κάποιον που μας λέει συνεχώς ανοησίες ή ψέματα·
- είναι μια πίπα ή είναι πίπα, α. (για πρόσωπα) είναι ανάξιο λόγου, είναι ασήμαντο, ανόητο, βλάκας: «αφού είναι πίπα ο άνθρωπος, γιατί κάνεις παρέα μαζί του;». β. (για δημόσια ή καλλιτεχνικά θεάματα) είναι ανούσιο, χωρίς ενδιαφέρον: «μην πας να δεις το τάδε έργο, γιατί είναι πίπα»·
- κάνε μας μια πίπα! βλ. φρ. πάρε μας μια πίπα(!)·
- κάνω πίπα, α. (για άντρες) επιβάλλω το στοματικό έρωτα: «αν δεν κάνω πίπα, δεν μπορώ να ευχαριστηθώ». β. (για γυναίκες) γλείφω, πιπιλώ το αντρικό σεξουαλικό όργανο: «αν μου πεις πως κάνεις πίπα, τότε θα ’ρθω μαζί σου». Συνών. κάνω γλειφιτζούρι / κάνω κλαρίνο / κάνω κορνέτα / κάνω μινέτο (2) / κάνω πίπιζα / κάνω πιπίλα / κάνω πνευστό / κάνω σαξόφωνο / κάνω τρομπέτα / κάνω τσιμπούκι / κάνω υδραυλικό / κάνω φλογέρα·
- κάνω πίπες, κάνω ανοησίες, βλακείες: «πώς να μην φας ξύλο με τις πίπες που κάνεις!»·
- λέω πίπες, α. λέω ανοησίες, βλακείες: «σταμάτα να λες πίπες, γιατί θα στις βρέξω». β. λέω ψέματα: «μην τον πιστεύεις, γιατί λέει συνέχεια πίπες»·
- παίρνω μια πίπα, δεν αποκομίζω κανένα όφελος, κανένα κέρδος, δεν παίρνω τίποτα: «σκοτώθηκα όλη τη μέρα να του τελειώσω τη δουλειά, και στο τέλος πήρα μια πίπα»·
- πάρε μας μια πίπα! ειρωνική ή υποτιμητική έκφραση σε άτομο ανάξιου λόγου: «αμάν, ρε παιδάκι μου, πάρε μας, επιτέλους, μια πίπα κι άφησέ μας να μιλήσουμε με την ησυχία μας!». Ο πλ. και όταν το άτομο αναφέρεται μόνο στον εαυτό του·
- της τον (τη, το) δίνω πίπα (ενν. τον πούτσο, τον ψώλο, την πούτσα, την ψωλή, το πέος, το καυλί), της επιβάλλω το στοματικό έρωτα: «της αρέσει πάρα πολύ να της τον δίνω πίπα». Συνών. της τον (τη, το) δίνω γλειφιτζούρι / δίνω κλαρίνο / δίνω κορνέτα / δίνω μινέτο / δίνω πίπιζα / δίνω πιπίλα / δίνω πνευστό / σαξόφωνο / τρομπέτα / τσιμπούκι / υδραυλικό / φλογέρα (ενν. τον πούτσο, τον ψώλο, την πούτσα, την ψωλή, το πέος, το καυλί)·
- τον (την, το) παίρνει πίπα (ενν. τον πούτσο, τον ψώλο, την πούτσα, την ψωλή, το πέος, το καυλί), (ιδίως για γυναίκα) δέχεται να υποστεί το στοματικό έρωτα: «δεν πάει με γυναίκα, αν δε μάθει πρώτα ότι τον παίρνει πίπα». Συνών. τον (την, το) παίρνει γλειφιτζούρι / παίρνει κλαρίνο / παίρνει κορνέτα / παίρνει μινέτο / παίρνει πίπιζα / παίρνει πιπίλα / παίρνει πνευστό / παίρνει σαξόφωνο / παίρνει τρομπέτα / παίρνει τσιμπούκι / παίρνει υδραυλικό / παίρνει φλογέρα (ενν. τον πούτσο, τον ψώλο, την πούτσα, την ψωλή, το πέος, το καυλί)·
- τώρα πάρε μας μια πίπα! σε εξαπάτησα, σε ξεγέλασα: «αφού περνιόσουνα για πιο έξυπνος από μένα, τώρα πάρε μας μια πίπα, που στην έφερα και σου ’φαγα τα λεφτά!».
- ουσ. [<ιταλ. <pipa], η πίπα. 1. ο στοματικός έρωτας: «έχω βρει μια γκόμενα που πεθαίνει για πίπα». Συνών. γλειφιτζούρι (3) / κλαρίνο (2) / κορνέτα / μινέτο (2) / μπουλκουμές / ντουντούκα (3) / πίπιζα / πιπίλα (1) / πνευστό / σαξόφωνο / τρομπέτα / τρομπόνι / τσιμπούκι (3) / υδραυλικό / φλογέρα (1) / φλάουτο. Από την εικόνα του ατόμου, που φέρνει στο στόμα του την πίπα για να καπνίσει η οποία παρομοιάζεται με το πέος. 2α. στον πλ. οι πίπες, τα ψέματα, οι ψευτιές, οι ανοησίες, οι ανακρίβειες, οι βλακείες: «θ’ αφήσεις τις πίπες και θα μας πεις την αλήθεια || σταμάτα επιτέλους, ρε παιδάκι, μου τις πίπες, γιατί μας ζάλισες!» . Συνών. κουραφέξαλα (1) / μαμούκαλα (α) / μαμούνια (3α) / μπούρδες (α) / παπάρες (4α) / παπαριές (β) / σάλια (2α) / τρίχες (2α) / φλούδες (1). β. ως επιφών. πίπες! έκφραση αμφισβήτησης στα λεγόμενα κάποιου: «ο τάδε παντρεύεται. -Πίπες!». Πολλές φορές, μετά το επιφών. επαναλαμβάνεται από τον αμφισβητία και το ρ. της φρ. που του ανακοινώνεται: «ο τάδε παντρεύεται. -Πίπες παντρεύεται!», ενώ είναι και φορές που ο αμφισβητίας επαναλαμβάνει όλη τη φρ. που του ανακοινώνεται: «ο τάδε παντρεύεται. -Πίπες παντρεύεται ο τάδε!». Για συνών. βλ. λ. αρχίδι (4). Τέλος, όσο και αν προσπάθησα, δεν μπόρεσα να γλιτώσω από τον πειρασμό να μη βάλω και το παρακάτω πολύ έξυπνο και γουστόζικο διαφημιστικό σλόγκαν κάποιας μάρκας πίπας που κυκλοφόρησε στην τηλεόραση στις αρχές της δεκαετίας του 1970, που έκανε πολύ κόσμο να γελάσει. Το σενάριο θέλει κάποιον καπνιστή να κυκλοφορεί μέσα στο σπίτι με το τσιγάρο στο χέρι, και τη γυναίκα του να τρέχει συνεχώς πίσω του με ένα σταχτοδοχείο στα χέρια για να μην σκορπά δεξιά αριστερά τις στάχτες του, οπότε, ακούγεται συμβουλευτικά η φωνή: για να μην τον παίρνετε από πίσω, πάρ’ τε του μία πίπα, δηλ., για να μην τον κυνηγάτε, για να μην τρέχετε συνεχώς πίσω του για να προλαβαίνετε τις στάχτες του τσιγάρου του, αγοράστε του μια πίπα, φρ. όμως, που παραπέμπει ολοκάθαρα στα σεξουαλικά, γι’ αυτό, σε λίγες μέρες το διαφημιστικό αυτό απαγορεύτηκε. (Ακολουθούν 11 φρ.)·
Οδηγίες Αναζήτησης
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...
- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- κρατ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κρατ») : κράτος, κρατισμός, κρατώ κλπ.
- *κρατ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το «κρατ»): αισθησιοκράτης, αισθησιοκρατία, αιτιοκρατία κλπ.
- *ισμός (όλες οι λέξεις που λήγουν σε «ισμός»): ανιμισμός, κρατισμός, υλισμός κλπ.
- κ*ισμός (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κ» και λήγουν σε «ισμός»): κλασικισμός, κομμουνισμός, κρατισμός κλπ
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. κρατ κρατ* - Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε έναν όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που είναι εννοιολογικά συγγενείς.
- Παράδειγμα Χρήσης
Εδώ πληκτρολογείτε μια λέξη, η οποία περιμένετε να εμφανιστεί σε πρόταση που είναι παράδειγμα χρήσης του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.- Γραμματική - Σύνταξη
Επιλέγετε τον επιθυμητό τρόπο σύνταξης της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους συντάσσεται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ως επίθετο» θα εμφανιστούν λήμματα που, ενώ ανήκουν σε άλλη γραμματική κατηγορία, χρησιμοποιούνται με τη σημασία επιθέτου και συντάσσονται αναλόγως.
- Επίπεδο Ύφους
Το μενού προεπιλογών που εμφανίζεται περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα ύφους, τα οποία αφορούν είτε όλο το λήμμα είτε κάποια από τις σημασίες του, ώστε να επιλέξετε αυτό που σας ενδιαφέρει.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ειρωνικό», θα εμφανιστούν
- λήμματα που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- λήμματα που μία τους σημασία χρησιμοποιείται σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- Σημασιολογικό πεδίο
Επιλέγετε το σημασιολογικό πεδίο στο οποίο ανήκει η σημασία ή κάποια από τις σημασίες του λήμματος. Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να ζητήσετε ομάδες λέξεων που σχετίζονται με κάποια θεματική περιοχή.
- Ετυμολογία
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες ετυμολογικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε αυτή που σας ενδιαφέρει.
- Τύπος Λήμματος
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Χρήση
Επιλέγετε την επιθυμητή χρήση της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους έχει τη συγκεκριμένη χρήση.
Συντομογραφίες
Α
αγγλ. αγγλικός, -ή, -ό άγν. ετυμολ. άγνωστης ετυμολογίας αιτιατ. αιτιατική αιτιολογ. αιτιολογικός, -ή, -ό άκλ. άκλιτο αλβαν. αλβανικός, -ή, - ό αμερικ. αμερικανικός, -ή, -ό αμτβ. αμετάβατο αναφορ. αναφορικός, -ή, -ό αντίθ. αντίθετο αντων. αντωνυμία απαρέμφ. απαρέμφατο απρόσ. απρόσωπο αραβ. αραβικός, -ή, -ό αραβοτουρκ. αραβοτουρκικός, -ή, -ό αριθμ. αριθμός αρσ. αρσενικό αρχ. αρχαίος, -ία, -ιο αρχαϊστ. αρχαϊστικός, -ή, -ό Β
βενετ. βενετικός, -ή, -ό βλ. βλέπε βλ. και φρ. βλέπε και φράση βλ. συνηθέστ. βλέπε συνηθέστερο βλ. φρ. βλέπε φράση βλάχ. βλάχικος, -η, -ο βουλγαρ. βουλγαρικός, -ή, -ό βραζιλ. βραζιλιάνικος, -η, -ο Γ
γ΄ εν. πρόσ. τρίτο ενικό πρόσωπο γαλλ. γαλλικός, -ή, -ό γεν. γενική γενουατ. γενουατικός, -ή, -ό γερμαν. γερμανικός, -ή, -ό Δ
δεικ. δεικτικό δηλ. δηλαδή διεθν. διεθνής, διεθνώς δοτ. δοτική Ε
εβρ. εβραϊκός, -ή, -ό ειρων. ειρωνικά ελνστ. ελληνιστικός, -ή, -ό ενεστ. ενεστώτας ενν. εννοείται επέκτ. επέκταση επίθ. επίθετο επίρρ. επίρρημα επιφών. επιφώνημα επιφωνημ. επιφωνηματικός, -ή, -ό επών. επώνυμο εύχρ. εύχρηστος, -η, -ο εφημερ. εφημερίδα Θ
θηλ. θηλυκό Ι
ιαπων. ιαπωνικός, -ή, -ό ιδ. ιδίως ιδ. εύχρ. ιδίως εύχρηστο ινδ. ινδικός, -ή, -ό ιραν. ιρανικός, -ή, -ό ισπαν. ισπανικός, -ή, -ό ιταλ. ιταλικός, -ή, -ό Κ
κ. και κ.ά. και άλλα κ.λπ. και λοιπά κελτ. κελτικός, -ή, -ό κουτσοβλάχ. κουτσοβλάχικος, -η, -ο κυρ. κυρίως κυρ. εύχρ. κυρίως εύχρηστο κύρ. ό. κύριο όνομα Λ
λ. λέξη, λήμμα λατιν. λατινικός, -ή, -ό Μ
μαλαισ. μαλαισιανός, -ή, -ό μεγεθ. μεγεθυντικό μέλλ. μέλλοντας μέσ. μέσος, -η, -ο μόρ. μόριο μσν. μεσαιωνικός, -ή, -ό μτβ. μεταβατικό μτγν. μεταγενέστερος, -η, -ο μτφ. μεταφορικός, μεταφορικά μτχ. μετοχή Ν
νεότ. νεότερος, -η, -ο Ο
όν. όνομα ουγγρ. ουγγρικός, -ή, -ό ουδ. ουδέτερο ουσ. ουσιαστικό Π
π.χ. παραδείγματος χάριν παρακ. και παρακείμ. παρακείμενος παρατατ. παρατατικός περσ. περσικός, -ή, -ό πιθ. πιθανόν πληθ. και πλ. πληθυντικός πορτογαλ. πορτογαλικός, -ή, -ό πρβλ. παράβαλε πρόθ. πρόθεση πρόσ. πρόσωπο προστακτ. προστακτικός, -ή, -ό Ρ
ρ. ρήμα ρουμαν. ρουμανικός, -ή, -ό ρωσ. ρωσικός, -ή, -ό Σ
σερβ. σερβικός, -ή, -ό σκωπτ. σκωπτικά σλαβ. σλαβικός, -ή, -ό στερητ. στερητικό σύνδ. σύνδεσμος συνήθ. συνήθως συνηθέστ. συνηθέστερος, -η, -ο συνών. συνώνυμος, συνώνυμα Τ
τακτ. τακτικός, -ή, -ό τοπ. τοπικός, -ή, -ό τουρ. τουρκικός, -ή, -ό τουρκοπερσ. τουρκοπερσικός, -ή, -ό τσεχ. τσεχικός, -ή, -ό τσιγγ. τσιγγάνικος, -η, -ο Υ
υβριστ. υβριστικά υπερθετ. υπερθετικός υποκορ. υποκοριστικός, -ή, -ό υποτιμητ. υποτιμητικά υποχωρητ. υποχωρητικός, -ή, -ό Φ
φρ. φράση Χ
χρον. χρονικός
Ομάδα εργασίας
- Σχεδιασμός - Γενική Επιμέλεια
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Σχεδιασμός φόρμας σύνταξης και ψηφιοποίησης
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Φιλολογική επεξεργασία ηλεκτρονικών λημμάτων / τελικού κειμένου
- Ε. Μητρούση
- Φιλολογικές εργασίες για τη διαμόρφωση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος
- Ε. Μητρούση
- Ηλεκτρονική υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης