Αναλυτικό Λεξικό Κριαρά
Εισαγωγή
Το Τμήμα Λεξικογραφίας του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας μπόρεσε να αφιερώσει τις δυνάμεις του στη σύνταξη του Λεξικού της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας 1100-1669, συνεχίζοντας το έργο ζωής του Εμμ. Κριαρά. Το υλικό που κληροδοτήθηκε από τον καθηγητή Εμμ. Κριαρά βρισκόταν, κατά σειρές λημμάτων, σε διαφορετικές φάσεις επεξεργασίας.
Το σύνολο του υλικού υποβλήθηκε σε επανέλεγχο: μετά τις απαραίτητες προσθήκες και διορθώσεις (με βάση νέες εκδόσεις, μελέτες αλλά και τα νέα δεδομένα που έδινε η συστηματική αναζήτηση στοιχείων σε ηλεκτρονικές πηγές, όπως ο Thesaurus Linguae Graecae), στα παλιά προστέθηκαν και νέα λήμματα, με βάση τη διαρκώς συνεχιζόμενη αποδελτίωση.
ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ
Οι έξι κατάλογοι που ακολουθούν (Α´-Στ´) περιλαμβάνουν βραχυγραφίες και ουσιώδη βιβλιογραφικά στοιχεία.
Αναζήτηση
- βροντώ,
- Προδρ., Σεβ. 224, Διγ. Z 337, Ακ. Σπαν. 34192, 39333, Συναξ. γαδ. 350, Ηπειρ. 23314, Ιστ. Ηπείρ. XXXIII10, Λίβ. P 512, Λίβ. Sc. 2632, Λίβ. Esc. 770, 3799, Λίβ. N 649, Ντελλαπ., [Πάθη Χριστού] σ. 42, Χρησμ. (Λάμπρ.) 10618, Γαδ. διήγ. 177, 496, Πικατ. 188, Ρίμ. θαν. 75, Αχέλ. 1460, Πανώρ. Β΄ 47, 259, Ερωφ. Γ΄ 47, Φαλλίδ. 128, Ερωτόκρ. Β΄ 754, 772, 1907, Γ΄ 1557, Δ΄ 660, 1679, 1814, Ροδολ. Α΄ [188], Ζήν. Ε΄ 253, Μαρκάδ. 747, Λεηλ. Παροικ. 48, Τζάνε, Κρ. πόλ. 1675, 19010, 20223, 20615, 24227, 2551, 2798, 28915, 32323, 32613, 3325, 33924, 3884, 39722, 45015.
Το αρχ. βροντάω. Η λ. και σήμ. (ΙΛ).
Α´ Αμτβ. 1) α) (Σε γ΄ πρόσ.) βροντά (Η σημασ. αρχ., L‑S, λ. βροντάω I2 και σήμ., ΙΛ στη λ. Α1α): Όντεν αστράφτει και βροντά κι ανεμικές φυσούσι Ερωφ. Γ΄ 47· και σαν όντε βροντά ουρανός οι κοπανιές χτυπούσι Ερωτόκρ. Δ΄ 1814· β) φρ. αστράπτει η ανατολή και βροντά η δύση. Βλ. και αστράπτω 1 φρ.: εδά ας αστράψει η Ανατολή, εδά ας βροντήσει η Δύση Ντελλαπ., Στ. θρηνητ. 401. 2) Παράγω ισχυρό βρόντο, ηχώ (Η σημασ. και σήμ., ΙΛ στη λ. Α2α): ακούω, νερά βροντούσαν Πικατ. 188· ο κόσμος εταράσσετο και τα βουνιά βροντούσαν Τζάνε, Κρ. πόλ. 19010· θρηνούσιν τα παράπλαγα, βροντούσιν τα λαγκάδια Λίβ. Esc. 3799. Β´ Μτβ. 1) Πλήττω με κεραυνό (Η σημασ. στον Αριστοτέλη, L‑S, λ. βροντάω II. Πβ. ΙΛ στη λ. Γ1): τότε και βροντή γέγονε μεγάλη επί του καμπαναρίου του μοναστηρίου και ψυχαί δεκατέσσαρες εβροντήθησαν Ηπειρ. 23314. Βλ. και βαρώ (I) Α2α. 2) Φρ. βροντώ λουμπάρδες = ρίχνω τουφεκιές (Η σημασ. και σήμ., ΙΛ στη λ. Β2α): από το πέλαος τα κάτεργα εβροντούσα| λουμπάρδες Τζάνε, Κρ. πόλ. 1675.
γλυκόβρυτος,- επίθ., Λίβ. Esc. 176 (κριτ. υπ.), Λίβ. N 192, Ντελλαπ., [Πάθη Χριστού] 41, Ντελλαπ., Ερωτήμ. 1346, 3149.
Από το επίθ. γλυκός και το βρύω.
(Προκ. για νερό) ευφρόσυνος, ευχάριστος: λιβάδιν πανεξαίρετον, μυριοανθισμένον| και κρύον νερόν γλυκόβρυτον, χίλια δενδρά γεμάτον Λίβ. Esc. 176 (κριτ. υπ.). ειστοπαντός,- επίρρ., Ντελλαπ., [Πάθη Χριστού] σ. 39, Ντελλαπ., Ερωτήμ. 28, 147, 361, 1037, 1131, 1690, 2981, 3141, Ντελλαπ., Στ. θρηνητ. 236, 435.
Από το επίρρ. ειστοεκπαντός με παράλ. του εκ.
Εντελώς, ολωσδιόλου (Πβ. την αρχ. σημασ., L‑S, λ. πας DΙΙIα, IV): ο Πιλάτος ήθελεν εκείνον ν’ απολύσει| και ειστοπαντός ολοτελίς να τον ελευθερώσει Ντελλαπ., Στ. θρηνητ. 236. καταποντίζω,- Ασσίζ. 352, Λίβ. Esc. 2987, Ντελλαπ., [Πάθη Χριστού] σ. 42, Ψευδο-Γεωργηλ., Άλ. Κων/π. 583, Δούκ. 30715, Χούμνου, Κοσμογ. 843, 876, 879, 1117, 2074, Σκλάβ. 41, Αχέλ. 46, Ιστ. Βλαχ. 2523, Σουμμ., Ρεμπελ. 186, Διγ. O 112, Διακρούσ. 9018, Τζάνε, Κρ. πόλ. 47018· καταμποντίζω, Φορτουν. Ιντ. δ́ 140.
Το αρχ. καταποντίζω. Για τον τ. βλ. Vincent [Φορτουν., σ. 222]. Η λ. και σήμ.
1) (Ενεργ. και μέσ.) καταβυθίζω, πνίγω: Τας δε τριήρεις ...| κακώς καταποντίσατε Βίος Αλ. 1902· Προτού μας πάρ’ η θάλασσα να μας καταποντίσει Γαδ. διήγ. 179· Εκύκλωσεν ο ποταμός κι εκαταπόντισέν τους Βέλθ. 1105· (μεταφ.): μόλις ρυσθείς των δυσχερών βιοτικών φροντίδων| των καταποντιζόντων με και καταβυθιζόντων Προδρ. IV 1oo (χφφ CSA) (κριτ. υπ.)· ξεμίστευγε τους δούλους σου, μην τους καταποντίσεις Σκλέντζα, Ποιήμ. 760· ουδέ εις την ασέβεια δεν εκαταποντίσθη Διγ. O 608. 2) (Ενεργ. και μέσ.) καταστρέφω, εξολοθρεύω, αφανίζω: στόμα κακόν και αχόρταγον, θερίον, ασπλαγχνία,| πόσους εκαταπόντισες, πόσους φόνους εποίκες! Ντελλαπ., Ερωτήμ. 2496· αν έλειπεν η ’πιβουλή, [ή]θελεν αφανίσει| του Τούρκ’ όλην την δύναμιν να την καταποντίσει Παλαμήδ., Βοηβ. Προς Αναγν. 38· Ουδέ αστραπή τους έκαψεν, ουδέ βροντή τους ηύρεν,| ουδέ θεότατη οργή ναν τους καταποντίσει Θρ. Κων/π. διάλ. 100. κρητικός,- επίθ., Προδρ. III 181, Ντελλαπ., [Πάθη Χριστού] 34, Θησ. Η΄ [375], Σοφιαν., Παιδαγ. 286, Μορεζίν., Κλίνη Σολομ. 459, Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.) Β΄ 785, 799, 935, 959, 969, Τζάνε, Κρ. πόλ. 5192, 5214, 53525.
Το αρχ. επίθ. κρητικός. Η λ. και σήμ.
Που προέρχεται ή κατάγεται από την Κρήτη (Για το πράγμα βλ. και Κουκ., ΒΒΠ Ε΄ 31-2, 78 και Ϛ΄ 85): το τυρίν το κρητικόν να εκδείρει τον λαιμόν σου Προδρ. III 98· κρασίν γλυκύν γανίτικον και κρητικόν και σάμιον Προδρ. III 285· Είδες βουτσίον κρητικόν γεμάτον το τυμπάνιν; Κρασοπ. 17· (ως εθν.): έκαμνε χρείαν να στείλουν| άνθρωπον εκ τους Κρητικούς διά να τους συμβιβάσει Ντελλαπ., Ερωτήμ. 1301· Λογιάζουσι πως δε μπορεί ο Κρητικός να κάμει| μαλιά καλή Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.) Β΄ 1003. πανεύμορφος,- επίθ., Διγ. Z 253, 860, 1640, 1892, Βέλθ. 388, 457, Ερμον. X 58, Φλώρ. 1423, Λίβ. P 1520, 2644, Λίβ. Sc. 49, Λίβ. (Lamb.) N 218, Λίβ. Esc. 297, 1178, Αχιλλ. N 794, Ψευδο-Γεωργηλ., Άλ. Κων/π. 85, Κορων., Μπούας 8, Βυζ. Ιλιάδ. 357, Αρσ., Κόπ. διατρ. [653], [1354], Παϊσ., Ιστ. Σινά 813, Διήγ. Αλ. Επίμετρο 4· πανέμορφος, Διγ. (Αλεξ. Στ.) Esc. 184, Φλώρ. 1347, Ερωτοπ. 294, Ντελλαπ., [Πάθη Χριστού] 41, Αχιλλ. L 1214, Αχιλλ. N 973, 974, 1597, Αχιλλ. (Smith) O 44, 408, Ιμπ. (Lambr.) 279, Ιμπ. 33, 266 κριτ. υπ., 347, Ch. pop. 142, Ιμπ. (Legr.) 26, 741, Πένθ. θαν.2 66, Τριβ., Ρε 24, Προσκυν. Ιβ. 845 438· υπερθ. πανευμορφότατος.
Από το α΄ συνθ. παν‑ και το επίθ. εύμορφος. Ο τ. και σήμ. Η λ. στον Τζέτζη (L‑S).
1) α) Πάρα πολύ ωραίος, πανέμορφος: η κόρη εγεννήθη| πανεύμορφος και ευθαλής, ωραία, χιονάτη Διγ. Z 61· άνδρας πολλά πανεύμορφος, άσπρος, ξανθός την τρίχαν Λίβ. (Lamb.) N 435· σώμα καλόν, ενήδονον, πανεύμορφον, ωραίον Καλλίμ. 584· (σε θέση ουσ.): ομοίαζεν η πανέμορφος ακτίναν του ηλίου Διγ. (Αλεξ. Στ.) Esc. 184· (ως προσφών. αγαπημένου προσώπου): δρόμον ουδείς, πανεύμορφε, εστίν ο εμποδίζων Διγ. (Trapp) Gr. 1720· (για πράγμα): το πανεύμορφον της κόρης το κουβούκλιν Λίβ. P 1386· ρούχον πανευμορφότατον Λίβ. (Lamb.) N 461· η Θήβα η πανέμορφη Θησ. Γ΄ [362]· β) (μεταφ.) εξαιρετικά κατάλληλος, ευνοϊκός: Ήλθεν καιρός πανέμορφος να εξέβει το καράβιν Ιμπ. 660· γ) πάρα πολύ ευχάριστος, τερπνότατος: αφήγησιν πανέμορφην, ερωτικήν, μεγάλην Ιμπ. 4. 2) Ικανός, επιδέξιος σε υψηλό βαθμό: μέγας, πολλά πανέμορφος ήτον εις το κοντάριν Ιμπ. 28. Οδηγίες Αναζήτησης
Υπόδειξη
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- γραπτ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από " γραπτ") : γραπτός
- *γραπτ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το "γραπτ") : απαράγραπτος, απερίγραπτος, γραπτός, ευπαράγραπτος
- *ισμος (όλες οι λέξεις που λήγουν σε "ισμός") : αποχαιρετισμός, μετατοπισμός, ορισμός.
- κ*ισμος (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από "κ" και λήγουν σε "ισμός") : καθαρισμός, καλλωπισμός, κατηχισμός κλπ.
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. γραπτ γραπτ* - Επιλογές Αναζήτησης
-
Στη "Σύνθετη Αναζήτηση" μπορείτε να αναζητήσετε λήμματα ή ομάδες λημμάτων, που να προκύπτουν με συνδυασμούς κριτηρίων.
Τα κριτήρια λειτουργούν συζευκτικά: όσα πιο πολλά κριτήρια δώσετε τόσο λιγότερα λήμματα θα εμφανιστούν, γιατί ζητάμε λήμματα που να ικανοποιούν ΟΛΑ τα κριτήρια που εισάγονται. Όταν κάποιο κριτήριο δεν μας ενδιαφέρει, το αφήνουμε κενό.
Παράδειγμα:- Μπορείτε να βρείτε ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ που προέρχονται από τα ΤΟΥΡΚΙΚΑ και έχουν σχέση με τον ΆΝΕΜΟ.
- Τύπος Λήμματος
-
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
-
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε ένα όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του ερμηνευτικού μέρους του λήμματος. Ο όρος αυτός μπορεί να είναι λέξη, βραχυγραφία, ακολουθία λέξεων ή ακολουθία, π.χ. τίτλ*, οπλ*. Έτσι έχετε ένα κριτήριο για αναζήτηση, για παράδειγμα, σημασιολογικά συγγενών λέξεων.
Παράδειγμα
Το πεδίο είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να αναζητήσετε κάποια λέξη, ακολουθία λέξεων ή ακολουθία χαρακτήρων στα παραδείγματα που δίνονται για τη διασάφηση της σημασίας ή των σημασιών κάθε λήμματος. Μπορείτε, λόγου χάρη, μέσα από αυτά τα παραδείγματα να διαπιστώσετε τη χρήση των συνδέσμων (π.χ. "όταν"). - Αναφορά
-
Το πεδίο είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να αναζητήσετε τη βιβλιογραφική πηγή ή το όνομα του συγγραφέα από τα οποία περιμένετε να προέρχεται ένα τουλάχιστον από τα παραδείγματα του λήμματος, π.χ. Ερωτόκρ., Πανώρ.
- Ετυμολογία
-
Το πεδίο είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να αναζητήσετε συγκεκριμένους όρους ή βραχυγραφίες ή ακόμη συνδυασμό όρων και βραχυγραφιών που δηλώνονται στο ετυμολογικό μέρος του άρθρου, το οποίο είναι πλήρως διακριτό από το υπόλοιπο σώμα του λήμματος, καθώς διαχωρίζεται από αυτό με αγκύλες. Για παράδειγμα μπορούμε να αναζητήσουμε:
- τη συντομογραφία μιας ξένης γλώσσας (λατ., βενετ., ιτάλ., τουρκ.),
- ενός ιδιώματος (κρητ., ποντ.),
- μιας ιστορικής φάσης της ελληνικής, όπου πρωτοσυναντάται η λέξη (αρχ., μτγν.)
- κάποιου λεξικού (Somav., Βλάχ., Meursius, Du Cange)
Ομάδα εργασίας
- Ηλεκτρονικής Υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης
- Προδρ., Σεβ. 224, Διγ. Z 337, Ακ. Σπαν. 34192, 39333, Συναξ. γαδ. 350, Ηπειρ. 23314, Ιστ. Ηπείρ. XXXIII10, Λίβ. P 512, Λίβ. Sc. 2632, Λίβ. Esc. 770, 3799, Λίβ. N 649, Ντελλαπ., [Πάθη Χριστού] σ. 42, Χρησμ. (Λάμπρ.) 10618, Γαδ. διήγ. 177, 496, Πικατ. 188, Ρίμ. θαν. 75, Αχέλ. 1460, Πανώρ. Β΄ 47, 259, Ερωφ. Γ΄ 47, Φαλλίδ. 128, Ερωτόκρ. Β΄ 754, 772, 1907, Γ΄ 1557, Δ΄ 660, 1679, 1814, Ροδολ. Α΄ [188], Ζήν. Ε΄ 253, Μαρκάδ. 747, Λεηλ. Παροικ. 48, Τζάνε, Κρ. πόλ. 1675, 19010, 20223, 20615, 24227, 2551, 2798, 28915, 32323, 32613, 3325, 33924, 3884, 39722, 45015.