Νέα ελληνική
Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας
Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας

Εισαγωγή
Μέσα στις 50.000 περίπου λέξεις και φράσεις και στις 250.000 σημασίες περιλαμβάνονται η γλώσσα της λαϊκής - της αργκό - των μηχανόβιων - των ναρκωτικών - της φυλακής - του χαρτοπαιγνίου - του ποδοσφαίρου - του αθλητισμού - του στρατού - των ναυτικών - του καφενείου - των εργατών - των νηπίων - των εφημερίδων - της τηλεόρασης - της νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως, λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής.
Το Λεξικό του Γεωργίου Κάτου είναι έργο ενός εμπειρικού θιασώτη και τεχνίτη της γλώσσας, ιδιαίτερα εκείνης των λαϊκών ανθρώπων. Πρόκειται για την περιεκτικότερη συλλογή τεκμηρίων αυθεντικού λόγου από όλο το φάσμα των ταπεινών γλωσσικών χρήσεων, με κύρια αρετή την πιστή και αναλυτική παράθεση δειγμάτων της πολύτιμης γλωσσικής παρακαταθήκης των απλών και των βασανισμένων ανθρώπων. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα των γνωστών λεξικών της ελληνικής.
Περιεχόμενα
Αναζήτηση
- όχι,
- αρνητ. μόρ. [<αρχ. οὐχί], όχι. 1. δηλώνει άρνηση: «θέλεις να ’ρθεις μαζί μας; -Όχι || θα φας; -Όχι || πέρασε ο τάδε από δω; -Όχι». Όταν λέγεται πεισματικά συνοδεύεται με χτύπημα του ποδιού κάτω. 2α. ως ουσ. το όχι, δηλώνει την αρνητική ψήφο: «υπάρχει φόβος πως το όχι θα επικρατήσει στο δημοψήφισμα || τα όχι ήταν πιο πολλά απ’ τα ναι». β. (γενικά) δηλώνει άρνηση: «κάθε τόσο λέει και το όχι του για να μη νομίσουν πως είναι καλόβολος άνθρωπος || αν είναι ν’ αρχίσεις πάλι τα όχι, καλύτερα να μην κάνουμε αυτή τη συζήτηση». (Λαϊκό τραγούδι: άσε τα όχι και τα μη, να τα μασάς μέχρι δραχμή). γ. με κεφαλαίο το ο ή όλη η λέξη το Όχι και το ΟΧΙ, το έπος του 1940: «το Όχι του ελληνικού λαού έμεινε χαραγμένο με χρυσά γράμματα στην ιστορία του νεοελληνικού έθνους». (Ακολουθούν 35 φρ.)·
- δε θα ’λεγα όχι, δηλώνει ευγενική αποδοχή σε προσφορά ή πρόταση κάποιου: «θες ένα τσιγαράκι; -Δε θα ’λεγα όχι || θέλεις να ’ρθεις κι εσύ μαζί μας; -Δε θα ’λεγα όχι»·
- δε λέει ποτέ όχι, λέγεται για άτομο καλόβολο, που δεν προβάλλει ποτέ αντιρρήσεις και γενικά που δέχεται όλες τις κοινωνικές προτάσεις και προσκλήσεις: «βρήκε αυτό το πρόβατο που δε λέει ποτέ όχι και της κάνει όλα τα χατίρια». Αντίθ. δε λέει ποτέ ναι·
- δε λέω όχι, δέχομαι, συμφωνώ: «αφού όλοι αποφασίσατε να ενεργήσετε μ’ αυτό τον τρόπο, δε λέω όχι κι εγώ»·
- δεν ξέρει τι θα πει όχι ή δεν ξέρει τι πάει να πει όχι ή δεν ξέρει το όχι, βλ. φρ. δε λέει ποτέ όχι·
- έργα (κι) όχι λόγια! βλ. λ. έργο·
- η γιορτή του Όχι, η μεγάλη εθνική γιορτή που γιορτάζεται κάθε 28η Οκτωβρίου σε ανάμνηση της αρνητικής απάντησης του ελληνικού λαού που δόθηκε την 28η Οκτωβρίου του 1940 στη φασιστική τότε Ιταλία, όταν ζήτησε την παράδοση της χώρας μας·
- και ναι και όχι, βλ. λ. ναι·
- λέω όχι, δε συμφωνώ, διαφωνώ, αρνούμαι: «δεν ξέρω ποια είναι η γνώμη σου, πάντως εγώ λέω όχι σ’ αυτό το γάμο». (Τραγούδι: όχι λέμε στην πρέζα, όχι σ’ αυτόν το διάολο, όχι λέμε στην πρέζα, όχι και στα σκληρά)·
- ναι και όχι, βλ. λ. ναι·
- ο φρόνιμος απ’ το κεφάλι του φαίνεται κι όχι απ’ τα χρόνια, βλ. λ. φρόνιμος·
- ούτε ναι ούτε όχι, βλ. λ. ούτε·
- όχι αστεία! βλ. λ. αστείος·
- όχι αστεία, βλ. λ. αστείος·
- όχι βέβαια! α. έκφραση που επιτείνει την άρνηση, σε καμιά περίπτωση: «θα ’ρθεις μαζί μας στα μπουζούκια; -Όχι βέβαια! || εντέλει, θα τον βοηθήσεις να κάνει τη δουλειά που θέλει; -Όχι βέβαια!». β. Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το μα·
- όχι, για να μην ξεχνιόμαστε! βλ. λ. ξεχνιέμαι·
- όχι Γιάννης, Γιαννάκης, βλ. λ. Γιάννης·
- όχι δα! α. έκφραση που επιτείνει την άρνηση: «εσύ δεν είπες πως θα μου δώσεις χίλια ευρώ; -Όχι δα!». β. έκφραση που επιτείνει την έκπληξη: «ο τάδε αγόρασε καινούριο αυτοκίνητο. -Όχι δα, αυτός δεν είχε να φάει!». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το ε·
- όχι δε θα πάρω ή όχι δε θα πάρουμε, βλ. φρ. όχι ευχαριστώ. Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- όχι είπε κι ο Μεταξάς και τον έκαναν πλατεία, βλ. λ. πλατεία·
- όχι ευχαριστώ, α. ευγενική άρνηση σε κάποια προσφορά ή πρόταση: «θα πάρετε ένα ποτάκι; -Όχι ευχαριστώ || έλα κι εσύ μαζί μας. -Όχι ευχαριστώ». β. ειρωνική άρνηση σε προσφορά που θεωρούμε βλαβερή ή επικίνδυνη κι έχει την έννοια να μου λείπει: «θες ένα τσιγαράκι; -Όχι ευχαριστώ». Επίσης αποτελεί και γνωστό σύνθημα της Γκρην Πις: «Πυρηνική ενέργεια; -Όχι ευχαριστώ»·
- όχι θα κάτσω να σκάσω, βλ. λ. κάθομαι·
- όχι και πάλι όχι, δήλωση αμετακίνητης άρνησης σε κάτι: «βοήθησέ τον, γιατί έχει μεγάλη ανάγκη από βοήθεια. -Όχι και πάλι όχι, γιατί ποτέ του δε μου συμπεριφέρθηκε εντάξει»·
- όχι και τόσο(ς)! βλ. λ. τόσος·
- όχι, λέω…, βλ. λ. λέω·
- όχι κι έτσι! βλ. λ. έτσι·
- όχι να…, όχι πως θέλω να: «όχι να το παινευτώ, αλλά ο γιος μου είναι ένα πολύ καλό παιδί»·
- όχι ό,τι κι ό,τι, έκφραση με την οποία δηλώνουμε κάτι που είναι ιδιαίτερο, ξεχωριστό σε ποιότητα. Θυμηθείτε το διαφημιστικό σλόγκαν: όχι ό,τι κι ό,τι, φαρίνα Γιώτη·
- όχι παίζουμε! α. έκφραση με την οποία δηλώνουμε την αποφασιστικότητά μας για κάποια μας ενέργεια: «καλά, αν δε σου επιστρέψει τα λεφτά θα τον τραβήξεις στα δικαστήρια; -Όχι παίζουμε! || καλά, ρε αθεόφοβε, για πεντακόσια ευρώ έκλεισες τον άνθρωπο στη φυλακή; -Όχι παίζουμε!». β. έκφραση με την οποία παινεύουμε τον εαυτό μας για κάτι που πετύχαμε ή για κάτι που είμαστε σίγουροι πως θα πετύχουμε: «μόλις υπογράψαμε τα συμβόλαια, ξεπέταξα τη δουλειά στο άψε σβήσε, όχι παίζουμε! || μόλις υπογράψουμε τα συμβόλαια, θα ξεπετάξω τη δουλειά στο άψε σβήσε, όχι παίζουμε!». Ο πλ. και όταν το άτομο μιλάει μόνο για τον εαυτό του·
- όχι που δεν… αλλά, δεν είπα ότι δεν: «όχι που δεν το θέλω, αλλά δεν πρέπει να το φάω, γιατί έχω πρόβλημα με το στομάχι μου»·
- όχι πως…, αλλά να…, έκφραση που δηλώνει πως λέγεται ή γίνεται κάτι με εξαίρεση: «γιατί του ’πες πως δεν πειράχτηκες απ’ τη συμπεριφορά του; -Όχι πως δεν πειράχτηκα, αλλά είναι βλέπεις ο γιος του καλύτερου φίλου μου || γιατί πήρες κι εκείνον τον αντιπαθητικό μαζί σου; -Όχι πως ήθελα να τον πάρω, αλλά να, είναι βλέπεις κουνιάδος μου»·
- όχι πως δεν… αλλά, δεν είπα ότι δεν…: «όχι πως δεν έρχεται, αλλά δεν έρχεται συχνά»·
- όχι, ρε γαμώτο, βλ. λ. γαμώτο·
- ποιος λέει όχι, λέγεται για κάτι που είναι γενικά αποδεκτό, που όλοι συμφωνούμε απόλυτα: «ποιος λέει όχι πως ο άνθρωπος δεν πρέπει να γλεντάει και να διασκεδάζει, όμως η κραιπάλη είναι κακό πράγμα»·
- το μεγάλο όχι, άρνηση η οποία είναι καθοριστική για τη ζωή αυτού που την εκφέρει: «είναι πολύ προβληματισμένος, γιατί παρ’ όλη την δελεαστική πρόταση που του έκανε ο διευθυντής του, είναι αποφασισμένος να πει το μεγάλο όχι για να μην είναι μακριά απ’ την οικογένειά του». Πρβλ.: Σέ μερικούς ἀνθρώπους ἔρχεται μιά μέρα πού πρέπει τό μεγάλο Ναί ἤ τό μεγάλο Ὄχι νά ποῦνε. (Κ.Π. Καβάφης). Αντίθ. το μεγάλο ναι·
- του γερόντου ν’ ακούς το λόγο κι όχι τον πόρδο, βλ. λ. γέροντας·
- του φταίει ο καθρέφτης και όχι το πρόσωπο, βλ. λ. καθρέφτης. - αρνητ. μόρ. [<αρχ. οὐχί], όχι. 1. δηλώνει άρνηση: «θέλεις να ’ρθεις μαζί μας; -Όχι || θα φας; -Όχι || πέρασε ο τάδε από δω; -Όχι». Όταν λέγεται πεισματικά συνοδεύεται με χτύπημα του ποδιού κάτω. 2α. ως ουσ. το όχι, δηλώνει την αρνητική ψήφο: «υπάρχει φόβος πως το όχι θα επικρατήσει στο δημοψήφισμα || τα όχι ήταν πιο πολλά απ’ τα ναι». β. (γενικά) δηλώνει άρνηση: «κάθε τόσο λέει και το όχι του για να μη νομίσουν πως είναι καλόβολος άνθρωπος || αν είναι ν’ αρχίσεις πάλι τα όχι, καλύτερα να μην κάνουμε αυτή τη συζήτηση». (Λαϊκό τραγούδι: άσε τα όχι και τα μη, να τα μασάς μέχρι δραχμή). γ. με κεφαλαίο το ο ή όλη η λέξη το Όχι και το ΟΧΙ, το έπος του 1940: «το Όχι του ελληνικού λαού έμεινε χαραγμένο με χρυσά γράμματα στην ιστορία του νεοελληνικού έθνους». (Ακολουθούν 35 φρ.)·
Ετυμολογία
Οδηγίες Αναζήτησης
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...
- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- κρατ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κρατ») : κράτος, κρατισμός, κρατώ κλπ.
- *κρατ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το «κρατ»): αισθησιοκράτης, αισθησιοκρατία, αιτιοκρατία κλπ.
- *ισμός (όλες οι λέξεις που λήγουν σε «ισμός»): ανιμισμός, κρατισμός, υλισμός κλπ.
- κ*ισμός (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κ» και λήγουν σε «ισμός»): κλασικισμός, κομμουνισμός, κρατισμός κλπ
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. κρατ κρατ* - Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε έναν όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που είναι εννοιολογικά συγγενείς.
- Παράδειγμα Χρήσης
Εδώ πληκτρολογείτε μια λέξη, η οποία περιμένετε να εμφανιστεί σε πρόταση που είναι παράδειγμα χρήσης του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.- Γραμματική - Σύνταξη
Επιλέγετε τον επιθυμητό τρόπο σύνταξης της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους συντάσσεται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ως επίθετο» θα εμφανιστούν λήμματα που, ενώ ανήκουν σε άλλη γραμματική κατηγορία, χρησιμοποιούνται με τη σημασία επιθέτου και συντάσσονται αναλόγως.
- Επίπεδο Ύφους
Το μενού προεπιλογών που εμφανίζεται περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα ύφους, τα οποία αφορούν είτε όλο το λήμμα είτε κάποια από τις σημασίες του, ώστε να επιλέξετε αυτό που σας ενδιαφέρει.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ειρωνικό», θα εμφανιστούν
- λήμματα που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- λήμματα που μία τους σημασία χρησιμοποιείται σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- Σημασιολογικό πεδίο
Επιλέγετε το σημασιολογικό πεδίο στο οποίο ανήκει η σημασία ή κάποια από τις σημασίες του λήμματος. Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να ζητήσετε ομάδες λέξεων που σχετίζονται με κάποια θεματική περιοχή.
- Ετυμολογία
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες ετυμολογικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε αυτή που σας ενδιαφέρει.
- Τύπος Λήμματος
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Χρήση
Επιλέγετε την επιθυμητή χρήση της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους έχει τη συγκεκριμένη χρήση.
Συντομογραφίες
Α
αγγλ. αγγλικός, -ή, -ό άγν. ετυμολ. άγνωστης ετυμολογίας αιτιατ. αιτιατική αιτιολογ. αιτιολογικός, -ή, -ό άκλ. άκλιτο αλβαν. αλβανικός, -ή, - ό αμερικ. αμερικανικός, -ή, -ό αμτβ. αμετάβατο αναφορ. αναφορικός, -ή, -ό αντίθ. αντίθετο αντων. αντωνυμία απαρέμφ. απαρέμφατο απρόσ. απρόσωπο αραβ. αραβικός, -ή, -ό αραβοτουρκ. αραβοτουρκικός, -ή, -ό αριθμ. αριθμός αρσ. αρσενικό αρχ. αρχαίος, -ία, -ιο αρχαϊστ. αρχαϊστικός, -ή, -ό Β
βενετ. βενετικός, -ή, -ό βλ. βλέπε βλ. και φρ. βλέπε και φράση βλ. συνηθέστ. βλέπε συνηθέστερο βλ. φρ. βλέπε φράση βλάχ. βλάχικος, -η, -ο βουλγαρ. βουλγαρικός, -ή, -ό βραζιλ. βραζιλιάνικος, -η, -ο Γ
γ΄ εν. πρόσ. τρίτο ενικό πρόσωπο γαλλ. γαλλικός, -ή, -ό γεν. γενική γενουατ. γενουατικός, -ή, -ό γερμαν. γερμανικός, -ή, -ό Δ
δεικ. δεικτικό δηλ. δηλαδή διεθν. διεθνής, διεθνώς δοτ. δοτική Ε
εβρ. εβραϊκός, -ή, -ό ειρων. ειρωνικά ελνστ. ελληνιστικός, -ή, -ό ενεστ. ενεστώτας ενν. εννοείται επέκτ. επέκταση επίθ. επίθετο επίρρ. επίρρημα επιφών. επιφώνημα επιφωνημ. επιφωνηματικός, -ή, -ό επών. επώνυμο εύχρ. εύχρηστος, -η, -ο εφημερ. εφημερίδα Θ
θηλ. θηλυκό Ι
ιαπων. ιαπωνικός, -ή, -ό ιδ. ιδίως ιδ. εύχρ. ιδίως εύχρηστο ινδ. ινδικός, -ή, -ό ιραν. ιρανικός, -ή, -ό ισπαν. ισπανικός, -ή, -ό ιταλ. ιταλικός, -ή, -ό Κ
κ. και κ.ά. και άλλα κ.λπ. και λοιπά κελτ. κελτικός, -ή, -ό κουτσοβλάχ. κουτσοβλάχικος, -η, -ο κυρ. κυρίως κυρ. εύχρ. κυρίως εύχρηστο κύρ. ό. κύριο όνομα Λ
λ. λέξη, λήμμα λατιν. λατινικός, -ή, -ό Μ
μαλαισ. μαλαισιανός, -ή, -ό μεγεθ. μεγεθυντικό μέλλ. μέλλοντας μέσ. μέσος, -η, -ο μόρ. μόριο μσν. μεσαιωνικός, -ή, -ό μτβ. μεταβατικό μτγν. μεταγενέστερος, -η, -ο μτφ. μεταφορικός, μεταφορικά μτχ. μετοχή Ν
νεότ. νεότερος, -η, -ο Ο
όν. όνομα ουγγρ. ουγγρικός, -ή, -ό ουδ. ουδέτερο ουσ. ουσιαστικό Π
π.χ. παραδείγματος χάριν παρακ. και παρακείμ. παρακείμενος παρατατ. παρατατικός περσ. περσικός, -ή, -ό πιθ. πιθανόν πληθ. και πλ. πληθυντικός πορτογαλ. πορτογαλικός, -ή, -ό πρβλ. παράβαλε πρόθ. πρόθεση πρόσ. πρόσωπο προστακτ. προστακτικός, -ή, -ό Ρ
ρ. ρήμα ρουμαν. ρουμανικός, -ή, -ό ρωσ. ρωσικός, -ή, -ό Σ
σερβ. σερβικός, -ή, -ό σκωπτ. σκωπτικά σλαβ. σλαβικός, -ή, -ό στερητ. στερητικό σύνδ. σύνδεσμος συνήθ. συνήθως συνηθέστ. συνηθέστερος, -η, -ο συνών. συνώνυμος, συνώνυμα Τ
τακτ. τακτικός, -ή, -ό τοπ. τοπικός, -ή, -ό τουρ. τουρκικός, -ή, -ό τουρκοπερσ. τουρκοπερσικός, -ή, -ό τσεχ. τσεχικός, -ή, -ό τσιγγ. τσιγγάνικος, -η, -ο Υ
υβριστ. υβριστικά υπερθετ. υπερθετικός υποκορ. υποκοριστικός, -ή, -ό υποτιμητ. υποτιμητικά υποχωρητ. υποχωρητικός, -ή, -ό Φ
φρ. φράση Χ
χρον. χρονικός
Ομάδα εργασίας
- Σχεδιασμός - Γενική Επιμέλεια
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Σχεδιασμός φόρμας σύνταξης και ψηφιοποίησης
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Φιλολογική επεξεργασία ηλεκτρονικών λημμάτων / τελικού κειμένου
- Ε. Μητρούση
- Φιλολογικές εργασίες για τη διαμόρφωση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος
- Ε. Μητρούση
- Ηλεκτρονική υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης