Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας
Εισαγωγή
Μέσα στις 50.000 περίπου λέξεις και φράσεις και στις 250.000 σημασίες περιλαμβάνονται η γλώσσα της λαϊκής - της αργκό - των μηχανόβιων - των ναρκωτικών - της φυλακής - του χαρτοπαιγνίου - του ποδοσφαίρου - του αθλητισμού - του στρατού - των ναυτικών - του καφενείου - των εργατών - των νηπίων - των εφημερίδων - της τηλεόρασης - της νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως, λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής.
Το Λεξικό του Γεωργίου Κάτου είναι έργο ενός εμπειρικού θιασώτη και τεχνίτη της γλώσσας, ιδιαίτερα εκείνης των λαϊκών ανθρώπων. Πρόκειται για την περιεκτικότερη συλλογή τεκμηρίων αυθεντικού λόγου από όλο το φάσμα των ταπεινών γλωσσικών χρήσεων, με κύρια αρετή την πιστή και αναλυτική παράθεση δειγμάτων της πολύτιμης γλωσσικής παρακαταθήκης των απλών και των βασανισμένων ανθρώπων. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα των γνωστών λεξικών της ελληνικής.
Περιεχόμενα
Αναζήτηση
- πηδώ
- κ. πηδάω, ρ. [<αρχ. πηδῶ], πηδώ. 1. βασανίζω, ταλαιπωρώ κάποιον ψυχικά ή σωματικά: «με πήδηξε, μέχρι να μου επιστρέψει τα δανεικά που του ’χα δώσει || με πήρε μαζί του για να τον βοηθήσω στη μετακόμιση που έκανε, και με πήδηξε || ήρθε καινούριος διοικητής στο στρατόπεδο και, με το που πάτησε το πόδι του, μας πήδηξε». 2. επιβάλλω σε κάποιον τη σεξουαλική πράξη: «αυτό τ’ ομορφόπαιδο έχει πηδήξει τα πιο πολλά κορίτσια της γειτονιάς μας || κάποια μέρα την παρέσυρε στην γκαρσονιέρα του και την πήδηξε». Λέγεται και από γυναίκα: «αυτή που βλέπεις, έχει πηδήσει το μισό αντρικό πληθυσμό της περιοχής μας. 3. τιμωρώ κάποιον αυστηρά, παραδειγματικά: «αν ξανακάνεις φασαρία, θα σε πηδήξω». 4. νικώ, κατατροπώνω κάποιον, ιδίως σε κάποιο παιχνίδι: «παίξαμε τάβλι και τον πήδηξα». 5. υποσκελίζω κάποιον ή κάποιους σε μια ιεραρχία: «πήδηξε ένα σωρό άλλους αρχαιότερους κι ανέλαβε τη διεύθυνση του εργοστασίου». 6. γλιτώνω από κάποιον κίνδυνο, από κάποια απειλή, από κάποια καταστροφή που είχε διαφανεί: «ευτυχώς πήδηξα κι αυτή τη δυσκολία». (Τραγούδι: τον χειμώνα ετούτον άμα τον πηδήσαμε, γι’ άλλα δέκα χρόνια άιντε καθαρίσαμε). 7. παραλείπω κάτι κατά την ανάγνωση ή την αντιγραφή κειμένου: «ήταν αφηρημένος και πήδηξε ολόκληρη παράγραφο». (Ακολουθούν 22 φρ.)·
- άι πηδήξου! εκστομίζεται ως βρισιά. Συνήθως της φρ. προτάσσεται το βρε ή το ρε·
- θα έρθω (πάω) πηδώντας, θα έρθω (πάω) με μεγάλη μου χαρά: «αν είναι και η τάδε στο χορό, τότε θα ’ρθω πηδώντας»·
- θα πηδήσω, πατέρα, θα σε δω, παιδί μου, βλ. λ. παιδί·
- θα σε πηδήξω χωρίς βαζελίνη, βλ. λ. βαζελίνη·
- θα σε πηδήξω χωρίς σάλιο, βλ. λ. σάλιο·
- θα τον φέρω (πάω) πηδώντας, θα τον φέρω (πάω) με τη βία, με το ζόρι: «αν δεν έρθει μέχρι αύριο να σου ζητήσει συγνώμη, θα τον φέρω πηδώντας»·
- μας πήδηξε χωρίς βαζελίνη ή με πήδηξε χωρίς βαζελίνη, βλ. λ. βαζελίνη·
- μας πήδηξε χωρίς σάλιο ή με πήδηξε χωρίς σάλιο, βλ. λ. σάλιο·
- μοναχός σου χόρευε κι όσο θέλεις πήδα, βλ. λ. μοναχός·
- όποιος πηδάει πολλά παλούκια, μπαίνει κι ένα στον κώλο του, βλ. λ. παλούκι·
- όσο θέλεις πήδα, α. έκφραση που δηλώνει πως ό,τι και να κάνει, όσο και να αντιδρά κάποιο άτομο σε κάποια απόφαση ή επιλογή μας, εμείς στο τέλος θα καταφέρουμε να του την επιβάλουμε: «εγώ θα παντρευτώ την κόρη σου κι εσύ όσο θέλεις πήδα || εγώ, μπαμπά, αυτή τη μοτοσικλέτα θα την αγοράσω κι εσύ όσο θέλεις πήδα». Από την εικόνα του ατόμου που, όταν αντιδρά σε κάτι ή για κάτι, πολλές φορές, χτυπάει τα πόδια του κάτω από τον εκνευρισμό που νιώθει, πράγμα που εκλαμβάνεται για πήδημα·
- πήδηξε μέχρι κει πάνω, α. ένιωσε πολύ μεγάλη έκπληξη για καλό ή για κακό: «μόλις του είπα πως θα παντρευτώ την κόρη του τάδε βιομηχάνου, πήδηξε μέχρι κει πάνω». Πολλές φορές, η φρ. συνοδεύεται από χειρονομία με το χέρι να σηκώνεται και να δείχνει κάπου ψηλά. β. πετάχτηκε από τη θέση του, γιατί τρόμαξε από κάποιο ξαφνικό κρότο: «πήγε κρυφά από πίσω του και μόλις του έκανε μπαμ, πήδηξε μέχρι κει πάνω ο δικός σου»·
- πήδηξε μέχρι το ταβάνι, βλ. λ. ταβάνι·
- πηδώ απ’ τη χαρά μου, βλ. λ. χαρά·
- πηδώ απ’ το ένα θέμα στ’ άλλο, βλ. λ. θέμα·
- σάλτα και πηδήξου, βλ. λ. σαλτάρω·
- την πήδηξα ή την πηδήξαμε, γλίτωσα από κάποιον κίνδυνο, από κάποια απειλή, από κάποια καταστροφή, που είχε διαγραφεί: «την τελευταία στιγμή την πήδηξα και δεν τράκαρα με το φορτηγό που ερχόταν απ’ την άλλη μεριά || ευτυχώς την πήδηξα αυτόν το χειμώνα και δεν κόλλησα ούτε γριπούλα». Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του. Συνών. τη σάλταρα ή τη σαλτάραμε·
- την πήδηξα τη δουλειά, βλ. λ. δουλειά·
- την πήδηξα την κατάσταση, βλ. λ. κατάσταση·
- την πήδηξα φτηνά ή φτηνά την πήδηξα, βλ. λ. φτηνός·
- τον πήδηξα, τον βασάνισα, τον ταλαιπώρησα ψυχικά ή σωματικά: «τον πήδηξα, μέχρι να υπογράψω τα συμβόλαια || του φόρτωσα όλες τις βαριές δουλειές του εργοστασίου και τον πήδηξα»·
- τον πήδηξα στη δουλειά, βλ. λ. δουλειά.
- κ. πηδάω, ρ. [<αρχ. πηδῶ], πηδώ. 1. βασανίζω, ταλαιπωρώ κάποιον ψυχικά ή σωματικά: «με πήδηξε, μέχρι να μου επιστρέψει τα δανεικά που του ’χα δώσει || με πήρε μαζί του για να τον βοηθήσω στη μετακόμιση που έκανε, και με πήδηξε || ήρθε καινούριος διοικητής στο στρατόπεδο και, με το που πάτησε το πόδι του, μας πήδηξε». 2. επιβάλλω σε κάποιον τη σεξουαλική πράξη: «αυτό τ’ ομορφόπαιδο έχει πηδήξει τα πιο πολλά κορίτσια της γειτονιάς μας || κάποια μέρα την παρέσυρε στην γκαρσονιέρα του και την πήδηξε». Λέγεται και από γυναίκα: «αυτή που βλέπεις, έχει πηδήσει το μισό αντρικό πληθυσμό της περιοχής μας. 3. τιμωρώ κάποιον αυστηρά, παραδειγματικά: «αν ξανακάνεις φασαρία, θα σε πηδήξω». 4. νικώ, κατατροπώνω κάποιον, ιδίως σε κάποιο παιχνίδι: «παίξαμε τάβλι και τον πήδηξα». 5. υποσκελίζω κάποιον ή κάποιους σε μια ιεραρχία: «πήδηξε ένα σωρό άλλους αρχαιότερους κι ανέλαβε τη διεύθυνση του εργοστασίου». 6. γλιτώνω από κάποιον κίνδυνο, από κάποια απειλή, από κάποια καταστροφή που είχε διαφανεί: «ευτυχώς πήδηξα κι αυτή τη δυσκολία». (Τραγούδι: τον χειμώνα ετούτον άμα τον πηδήσαμε, γι’ άλλα δέκα χρόνια άιντε καθαρίσαμε). 7. παραλείπω κάτι κατά την ανάγνωση ή την αντιγραφή κειμένου: «ήταν αφηρημένος και πήδηξε ολόκληρη παράγραφο». (Ακολουθούν 22 φρ.)·
Οδηγίες Αναζήτησης
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...
- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- κρατ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κρατ») : κράτος, κρατισμός, κρατώ κλπ.
- *κρατ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το «κρατ»): αισθησιοκράτης, αισθησιοκρατία, αιτιοκρατία κλπ.
- *ισμός (όλες οι λέξεις που λήγουν σε «ισμός»): ανιμισμός, κρατισμός, υλισμός κλπ.
- κ*ισμός (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κ» και λήγουν σε «ισμός»): κλασικισμός, κομμουνισμός, κρατισμός κλπ
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. κρατ κρατ* - Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε έναν όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που είναι εννοιολογικά συγγενείς.
- Παράδειγμα Χρήσης
Εδώ πληκτρολογείτε μια λέξη, η οποία περιμένετε να εμφανιστεί σε πρόταση που είναι παράδειγμα χρήσης του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.- Γραμματική - Σύνταξη
Επιλέγετε τον επιθυμητό τρόπο σύνταξης της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους συντάσσεται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ως επίθετο» θα εμφανιστούν λήμματα που, ενώ ανήκουν σε άλλη γραμματική κατηγορία, χρησιμοποιούνται με τη σημασία επιθέτου και συντάσσονται αναλόγως.
- Επίπεδο Ύφους
Το μενού προεπιλογών που εμφανίζεται περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα ύφους, τα οποία αφορούν είτε όλο το λήμμα είτε κάποια από τις σημασίες του, ώστε να επιλέξετε αυτό που σας ενδιαφέρει.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ειρωνικό», θα εμφανιστούν
- λήμματα που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- λήμματα που μία τους σημασία χρησιμοποιείται σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- Σημασιολογικό πεδίο
Επιλέγετε το σημασιολογικό πεδίο στο οποίο ανήκει η σημασία ή κάποια από τις σημασίες του λήμματος. Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να ζητήσετε ομάδες λέξεων που σχετίζονται με κάποια θεματική περιοχή.
- Ετυμολογία
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες ετυμολογικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε αυτή που σας ενδιαφέρει.
- Τύπος Λήμματος
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Χρήση
Επιλέγετε την επιθυμητή χρήση της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους έχει τη συγκεκριμένη χρήση.
Συντομογραφίες
Α
αγγλ. αγγλικός, -ή, -ό άγν. ετυμολ. άγνωστης ετυμολογίας αιτιατ. αιτιατική αιτιολογ. αιτιολογικός, -ή, -ό άκλ. άκλιτο αλβαν. αλβανικός, -ή, - ό αμερικ. αμερικανικός, -ή, -ό αμτβ. αμετάβατο αναφορ. αναφορικός, -ή, -ό αντίθ. αντίθετο αντων. αντωνυμία απαρέμφ. απαρέμφατο απρόσ. απρόσωπο αραβ. αραβικός, -ή, -ό αραβοτουρκ. αραβοτουρκικός, -ή, -ό αριθμ. αριθμός αρσ. αρσενικό αρχ. αρχαίος, -ία, -ιο αρχαϊστ. αρχαϊστικός, -ή, -ό Β
βενετ. βενετικός, -ή, -ό βλ. βλέπε βλ. και φρ. βλέπε και φράση βλ. συνηθέστ. βλέπε συνηθέστερο βλ. φρ. βλέπε φράση βλάχ. βλάχικος, -η, -ο βουλγαρ. βουλγαρικός, -ή, -ό βραζιλ. βραζιλιάνικος, -η, -ο Γ
γ΄ εν. πρόσ. τρίτο ενικό πρόσωπο γαλλ. γαλλικός, -ή, -ό γεν. γενική γενουατ. γενουατικός, -ή, -ό γερμαν. γερμανικός, -ή, -ό Δ
δεικ. δεικτικό δηλ. δηλαδή διεθν. διεθνής, διεθνώς δοτ. δοτική Ε
εβρ. εβραϊκός, -ή, -ό ειρων. ειρωνικά ελνστ. ελληνιστικός, -ή, -ό ενεστ. ενεστώτας ενν. εννοείται επέκτ. επέκταση επίθ. επίθετο επίρρ. επίρρημα επιφών. επιφώνημα επιφωνημ. επιφωνηματικός, -ή, -ό επών. επώνυμο εύχρ. εύχρηστος, -η, -ο εφημερ. εφημερίδα Θ
θηλ. θηλυκό Ι
ιαπων. ιαπωνικός, -ή, -ό ιδ. ιδίως ιδ. εύχρ. ιδίως εύχρηστο ινδ. ινδικός, -ή, -ό ιραν. ιρανικός, -ή, -ό ισπαν. ισπανικός, -ή, -ό ιταλ. ιταλικός, -ή, -ό Κ
κ. και κ.ά. και άλλα κ.λπ. και λοιπά κελτ. κελτικός, -ή, -ό κουτσοβλάχ. κουτσοβλάχικος, -η, -ο κυρ. κυρίως κυρ. εύχρ. κυρίως εύχρηστο κύρ. ό. κύριο όνομα Λ
λ. λέξη, λήμμα λατιν. λατινικός, -ή, -ό Μ
μαλαισ. μαλαισιανός, -ή, -ό μεγεθ. μεγεθυντικό μέλλ. μέλλοντας μέσ. μέσος, -η, -ο μόρ. μόριο μσν. μεσαιωνικός, -ή, -ό μτβ. μεταβατικό μτγν. μεταγενέστερος, -η, -ο μτφ. μεταφορικός, μεταφορικά μτχ. μετοχή Ν
νεότ. νεότερος, -η, -ο Ο
όν. όνομα ουγγρ. ουγγρικός, -ή, -ό ουδ. ουδέτερο ουσ. ουσιαστικό Π
π.χ. παραδείγματος χάριν παρακ. και παρακείμ. παρακείμενος παρατατ. παρατατικός περσ. περσικός, -ή, -ό πιθ. πιθανόν πληθ. και πλ. πληθυντικός πορτογαλ. πορτογαλικός, -ή, -ό πρβλ. παράβαλε πρόθ. πρόθεση πρόσ. πρόσωπο προστακτ. προστακτικός, -ή, -ό Ρ
ρ. ρήμα ρουμαν. ρουμανικός, -ή, -ό ρωσ. ρωσικός, -ή, -ό Σ
σερβ. σερβικός, -ή, -ό σκωπτ. σκωπτικά σλαβ. σλαβικός, -ή, -ό στερητ. στερητικό σύνδ. σύνδεσμος συνήθ. συνήθως συνηθέστ. συνηθέστερος, -η, -ο συνών. συνώνυμος, συνώνυμα Τ
τακτ. τακτικός, -ή, -ό τοπ. τοπικός, -ή, -ό τουρ. τουρκικός, -ή, -ό τουρκοπερσ. τουρκοπερσικός, -ή, -ό τσεχ. τσεχικός, -ή, -ό τσιγγ. τσιγγάνικος, -η, -ο Υ
υβριστ. υβριστικά υπερθετ. υπερθετικός υποκορ. υποκοριστικός, -ή, -ό υποτιμητ. υποτιμητικά υποχωρητ. υποχωρητικός, -ή, -ό Φ
φρ. φράση Χ
χρον. χρονικός
Ομάδα εργασίας
- Σχεδιασμός - Γενική Επιμέλεια
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Σχεδιασμός φόρμας σύνταξης και ψηφιοποίησης
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Φιλολογική επεξεργασία ηλεκτρονικών λημμάτων / τελικού κειμένου
- Ε. Μητρούση
- Φιλολογικές εργασίες για τη διαμόρφωση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος
- Ε. Μητρούση
- Ηλεκτρονική υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης