Λεξικό της λαϊκής και της περιθωριακής γλώσσας
Εισαγωγή
Μέσα στις 50.000 περίπου λέξεις και φράσεις και στις 250.000 σημασίες περιλαμβάνονται η γλώσσα της λαϊκής - της αργκό - των μηχανόβιων - των ναρκωτικών - της φυλακής - του χαρτοπαιγνίου - του ποδοσφαίρου - του αθλητισμού - του στρατού - των ναυτικών - του καφενείου - των εργατών - των νηπίων - των εφημερίδων - της τηλεόρασης - της νεοαργκό που αποτελεί τη γλώσσα της νεολαίας και ιδίως, λέξεις και φράσεις της καθημερινής μας ζωής.
Το Λεξικό του Γεωργίου Κάτου είναι έργο ενός εμπειρικού θιασώτη και τεχνίτη της γλώσσας, ιδιαίτερα εκείνης των λαϊκών ανθρώπων. Πρόκειται για την περιεκτικότερη συλλογή τεκμηρίων αυθεντικού λόγου από όλο το φάσμα των ταπεινών γλωσσικών χρήσεων, με κύρια αρετή την πιστή και αναλυτική παράθεση δειγμάτων της πολύτιμης γλωσσικής παρακαταθήκης των απλών και των βασανισμένων ανθρώπων. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα των γνωστών λεξικών της ελληνικής.
Περιεχόμενα
Αναζήτηση
- όπως,
- επίρρ. [<αρχ. ὅπως], όπως. 1. έτσι που, με τον τρόπο που παρουσιάζεται: «θα το φας όπως είναι ή μήπως θέλεις να το ζεστάνω;». 2. με όποιον τρόπο: «όπως και να του φέρεσαι, ευχαριστώ δε θ’ ακούσεις». (Ακολουθούν 47 φρ.)·
- κι όπως σου είπα ή κι όπως είπαμε, βλ. λ. είπα·
- όπως αγαπάς ή όπως αγαπάτε, βλ. λ. αγαπώ·
- όπως αποτώρα ή όπως και τ’ αποτώρα ή όπως κι αποτώρα ή όπως τ’ αποτώρα, όπως και προηγουμένως (δηλ. όπως είμαστε συνηθισμένοι, όπως είμαστε μαθημένοι). Λέγεται ως απάντηση στην απελπισμένη ερώτηση κάποιου: τώρα; (με την ένν. τι κάνουμε; ή τι θα κάνουμε;)·
- όπως βαράει ο ταμπουράς, βλ. λ. ταμπουράς·
- όπως βλέπεις, όπως αντιλαμβάνεσαι, όπως κατανοείς: «όπως βλέπεις, θέλω πολύ να σε βοηθήσω, αλλά δεν έχω τη δυνατότητα»·
- όπως έστρωσες, θα κοιμηθείς ή όπως στρώσεις, θα κοιμηθείς, βλ. λ. κοιμάμαι·
- όπως έστρωσες, θα πλαγιάσεις ή όπως στρώσεις, θα πλαγιάσεις, βλ. λ. πλαγιάζω·
- όπως θες (θέλεις), σύμφωνα με την επιθυμία σου: «δε θέλω ν’ ανησυχείς, γιατί όλα θα γίνουν όπως θες»·
- όπως θες (θέλεις) πάρ’ το ή πάρ’ το όπως θέλεις (θες), υπόθεσε ό,τι νομίζεις: «εγώ θα σου πω δυο λόγια για το καλό σου κι όπως θες πάρ’ το». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το κι εσύ·
- όπως και, βλ. φρ. σαν και, λ. σαν·
- όπως και να ή όπως κι αν, με οποιοδήποτε τρόπο, ανεξάρτητα με το πώς θα…, δεν έχει σημασία ο τρόπος με τον οποίο…, είτε έτσι είτε αλλιώς: «όπως και να του μιλήσεις, θυμώνει || όπως κι αν του συμπεριφερθείς, δεν είναι ποτέ ευχαριστημένος»·
- όπως και να ’ρθουν τα πράγματα, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- όπως και να το κάνει κανείς ή όπως και να το κάνεις ή όπως και να το πάρει κανείς ή όπως και να το πάρεις, α. λέγεται στην περίπτωση που δεν μπορούμε να επέμβουμε σε κάτι, γιατί είναι ολοκληρωμένο είτε προς το καλό είτε προς το κακό, αποκλείεται οποιαδήποτε επέμβαση ή αλλαγή: «όπως και να το πάρει κανείς, δεν μπορεί να προσθέσει ή ν’ αφαιρέσει τίποτα, γιατί τα σχέδια είναι τέλεια || όπως και να το κάνει κανείς, δεν επιδέχεται καμιά διόρθωση, γιατί είναι τελείως καταστραμμένο». β. από οποιαδήποτε μεριά και να το εξετάσεις, ακόμη και αν εξαντλήσεις όλες τις πιθανότητες ή ακόμη κι αν λάβεις υπόψη σου τις αντίθετες γνώμες: «μπορεί να μην τον συμπαθώ, αλλά, όπως και να το κάνεις, ο άνθρωπος φέρθηκε εντάξει || όπως και να το πάρεις, ο άνθρωπος είναι αθώος»·
- όπως και να ’χει το πράγμα ή όπως και να ’χουν τα πράγματα, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- όπως κάτσει η ζαριά, βλ. λ. ζαριά·
- όπως λάχει, α. όπως τύχει, στην τύχη: «αφήνει τα πράγματά του όπως λάχει κι ύστερα τα ψάχνει με τις ώρες». β. χωρίς προγραμματισμό, χωρίς τάξη: «δουλεύει όπως λάχει, γι’ αυτό δεν μπορεί να κάνει προκοπή». γ. βιαστικά και πρόχειρα είτε λόγω έλλειψης χρόνου είτε των κατάλληλων μέσων: «τσίμπησε κάτι όπως λάχει κι έφυγε βιαστικά || έφτιαξε το φράχτη όπως λάχει μέχρι να έρθει ο μάστορας»·
- όπως λέν’ τα γράμματα, βλ. λ. γράμμα·
- όπως μας λαλήσουν, θα χορέψουμε, βλ. λ. λαλώ·
- όπως μου τα ’φερες ή όπως μου τα ’χεις φέρει, έκφραση απόγνωσης για τη δύσκολη θέση στην οποία μας έφερε κάποιος: «όπως μου τα ’χεις φέρει, δεν έχω τρόπο να δράσω». (Λαϊκό τραγούδι: όσες φορές της τα ’ριξα δε θέλει να με ξέρει, τι θ’ απογίνω σκέφτομαι όπως μου τα ’χει φέρει;)·
- όπως μπορείς, α. με οποιονδήποτε τρόπο, εκ των ενόντων: «βολέψου τώρα όπως μπορείς κι αύριο βλέπουμε». β. με οποιονδήποτε τρόπο και χωρίς να νοιάζεσαι για τους άλλους: «κονόμησέ τα όπως μπορείς»·
- όπως όλοι κι εγώ ή όπως όλοι κι εμείς, βλ. λ. όλος·
- όπως όπως, με οποιονδήποτε τρόπο, βιαστικά και πρόχειρα, εκ των ενόντων: «κοίτα τώρα να κουκουλώσεις όπως όπως τη δουλειά, γιατί την έχεις άσχημα || έφαγε όπως όπως κι έφυγε || τον τελευταίο καιρό τη βολεύω όπως όπως». (Λαϊκό τραγούδι: ξεφυλλίζοντας απόψε τα όνειρά μου να περάσει όπως όπως η βραδιά μου)·
- όπως ορίζει ο Θεός ή όπως ορίσει ο Θεός, βλ. λ. Θεός·
- όπως ορίζει ο νόμος, βλ. λ. νόμος·
- όπως παλιά ή όπως και παλιά, με τον ίδιο τρόπο που γινόταν στο παρελθόν: «συναντηθήκαμε ύστερα από πολλά χρόνια κι όπως παλιά, πήγαμε και το κάψαμε στα μπουζούκια»·
- όπως πάω, με τον τρόπο, καλό ή κακό, με τον οποίο εξελίσσονται τα πράγματα στη δουλειά μου και γενικά στη ζωή μου: «όπως πάω, με τη δουλειά που έχω, σε λίγο καιρό θα τα κονομήσω || όπως πάω, με την αναδουλειά που υπάρχει, θα χρεοκοπήσω μέσα σε λίγο καιρό». (Λαϊκό τραγούδι: έχει ένα μπόι λεβεντιά σαν τη λαμπάδα· να ξέρεις, μάνα μου, τρελά τον αγαπώ κι όπως πάω, αν δεν τον πάρω, θα χτικιάσω γι’ αυτόνε, μάνα μου, στη μαύρη γη θα μπω)·
- όπως πλένεται η γάτα, βλ. λ. γάτα·
- όπως πρώτα ή όπως και πρώτα, με τον ίδιο τρόπο που γινόταν πρώτα: «πέρασαν τόσα χρόνια, κι η παρέα μας είναι δεμένη κι αγαπημένη όπως και πρώτα»·
- όπως σε βλέπω και με βλέπεις! α. έκφραση με την οποία επιβεβαιώνει κάποιος τα λόγια του συνομιλητή του, που έχουν αρνητική σημασία για κάποιον ή για κάτι, σίγουρα: «αφού έμπλεξε με τα ναρκωτικά, όπου να ’ναι τον βλέπω να τα κακαρώνει. -Όπως σε βλέπω και με βλέπεις || αν ξεκινήσει μ’ αυτή τη σακαράκα να πάει στην Αθήνα, σίγουρα θα μείνει στο δρόμο. -Όπως σε βλέπω και με βλέπεις». β. χωρίς καμιά αμφιβολία, με πλήρη βεβαιότητα: «είσαι σίγουρος, πως θα ’ρθει κι ο τάδε στο συνέδριο; -Όπως σε βλέπω και με βλέπεις». Πολλές φορές, της φρ. προτάσσεται το ω παρατεταμένο. Συνών. καλά να ’σαι(!)·
- όπως σου είπα, α. σύμφωνα με αυτά που προανέφερα: «όπως σου είπα, μόλις ο άλλος αντιλήφθηκε την απάτη, πήγε κατευθείαν στον εισαγγελέα». β. σύμφωνα με τον τρόπο που σου είπα, σύμφωνα με τους όρους μου: «αν γίνουν τα πράγματα όπως σου είπα, τότε πολύ ευχαρίστως να συνεταιριστούμε»·
- όπως τα ’κανες, τώρα φά ’τα, βλ. λ. τρώγω·
- όπως τα φέρει η ζωή, βλ. λ. ζωή·
- όπως τα φέρει η μοίρα, βλ. λ. μοίρα·
- όπως τα φέρει η τύχη, βλ. λ. τύχη·
- όπως το δει κανείς, βλ. λ. είδα·
- όπως το πάρει κανείς, βλ. λ. παίρνω·
- όπως τον γέννησε η μάνα του, βλ. λ. μάνα·
- όπως τον παλιό καλό καιρό, βλ. λ. καιρός·
- όπως του βαρούν, χορεύει, βλ. λ. βαρώ·
- όπως του κανοναρχείς, ψέλνει, βλ. λ. κανοναρχώ·
- όπως του λαλούν, χορεύει, βλ. λ. λαλώ·
- όπως του παίζουν, χορεύει, βλ. λ. παίζω·
- όπως φαίνεται, βλ. φρ. απ’ ό,τι φαίνεται, λ. φαίνομαι·
- παίρνω τα πράγματα (έτσι) όπως (μου) έρχονται, βλ. λ. πρά(γ)μα·
- παίρνω τη ζωή (έτσι) όπως (μου) έρχεται, βλ. λ. ζωή·
- πετώ (σε κάποιον κάτι) όπως πετάνε στο σκύλο το ψωμί, βλ. λ. σκύλος·
- τον (το) αποφεύγει, όπως ο διάβολος το λιβάνι, βλ. λ. διάβολος·
- τον (το) φοβάται, όπως ο διάβολος το λιβάνι, βλ. λ. διάβολος.
- επίρρ. [<αρχ. ὅπως], όπως. 1. έτσι που, με τον τρόπο που παρουσιάζεται: «θα το φας όπως είναι ή μήπως θέλεις να το ζεστάνω;». 2. με όποιον τρόπο: «όπως και να του φέρεσαι, ευχαριστώ δε θ’ ακούσεις». (Ακολουθούν 47 φρ.)·
Οδηγίες Αναζήτησης
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...
- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- κρατ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κρατ») : κράτος, κρατισμός, κρατώ κλπ.
- *κρατ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το «κρατ»): αισθησιοκράτης, αισθησιοκρατία, αιτιοκρατία κλπ.
- *ισμός (όλες οι λέξεις που λήγουν σε «ισμός»): ανιμισμός, κρατισμός, υλισμός κλπ.
- κ*ισμός (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κ» και λήγουν σε «ισμός»): κλασικισμός, κομμουνισμός, κρατισμός κλπ
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. κρατ κρατ* - Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε έναν όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που είναι εννοιολογικά συγγενείς.
- Παράδειγμα Χρήσης
Εδώ πληκτρολογείτε μια λέξη, η οποία περιμένετε να εμφανιστεί σε πρόταση που είναι παράδειγμα χρήσης του λήμματος.
Υπόδειξη
Μη χρησιμοποιείτε ολόκληρες λέξεις, προτιμήστε το θέμα τους· π.χ. δώστε "πολεμ", αντί για "πόλεμος", "πολεμικός" κλπ.- Γραμματική - Σύνταξη
Επιλέγετε τον επιθυμητό τρόπο σύνταξης της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους συντάσσεται με τον συγκεκριμένο τρόπο.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ως επίθετο» θα εμφανιστούν λήμματα που, ενώ ανήκουν σε άλλη γραμματική κατηγορία, χρησιμοποιούνται με τη σημασία επιθέτου και συντάσσονται αναλόγως.
- Επίπεδο Ύφους
Το μενού προεπιλογών που εμφανίζεται περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα ύφους, τα οποία αφορούν είτε όλο το λήμμα είτε κάποια από τις σημασίες του, ώστε να επιλέξετε αυτό που σας ενδιαφέρει.
Για παράδειγμα, με την επιλογή «ειρωνικό», θα εμφανιστούν
- λήμματα που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- λήμματα που μία τους σημασία χρησιμοποιείται σε ειρωνικό επίπεδο ύφους
- Σημασιολογικό πεδίο
Επιλέγετε το σημασιολογικό πεδίο στο οποίο ανήκει η σημασία ή κάποια από τις σημασίες του λήμματος. Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να ζητήσετε ομάδες λέξεων που σχετίζονται με κάποια θεματική περιοχή.
- Ετυμολογία
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες ετυμολογικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε αυτή που σας ενδιαφέρει.
- Τύπος Λήμματος
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Χρήση
Επιλέγετε την επιθυμητή χρήση της λέξης. Αυτό θα περιορίσει την αναζήτηση σε λέξεις που μία τουλάχιστον σημασία τους έχει τη συγκεκριμένη χρήση.
Συντομογραφίες
Α
αγγλ. αγγλικός, -ή, -ό άγν. ετυμολ. άγνωστης ετυμολογίας αιτιατ. αιτιατική αιτιολογ. αιτιολογικός, -ή, -ό άκλ. άκλιτο αλβαν. αλβανικός, -ή, - ό αμερικ. αμερικανικός, -ή, -ό αμτβ. αμετάβατο αναφορ. αναφορικός, -ή, -ό αντίθ. αντίθετο αντων. αντωνυμία απαρέμφ. απαρέμφατο απρόσ. απρόσωπο αραβ. αραβικός, -ή, -ό αραβοτουρκ. αραβοτουρκικός, -ή, -ό αριθμ. αριθμός αρσ. αρσενικό αρχ. αρχαίος, -ία, -ιο αρχαϊστ. αρχαϊστικός, -ή, -ό Β
βενετ. βενετικός, -ή, -ό βλ. βλέπε βλ. και φρ. βλέπε και φράση βλ. συνηθέστ. βλέπε συνηθέστερο βλ. φρ. βλέπε φράση βλάχ. βλάχικος, -η, -ο βουλγαρ. βουλγαρικός, -ή, -ό βραζιλ. βραζιλιάνικος, -η, -ο Γ
γ΄ εν. πρόσ. τρίτο ενικό πρόσωπο γαλλ. γαλλικός, -ή, -ό γεν. γενική γενουατ. γενουατικός, -ή, -ό γερμαν. γερμανικός, -ή, -ό Δ
δεικ. δεικτικό δηλ. δηλαδή διεθν. διεθνής, διεθνώς δοτ. δοτική Ε
εβρ. εβραϊκός, -ή, -ό ειρων. ειρωνικά ελνστ. ελληνιστικός, -ή, -ό ενεστ. ενεστώτας ενν. εννοείται επέκτ. επέκταση επίθ. επίθετο επίρρ. επίρρημα επιφών. επιφώνημα επιφωνημ. επιφωνηματικός, -ή, -ό επών. επώνυμο εύχρ. εύχρηστος, -η, -ο εφημερ. εφημερίδα Θ
θηλ. θηλυκό Ι
ιαπων. ιαπωνικός, -ή, -ό ιδ. ιδίως ιδ. εύχρ. ιδίως εύχρηστο ινδ. ινδικός, -ή, -ό ιραν. ιρανικός, -ή, -ό ισπαν. ισπανικός, -ή, -ό ιταλ. ιταλικός, -ή, -ό Κ
κ. και κ.ά. και άλλα κ.λπ. και λοιπά κελτ. κελτικός, -ή, -ό κουτσοβλάχ. κουτσοβλάχικος, -η, -ο κυρ. κυρίως κυρ. εύχρ. κυρίως εύχρηστο κύρ. ό. κύριο όνομα Λ
λ. λέξη, λήμμα λατιν. λατινικός, -ή, -ό Μ
μαλαισ. μαλαισιανός, -ή, -ό μεγεθ. μεγεθυντικό μέλλ. μέλλοντας μέσ. μέσος, -η, -ο μόρ. μόριο μσν. μεσαιωνικός, -ή, -ό μτβ. μεταβατικό μτγν. μεταγενέστερος, -η, -ο μτφ. μεταφορικός, μεταφορικά μτχ. μετοχή Ν
νεότ. νεότερος, -η, -ο Ο
όν. όνομα ουγγρ. ουγγρικός, -ή, -ό ουδ. ουδέτερο ουσ. ουσιαστικό Π
π.χ. παραδείγματος χάριν παρακ. και παρακείμ. παρακείμενος παρατατ. παρατατικός περσ. περσικός, -ή, -ό πιθ. πιθανόν πληθ. και πλ. πληθυντικός πορτογαλ. πορτογαλικός, -ή, -ό πρβλ. παράβαλε πρόθ. πρόθεση πρόσ. πρόσωπο προστακτ. προστακτικός, -ή, -ό Ρ
ρ. ρήμα ρουμαν. ρουμανικός, -ή, -ό ρωσ. ρωσικός, -ή, -ό Σ
σερβ. σερβικός, -ή, -ό σκωπτ. σκωπτικά σλαβ. σλαβικός, -ή, -ό στερητ. στερητικό σύνδ. σύνδεσμος συνήθ. συνήθως συνηθέστ. συνηθέστερος, -η, -ο συνών. συνώνυμος, συνώνυμα Τ
τακτ. τακτικός, -ή, -ό τοπ. τοπικός, -ή, -ό τουρ. τουρκικός, -ή, -ό τουρκοπερσ. τουρκοπερσικός, -ή, -ό τσεχ. τσεχικός, -ή, -ό τσιγγ. τσιγγάνικος, -η, -ο Υ
υβριστ. υβριστικά υπερθετ. υπερθετικός υποκορ. υποκοριστικός, -ή, -ό υποτιμητ. υποτιμητικά υποχωρητ. υποχωρητικός, -ή, -ό Φ
φρ. φράση Χ
χρον. χρονικός
Ομάδα εργασίας
- Σχεδιασμός - Γενική Επιμέλεια
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Σχεδιασμός φόρμας σύνταξης και ψηφιοποίησης
- Κ. Θεοδωρίδης, Ε. Μητρούση
- Φιλολογική επεξεργασία ηλεκτρονικών λημμάτων / τελικού κειμένου
- Ε. Μητρούση
- Φιλολογικές εργασίες για τη διαμόρφωση του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος
- Ε. Μητρούση
- Ηλεκτρονική υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης