Μεσαιωνική ελληνική

Αναλυτικό Λεξικό Κριαρά

Εισαγωγή

Το Τμήμα Λεξικογραφίας του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας μπόρεσε να αφιερώσει τις δυνάμεις του στη σύνταξη του Λεξικού της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας 1100-1669, συνεχίζοντας το έργο ζωής του Εμμ. Κριαρά. Το υλικό που κληροδοτήθηκε από τον καθηγητή Εμμ. Κριαρά βρισκόταν, κατά σειρές λημμάτων, σε διαφορετικές φάσεις επεξεργασίας.

Το σύνολο του υλικού υποβλήθηκε σε επανέλεγχο: μετά τις απαραίτητες προσθήκες και διορθώσεις (με βάση νέες εκδόσεις, μελέτες αλλά και τα νέα δεδομένα που έδινε η συστηματική αναζήτηση στοιχείων σε ηλεκτρονικές πηγές, όπως ο Thesaurus Linguae Graecae), στα παλιά προστέθηκαν και νέα λήμματα, με βάση τη διαρκώς συνεχιζόμενη αποδελτίωση.

ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ

Οι έξι κατάλογοι που ακολουθούν (Α´-Στ´) περιλαμβάνουν βραχυγραφίες και ουσιώδη βιβλιογραφικά στοιχεία.

Α´ Kείμενα

Β´ Μελετήματα - Συλλογές κειμένων

Γ´ Περιοδικά - Πρακτικά συνεδρίων - Σειρές - Συμμεικτοί τόμοι

Δ´ Ηλεκτρονικο Corpus κειμενων

Ε´ Λεξικά και γλωσσάρια

Στ´ Γραμματικοί και άλλοι λεξικογραφικοί όροι και λέξεις

Αναζήτηση

Βρέθηκαν 29 εγγραφές [0-20]

Κείμ.αναζήτησης : % | Βιβλ.αναφορά : Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller)

αγαθός,
επίθ., Σπαν. (Hanna) A 505, Σπαν. (Hanna) B 483, Σπαν. (Legr.) P 54, 55, Προδρ. (Hess.-Pern.) II H 65α, ΙΙΙ 235 (χφφ CSA) (κριτ. υπ.), Μανασσ., Χρον. (Βόνν.) 6361, Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 160, Καλλίμ. (Κριαρ.) 1023, Ωροσκ. (Λάμπρ.) 40³, Βίος Αλ. (Reichm.) 134, Λίβ. (Μαυρ.) P 929, Λίβ. (Wagn.) N 2006, Notizb. (Kug.) 74, Έκθ. χρον. (Lambr.) 56¹⁶, Κορων., Μπούας (Σάθ.) 53, Χρον. σουλτ. (Ζώρ.) 140¹⁹, Π. Ν. Διαθ. (Μέγ.) φ. 336α 14, Πιστ. βοσκ. (Joann.) V 8, 2· παραθ. κρειττότερος, Βέλθ. (Κριαρ.) 533, Ερμον. (Legr.) A 227, X 150.
Το αρχ. επίθ. αγαθός. Η λ. και σήμ. (ΙΛ).
1) Που έχει σχέση με την αρετή, ηθικός: κι εις την οδό την αγαθή πάντα να μας οδεύγει Π. Ν. Διαθ. φ. 336α 14. 2) Καλοκάγαθος (πβ. ΙΛ στη λ. Α2): ήτονε άνθρωπος ταπεινός. Αγάπα την φιλοσοφίαν … και ήτονε φύσις αγαθός άνθρωπος Χρον. σουλτ. 140¹⁹. 3) Που προέρχεται από καλή διάθεση: ει δε κἀν <συ> πτωχός είσαι, ουκ έχεις τί να δώσεις, κἀν λόγον δος τον αγαθόν, να τον <ε> θεραπεύσεις Σπαν. A 512. 4) Που σχετίζεται με κάτι καλό, ευχάριστο: ορθοτομία και ευσέβεια και ελπίς αγαθή και πολλαί διαλέξεις περί πίστεως και νίκος κατά των αντερούντων αυτοίς Ωροσκ. 40³. 5) Που χαρακτηρίζεται από ευημερία, ευμάρεια: και διά τον αγαθόν καιρόν και διά την λιμπισίαν Προδρ. ΙΙ Η 65α. 6) Ευοίωνος (πβ. ΙΛ στη λ. Β1): ουκ αγαθήν εδέξατο την λεκανομαντείαν Βίος Αλ. 134. 7) Γενναίος: να τον παρακαλέσω ίνα ποίσῃ αυτούς τους Τρώας κρείττους των Ελλήνων πάντων Λουκάνη, Ομήρ. Ιλ. Α΄ [629].
αγαλματίας
ο, Μανασσ., Αρίστ. (Τσολ.) 1 Ϛ́ 35, Μανασσ., Χρον. (Βόνν.) 6689, Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 374.
Το μτγν. ουσ. αγαλματίας.
Ωραίος σαν άγαλμα (Η σημασ. ήδη μτγν., L‑S): επάν …| τους ερωμένους τε συμβεί σφίσιν ωραίους είναι,| αγαλματίας την μορφήν, ευμήκεις ως πλατάνους Μανασσ., Αρίστ. 1 Ϛ΄ 35.
αγάπη
η, Τρωικά (Praecht.) 529¹⁰, Μυστ. (Vogt) 59, Σπαν. (Hanna) A 92, Κομν., Διδασκ. (Λάμπρ.) Δ 81, 192, 194, Σπαν. (Hanna) V Suppl. 75, Διδ. Σολ. (Legr.) Ρ 146, 147, Σπαν. (Hanna) O 71, 104, Σπαν. (Legr.) P 34, 90, 92, 93, 261, 262, 264, Προδρ. (Hess.-Pern.) II H 19, Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 106, 112, Hist. imp. (Mor.) 8, Ασσίζ. (Σάθ.) 26²³, 86², 101², 162²², 219⁵, 336¹, 351⁵, 414¹⁰, 454²⁹, Διγ. (Mavr.) Gr. I 72, II 44, 285, III 255, 319, IV 362, 546, VI 420, Διγ. (Καλ.) A 2312, 3206, 4517, Διγ. (Sath.-Legr.) Τρ. 242, 689, 720, 721, 1479, 2207, Mevlānā (Burg.-Mantran) 34α, Rebâb-nâmè (Burg.-Mantran) 7, Βέλθ. (Κριαρ.) 345, 884, 887, 895, 905, 1017, Χρον. Μορ. (Καλ.) H 247, 697, 703, 2619, 2719, 4191, 4339, 4427, 7187, 8671, 8672, 8704, 8744, 8765, 8783, Χρον. Μορ. (Schmitt) P 2619, 3341, 3967, 3994, 4191, 6882, 7178, 8704, 8776, Ορισμ. Μαμελ. (Βόνν.) 94²⁰, 96²¹, Chron. brève (Loen.) 48, 97, Διήγ. παιδ. (Wagn.) 75, 90, 92, 1013, 1063, Φλώρ. (Κριαρ.) 183, 467, 967, 1016, 1156, 1216, 1446, 1512, Βίος οσ. Αθαν. (Βέης) 256, Ερωτοπ. (Hess.-Pern.) 284, 307, 310, 313, 506, 516, Απολλών. (Wagn.) 86, 108, 206, 374, Λίβ. (Μαυρ.) P 183, 467, 967, 1016, 1156, 1216, 1446, 1512, Λίβ. (Lamb.) Esc. 1119, Λίβ. (Lamb.) Sc. 328, 329, 510, 2762, Λίβ. (Wagn.) N 168, 244, 397, 848, 972, Αχιλλ. (Hess.) N 839, 1027, 1069, 1229, 1377, 1413, Φυσιολ. (Legr.) 732, Ψευδο-Γεωργηλ., Άλ. Κων/π. (Legr.) 374, 375, 850, 851δις, Μαχ. (Dawk.) 108¹³, 110¹⁵, 134^34, 35, 156⁸, 158³¹, 166⁶, 186²⁷, 226¹⁶, 230¹³, 256³⁰, 288^3, 8, 368³¹, 420³⁴, 504⁴, 594²⁴, 640^20, 30, 648¹⁵, 662²⁰, Σφρ., Χρον. μ. (PG 156) 1028 C, 1029 A, 1030 C, 1052 A, 1053 B δις, 1057 Α, 1063 Β εξάκις, Ch. pop. (Pern.) 25, 30, 46, 64, 91, 114, 136, 185, 246, 355, Βουστρ. (Σάθ.) 432, 433, Αγν., Ποιήμ. (Ζώρ.) 50, Κυπρ. ερωτ. (Pitsill.) 47^2, 4, 97²³, 120³, Έκθ. χρον. (Lambr.) 12¹¹, 32⁷, 42²³, 48¹⁰, 76⁸, 82^5, 9, Ριμ. Απολλων. (Morgan) 34, Πένθ. θαν. (Ζώρ.) N 192, Βίος γέρ. (Schick) V 600, 602, Χρον. (Kirp.) 315, Ιστ. πατρ. (Βόνν.) 163²², Δωρ. Μον. (Buchon) XXVI, XXXIX, XLIII, Κατζ. (Πολ. Λ.) Ά́ 187, 337, Β́́ 168, Γ́́ 41, 165, Δ́́ 357, Έ́ 322, 496, 499, Πανώρ. (Κριαρ.) Πρόλ. 26, Ά́ 32, 85, 198, 199, 396, Β́́ 480, 510, Γ́́ 104, 381, 486, 517, Δ́́ 42, 149, 164, 178, 179, 212, 248, 323, 331, 363, 371, Έ́ 35, 98, 169, 182, 347, Ερωτόκρ. (Ξανθ.) Β́ 223, 316, 328, Ερωφ. (Ξανθ.) Ά́ 230, Β́́ 101, Γ́́ 43, Δ́́ 61, 108, 386, 391, Σουμμ., Ρεμπελ. (Σάθ.) 160, 174, 175, 182, Διγ. (Πασχ.) Άνδρ. 314¹⁰, 320¹⁶, 326^17, 22, 332¹, 333^{24, 27, 28, 29}, 334²⁰, 335⁶, 352⁶, 355¹, 360⁹, 363¹⁰, 365²⁶, 372²², 395³⁰, Ερωτόκρ. (Ξανθ.) Ά́ 1503, 1690, 1970, Β́́ 223, 308, 316, 328, 1682, Έ́ 94, 207, 717, Στάθ. (Σάθ.) Ά́ 136, 289, Γ́́ 186, Ιντ. Β́́ 57, Διήγ. ωραιότ. (Ασώπ. Ειρ.) 180, Σουμμ., Παστ. φίδ. (Βεν.) Γ́́ 993, Φορτουν. (Ξανθ.) Δ́́ 51, 572, Έ́ 126, Ιντ. Β́́ 104, Ιντ. Γ́́ 45, Ζήν. (Σάθ.) Ά́ 77, Β́́ 343, Δ́́ 334, Έ́ 203, Διγ. (Lambr.) O 9, 56, 275, 299, 304, 446, 493, 1267, Τζάνε, Κρ. πόλ. (Ξηρ.) 163¹⁷, 207²³, 548⁹, 551⁴, 565^20, 21, Διακρούσ. (Ξηρ.) 76¹⁹, 86²⁰, 118³⁹, 119^1, 3κ.π.α.
Το μτγν. ουσ. αγάπη (Για τη λ. βλ. και Georgac., Glotta 36, 1957, 105-106). Η λ. και σήμ. (ΙΛ).
1) α) Αγαθά, φιλικά αισθήματα (Η σημασ. και σήμ., ΙΛ στη λ. 1α): Μην προτιμάσαι συγγενούς αγάπην παρά φίλου Σπαν. P 90· Είχεν αγάπην στον λαόν και εις τον Θεόν φόβον Διγ. O 9· β) ερωτικό αίσθημα (Η σημασ. και σήμ., ΙΛ στη λ. 2): Γίγνωσκε, Φαιδροκάζα μου, δύο χρόνι’ έχω και πλέον| που έχω αγάπην άπειρον ’ς Βέλθανδρον τον Ρωμαίον Βέλθ. 895· έζων ακαταδούλωτος …, |ερωτοακατάκριτος και παρεκτός αγάπης Λίβ. P 95· γ) πληθ. ερωτικά ενδιαφέροντα: Ετούτος ήπρασσε συχνιά στου ρήγα το παλάτι,| μ’ αγάπες δεν εγύρευγε, ουδέ φιλιές εκράτει Ερωτόκρ. Ά́ 1970· δ) εκδήλωση ερωτικού αισθήματος: Κόρη δε η πανεύγενος, ούτως αυτόν ιδούσα …,| αλλά ταχέως έστειλε προς αυτόν την αγάπην| πολλής χαράς ανάπλεων, ηδονής μεμειγμένην,| το δαχτυλίδιν έδωκε Διγ. Gr. IV 362· ε) πόθος (ερωτικός): θαύμασε και την σμέριναν …| ως αποκάτω εις τον βυθόν διά πόθον ανεβαίνει| και με τον όφιν σμίγεται δι’ ερωτικήν αγάπην Λίβ. N 168· στ) ό,τι αγαπά κανείς (πρόσωπο ή πράγμα) (πβ. ΙΛ στη λ. 3α): Η πόλις, η αγάπη σου, επήραν τήν οι Τούρκοι Ψευδο-Γεωργηλ., Άλ. Κων/π. 375· Φεύγε, παιδί (έκδ. π. μου· χωρίς μου Μπουμπ., Κρ. Χρ. 9, 1955, 61) και αγάπη μου, μην πλανεθείς ποτέ σου Ζήν. Δ́́ 334· ότι έφθασεν η αγάπη της …,| ο Φλώριος επέσωσεν Φλώρ. 964· Πόθε μου, αγάπη μου καλή, ψυχή μου …,| επιθυμιά μου, Φλώριε Φλώρ. 1016· ζ) προσωποποίηση του έρωτα: Απ’ αυτήν την υπόληψιν είδα και την Αγάπην,| χαρτίν εις το χέριν να κρατεί Λίβ. Esc. 119. 2) Ομόνοια, συμπόνοια: κανείς να μηδέν σηκώσει ταραχήν κατά τον άλλον …, αμμέ να συνηθίζουν και να κρατούν καλήν αγάπην μέσο τους Ασσίζ. 454²⁹· Επεί αν έχομεν ομού αγάπην, ως αρμόζει,| ο κάθε είς από εμάς να χρήζει δεκαπέντε από όσο έρχονται εδώ του να μας πολεμήσουν Χρον. Μορ. P 3994. 3) Ξεχωριστή αγάπη, εύνοια: και πὄναιν η Αγιά Σοφιά μετά την Οδηγήτριαν| οπού ’χες την αγάπη σου, δούκα μου, της Μπουργιούνιας; Ψευδο-Γεωργηλ., Άλ. Κων/π. 374· όπου εύρει Απολλώνιον και ζωντανόν τόν παίρνει,| να ’χει πενήντα χρύσινα κι αγάπην Αντιόχου Απολλών. (Wagn.) 86. 4) Χατίρι: Άγομε πούρι κι έπαρ’ τσι γι’ αγάπη εδική μου Κατζ. Ά́ 337· Γί’ αγάπη σου, πουλί μου| του συμπαθώ Κατζ. Ε΄ 499· Για τούτην ήρθα από μακριά, γι’ αγάπη τζη πολέμου Ερωτόκρ. Έ́ 207. 5) α) Φιλικός τρόπος, προσήνεια: Ερωτά τον τοίνυν πάλιν ο τοπάρχης μετ’ αγάπης| τον σοφώτατον τον γέρον Βίος γέρ. V 600· ο βισκούντης εντέχεται … με αγάπην και καλόν πρόσωπον να ακούσει το έγκλημαν του αγκαλεσίου Ασσίζ. 26²³· β) ειρηνικός τρόπος: ζητώντα να του δώσουν την Ατταλείαν με αγάπην, και α δέν ’ναι, θέλει την πάρει με το σπαθίν του Μαχ. 110¹⁵. 6) Συμφιλίωση, συνθηκολόγηση, ειρήνη (Η σημασ. και σήμ., ΙΛ στη λ. 1γ): ο νέος βασιλεύς κύρης Ανδρόνικος ο Παλαιολόγος … εγένετο ένωσις και αγάπη μετά του βασιλέως του πάππου αυτού εν τῃ πύλῃ του Αγίου Ρωμανού Chron. brève (Loen.) 48· Τρέβαν εποίησε μετ’ αυτόν, αγάπην διά έναν χρόνον Χρον. Μορ. P 6882· και τες αγάπες και φιλιές να κάμουν εμιλούσαν Διγ. O 304· Κι αν γένει πάλιν εις ημάς αγάπη και ειρήνη Διακρούσ. 86²⁰. 7) Το να αρέσκεται κανείς (να κάνει κάτι), προτίμηση (πβ. αγαπώ 3α): Αγάπην είχεν άπειρον να τρέχει μοναχός του| και μόνος του ανδραγαθείν χωρίς τινός συμμάχου Διγ. A 2312. 8) α) Επιθυμία (πβ. αγαπώ 4): του οποίου ανέβην τού μεγάλη αγάπη να πάγει εις τα Ιεροσόλυμα Μαχ. 648⁷· πόθον έσχεν αφόρητον και μεγίστη αγάπην| του ιδείν τον νεώτερον Διγ. Τρ. 1479· αγάπη έχω περισσή να πα’ να θανατώσω λιοντάρια Διγ. O 1267· β) όρεξη (για δράση): και τινάς δεν ήτον αράθυμος, αλλά ουδέ τινάς ενύσταξεν να κοιμηθεί, μόνον αγάπη ήλθεν εις αυτούς, η οποία δεν δύνομαι να την διηγηθώ Διγ. Άνδρ. 335⁶. 9) Χάρη, ευεργεσία (πβ. Lampe, Lex. στη λ. Ε 1): Ετούτοι πάλε διά να του αντιμέψουν μέρος από τες χάρες και αγάπες οπού ελαβαίνανε Σουμμ., Ρεμπελ. 174¹⁹.
αθέατος,
επίθ., Μανασσ., Χρον. (Βόνν.) 35, Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 91, Διγ. (Mavr.) Gr. IV 496.
Το αρχ. επίθ. αθέατος.
Που δεν είναι ορατός· αόρατος (Η σημασ. ήδη μτγν., L‑S): της θυρίδος ουδέποτε την κεφαλήν μου ήγον,| αλλοτρίοις αθέατον εμαυτήν διετήρουν Διγ. Gr. IV 496.
αθρόον,
επίρρ., Γλυκά, Στ. (Τσολ.) 41, 379, Ευγεν., Δρόσ. (Hercher) Δ΄ 78, Μανασσ., Χρον. (Βόνν.) 5458, 5624, Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 288, Βίος Αλ. (Reichm.) 2173, Χρησμ. (Λάμπρ.) 121⁹, Δούκ. (Grecu) 283¹⁴.
Το αρχ. επίρρ. αθρόον.
1) Αμέσως, ξαφνικά (Η σημασ. ήδη μτγν., L‑S): Ο βίος ούτος άστατος, αλλάσσεται καθ’ ώραν (παραλ. 1 στ.)· ενόσω κείσαι δυστυχών, ηυτύχησες αθρόον· Γλυκά, Στ. 379· γυνή Χρύσιλλα τον Χαρικλήν αθρόον| ιδούσα και πληγείσα τῳ πόθου βέλει Ευγεν., Δρόσ. Δ́́ 78. 2) Καθ’ ολοκληρίαν: των γαρ κακών αμβλύνουσιν οι λογισμοί το φάος| και συσκοτίζουσι ψυχής και σβέννυσιν αθρόον,| καθάπερ αντανάκλασις του Φοίβου την σελήνην Μανασσ., Ποίημ. ηθ. 288.
άκεδνος,
επίθ., Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 628.
Από το στερ. α‑ και το αρχ. επίθ. κεδνός.
Ασήμαντος, ανάξιος λόγου: ως ου φυτόν ουράνιον άνθρωπος, ουδέ θείον,| ου δένδρον κηπευόμενον τῃ του Θεού παλάμῃ,| αλλά Θεού διατριβή και παίγνιον της τύχης.| Ουδέν γαρ ακεδνότερον ανθρώπου γαία τρέφει Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 628.
ακοή
η, Προδρ. (Hess.-Pern.) III 30, 400, (χφ pp) (κριτ. υπ.), IV 1 (χφ eg*, ss) (κριτ. υπ.), 164, Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 271, Ασσίζ. (Σάθ.) 74²², 83^27-28, 100¹⁵, 195¹¹, 233^15-16, 323²⁸, 333²⁴, 350¹⁷, 382², Ωροσκ. (Λάμπρ.) 40²⁶, Χρον. Μορ. (Καλ.) H 3253, Αχιλλ. (Haag) L 1134, Αχιλλ. (Hess.) L 1114, Αχιλλ. (Hess.) N 1429, Ιμπ. (Κριαρ.) 255, Θρ. πατρ. (Krumb.) O 46, 66, Μαχ. (Dawk.) 598¹⁸, Ιμπ. (Legr.) 715, Φαλιέρ., Ιστ. (Ζώρ.) V 290, Λίμπον. (Legr.) 68· ακουή, Hist. imp. (Mor.) 72, Ασσίζ. (Σάθ.) 350⁷, 446²⁸, Θρ. πατρ. (Krumb.) M 46, Μαχ. (Dawk.) 580²⁴, Κυπρ. ερωτ. (Pitsill.) 37⁴, 104⁴⁰· ακουγή, Ασσίζ. (Σάθ.) 274²⁷.
Το αρχ. ουσ. ακοή. Το ου στον τ. ακουή, που απαντά σήμ. και στην Κύπρο (βλ. Σακ., Κυπρ. Β΄, λ. ακοή) από το ακούω (βλ. Χατζιδ., ΜΝΕ Α΄ 555). Ο τ. ακουγή από ανάπτυξη συνοδίτη φθόγγου. Η λ. και σήμ. με διάφορους τ. στα ιδιώμ. (ΙΛ).
1) «Όνομα», καλή ή κακή φήμη που έχει κανείς (πβ. Δημητράκ. στη λ. 2, καθώς και το ακουήτας = ξακουστός, που απαντά σε κυπρ. τραγούδι, Σακ., Κυπρ. Β΄ 437): αμή εγώ πατριαρχειό δεν ήμουν τιμημένο| κι είχα στον κόσμο ακοή κι ήμουν αγιασμένον; Θρ. πατρ. Ο 66· και ούτως ημπορεί να ποιήσει μεγάλην ασχημοσύνην τους λας κακήν ακουήν Ασσίζ. 446²⁸· αν ένι καταμπλεζάμενος, τουτέστιν έχει κακήν ακουήν Ασσίζ. 350⁷· και η καλή σου ακουγή να γίνεται εξόμπλι εις πάντας Ασσίζ. 274²⁷. Πβ. άκουσμα, όνομα. 2) Ακρόαση, προσοχή: αλλά κατάρχα, βασιλεύ τεσσάρων γης κλιμάτων,| χάρισον μοι τῳ δούλῳ σου μικρόν τας ακοάς σου Προδρ. ΙV 164. Φρ. 1) Έρχεται (κάτι) εις ακοή μου = πληροφορούμαι: ότ’ είδα και πολλές φορές ήλθεν εις ακοή μου| εκείνο οπού φαίνεται, μάχεται και αντιτείνει Φαλιέρ., Ιστ. V 290·. 2) Φθάνω εις ακοήν = διαδίδομαι: ώστε να φθάξουν εις ακοήν κάθε φυλής και γένους Λίμπον. 68·. 3) Κλείνω τας ακοάς = κλείνω τ’ αφτιά μου: αλλά μη κλείσεις ακοάς, μηδέ αποστραφείς με Προδρ. IV 1 (χφ ss) (κριτ. υπ.)· 4) προτίθημι ή προστίθημι τας ακοάς = προσέχω: και πρόσθες άρτι το λοιπόν εμοί τας ακοάς σου Προδρ. ΙΙΙ 30.
άμυνα
η, Μανασσ., Αρίστ. (Τσολ.) II 135, Μανασσ., Χρον. (Βόνν.) 2513, Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 331.
Το μτγν. ουσ. άμυνα (Η λ. και σήμ. ως λόγ.). Και ουσ. αμυντής (ο) (Ευστ., Opusc. 116¹¹) παρά το αμύντης (L‑S).
Υπεράσπιση (με απόκρουση εχθρού): μανθάνει ταύτα Μάξιμος, πιμπράται την καρδίαν,| εις άμυναν οπλίζεται, δόλους παντοίους ράπτει Μανασσ., Χρον. 2513.
αναλώσιμος,
επίθ. Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 281.
Από το αρχ. αναλόω και την κατάλ. ‑ιμος.
Που μπορεί να καταργηθεί ή να αλλάξει: και το καθάπαξ κυρωθέν ου δύναται λυθήναι,| ουδ’ έστιν αναλώσιμον ούκουν το πεπρωμένον Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 281. — Πβ. αναλώνω.
ανατρέπω,
Μανασσ., Χρον. (Βόνν.) 2930, Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 85, Ελλην. νόμ. (Σάθ.) 524⁸, 527¹⁹, 533¹¹, 541²⁴, 547⁶, 561¹³, 575³, Διάτ. Κυπρ. (Σάθ.) 503^2, 9, 507¹⁷, Διγ. (Mavr.) Gr. VI 42, Διγ. (Καλ.) A 1852, Πεντ. (Hess.) Αρ. XXVII 14, Ιστ. Βλαχ. (Legr.) 1772, 2655, Βακτ. αρχιερ. (Μομφ.) 134, 135, 147.
Το αρχ. ανατρέπω.
1) α) Ακυρώνω, διαλύω: εκκλησιαστικάς αποφάσεις, ας ... αρχιεπίσκοπος δικαίως έκδωκεν, έργῳ ανέτρεψεν Διάτ. Κυπρ. 503²· εάν μνηστευθεί άνθρωπος γυναικός και γινώσκει ότι έναι άλλης γενεάς ή πίστεως, ου δύναται μεταμεληθείς ανατρέψαι την μνηστείαν Ελλην. νόμ. 524⁸· β) καταργώ: γίνουνται οι άνθρωποι εις τελείαν ηλικίαν από κ́ χρόνου έως κε΄, ... δύνανται και να ανατρέψουν τους κουράτορας αυτών Ελλην. νόμ. 527¹⁹. 2) (Προκ. για δικαιολογίες) δεν παραδέχομαι, δε θεωρώ ικανοποιητικές: ορίζομεν ούτως, ανατρέπομεν τα δίκαια τα δοθέντα παρά του κυρού δείνα και ορίζομεν αυτόν του απολογήσασθαι εις την αίτησιν της συμβίου αυτού Ελλην. νόμ. 547⁶.
ανεμοφθόρητος,
επίθ., Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 341.
Παρεκτεταμένος τ. του μτγν. επίθ. ανεμόφθορος.
Που είναι εκτεθειμένος στον άνεμο, που φθείρεται από τον άνεμο: και φύσις από των αυτών παιδοποιών σπερμάτων| φέρειν ανεμοφθόρητον και τροφοδότην στάχυν Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 341.
ανερευνώ,
Μακρεμβ., Υσμ. (Hercher) 182¹⁹, Μανασσ., Χρον. (Βόνν.) 2012, Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 182, Διγ. (Καλ.) A 413, 439, Δούκ. (Grecu) 291²¹.
Το αρχ. ανερευνώ. Η λ. και σήμ. (Δημητράκ.).
1) (Μτβ.) ερευνώ, εξετάζω με προσοχή (Η σημασ. αρχ., L‑S): οπόταν ο κοινός κριτής πάντων ανερευνήσει| των αγαθών τε και σκαιών τας πράξεις και τους λόγους Μανασσ., Ποίημ. ηθ. 182· ζητήσω τα πρόσφορα φάρμακα, την ουλήν καταμαλάξω πάσαν ιατρικώς, επιστημονικώς ανερευνήσω και όλην ιάσομαι Μακρεμβ., Υσμ. 182¹⁹. 2) (Μτβ.) α) ψάχνω τα βρω, αναζητώ (κάποιον) (Η σημασ. ήδη μτγν., Δημητράκ.): την αδελφήν την θαυμαστήν αυτών, ην ανηρεύνων Διγ. A 439· —Συνών.: αναγυρεύω 1α· β) ψάχνω (κάποιον), κάνω σωματική έρευνα (Πβ. ο κλέπτης ανερευνάται, Κεκ., Στρατ. (Wass.-Jern.) 61¹⁴): τρομερός υπήρχεν| ως τους φοιτώντας παρ’ αυτόν ανερευνάν προστάττειν| μήπως επικολπίδιον τύχοι τις κρύπτων ξίφος Μανασσ., Χρον. 2012. 3) Ζητώ, επιζητώ, απαιτώ (Πβ. ο βασιλεύς ... αλλοτρίων βασιλέων θησαυρούς ανερευνήσει Ον. (Drexl) 80⁷): ο υιός του άρπαγος κατά του πρώην αδικηθέντος και διά τούτο ανερευνώντος τα ίδια συν δυνάμει κατ’ αυτού επεστράτευσε Δούκ. 291²¹.
άνεσις —ση
η, Σταφ., Ιατροσ. (Legr.) 8²¹⁵, Γλυκά, Στ. (Τσολ.) 327, Προδρ. (Hess.-Pern.) ΙΙΙ 117, Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 317, Ακ. Σπαν. (Legr.) 31¹¹⁰, 46⁵⁵⁸, Φλώρ. (Κριαρ.) 95, 783, Περί ξεν. (Καλιτσ.) A 307, 495, 524, Αλφ. ξεν. (Ζώρ.) 92, Χειλά, Χρον. (Hopf) 348^δις, 350, Μαχ. (Dawk.) 547⁶, Σφρ., Χρον. μ. (Grecu) 120^4‑5, Θησ. (Βεν.) Η΄ [111⁷], Απόκοπ. (Αλεξ. Στ.) 434, Κορων., Μπούας (Σάθ.) 44, Αξαγ., Κάρολ. Ε′ (Ζώρ.) 1142, Αχέλ. (Pern.) 997, Ιστ. Βλαχ. (Legr.) 1547, 2544 [= Γέν. Ρωμ. (Λάμπρ.) 134], 2568 [= Γέν. Ρωμ. (Λάμπρ.) 154], Διγ. (Πασχ.) Άνδρ. 368¹⁷, Αποκ. Θεοτ. (Dawk.) ΙΙ 84, 120, 161, Διήγ. πανωφ. (Φιλαδ.) 57, Διήγ. ωραιότ. (Ασώπ. Ειρ.) 47, 533, Λίμπον. (Legr.) Εισαγ. 45, 523, Ζήν. (Σάθ.) Β΄ 211, Διγ. (Lambr.) O 2119, Τζάνε, Κρ. πόλ. (Ξηρ.) 142¹⁴, 220¹⁹, 310¹⁶.
Το αρχ. ουσ. άνεσις. Η λ. και σήμ. κοιν. (ΙΛ, λ. άνεσι).
1) (Προκ. για πυρετό) ελάττωση, μείωση (Η σημασ. ήδη μτγν., L‑S στη 2, χωρίο Γαληνού): Τριταίος πυρετός δε ένι όταν μίαν ημέραν έχει άνεσιν, την δε άλλην πυρέσσει Σταφ., Ιατροσ. 8²¹⁵. 2) α) Ανάπαυση (Η σημασ. και στο Σοφιαν., Παιδαγ. (Legr.) 113 και σήμ., ΙΛ, λ. άνεσι 1): Κι άνεσην πήραν τ’ άλογα, που ήσαν κοπιασμένα Κορων., Μπούας 44· εις τες φροντίδες άνεσην έπαιρναν κι εις τους κόπους Αχέλ. 997· για νά ’βρει ελίγη άνεση η κούρασή του η τόση Ζήν. Β΄ 211· —Συνών.: ανάπαυσις 1α· β) ανακούφιση: να βρουν καμπόσην άνεσην εκ τες πολλές τες θλίψεις Περί ξεν. A 307· Δώσ’ τους ολίγη άνεσην εις τα πολλά τα βάρη Ιστ. Βλαχ. 1547· —Συνών.: ανάπαυσις 1β. γ) απουσία στενοχώριας, ευθυμία, χαρά: Άνεσιν έχω και χαράν πολλήν εις την ψυχήν μου Φλώρ. 783· Ονταν επεσώσαν εις την αυλήν του ρηγός, εννοιάζουνταν πως θέλουν τους γλυτώσειν ο ρήγας και είχαν μικρήν άνεσην Μαχ. 574⁶· αλλ’ όμως θέλει σ’ άνεσην τρέψει την τόσην λύπη Λίμπον. Εισαγ. 45· πβ. ανάπαυσις 1δ. 3) Ικανοποίηση: Και γαρ ο φέρων πειρασμόν και λύπας υπομένων| εκδέχεται την άνεσιν της μισθαποδοσίας Μανασσ., Ποίημ. ηθ. 317. 4) Ασφάλεια· έλλειψη φόβου: διδόντος γαρ αυτοίς ανθρώπους, ίνα μετά ανέσεως και αναπαύσεως απέρχωνται την οδόν την φέρουσαν εις τον έξω τόπον Σφρ., Χρον. μ. 120^4-5. Πβ. ανάπαυσις 1ε. 5) Αναπνοή (Η σημασ. και σημ., ΙΛ, λ. άνεσι 2· βλ. και Κληρίδη, Κυπρ. Σπ. 8, 1944, 105)· φρ.: παίρνω άνεση = κάνω διακοπή, ξεκουράζομαι (Πβ. ΙΛ, λ. άνεσι 2, φρ.): οι μπουμπαρδάροι άνεση καθόλου δεν επαίρναν Τζάνε, Κρ. πόλ. 310¹⁶. 6) Ευκολία ζωής (Η σημασ. και σημ. στον πληθ.): μη έχοντες γην έξωθεν του ναού ιδίαν του Μοναστηρίου δι’ άνεσιν μερικήν Χειλά, Χρον. 350. 'Εκφρ.: προς άνεσιν = ελεύθερα, ανεμπόδιστα: φύλακας κατασταίνωσιν εκείσε των παιδίων,| ως ίνα μη τολμήσοσιν δακρύσαι ή στενάξαι| ή το σημείον του σταυρού προς άνεσιν χαράξαι Αξαγ., Κάρολ. Ε′ 1142.
ανέχω,
Σπαν. (Hanna) B 503, Ευγεν., Δρόσ. (Hercher) Α΄ 93, Μακρεμβ., Υσμ. (Hercher) 171³², 238³, 265²⁴, Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 47, Ριμ. Βελ. (Wagn.) 87, Θρ. Θεοτ. (Μανούσ.) 103.
Το αρχ. ανέχω. Η λ. και σήμ. (ΙΛ, λ. ανέχομαι).
Α´ Μτβ. 1) (Ενεργ.) κρατώ, συγκρατώ (Πβ. L‑S στη λ. Α1): μετ’ ου πολύ μοι πάλιν εφίσταται την Υσμίνην ανέχων προ των χειρών Μακρεμβ., Υσμ. 238³· ξυνείπετο Σώστρατος και θυγάτηρ Σωστράτου τῃ της Υσμίνης ανεχομένη χειρί Μακρεμβ., Υσμ. 265²⁴· Η δ’ ετέρα χειρ το χιτώνιον ανέχει προ των μηρών Μακρεμβ., Υσμ. 171³². 2) Μέσ. α) (με απαρέμφ.) δέχομαι, παραδέχομαι, συγκατανεύω (Η σημασ. ήδη μτγν. Lampe, Lex. στη λ. Β2): ποιείν ανάσχου, δέομαι, όπερ εγώ λαλήσω Ριμ. Βελ. 87· και γαρ διά το πλάσμα σου ταύτα παθείν ηνέσχου Θρ. Θεοτ. 103· β) (με αιτ.) ανέχομαι, υπομένω: εγώ τον Θεόν καταφρονώ ... κι εκείνος αναμένει με κι ανέχεταί με τόσον Σπαν. B 503. Β´ (Αμτβ.) (ενεργ.) υψώνομαι (Η σημασ. ήδη μτγν., L‑S στη λ. Β1ε): Κίων δε τις ανείχε της πηγής μέσον Ευγεν., Δρόσ. Α΄ 93.
ανήμερος,
επίθ., Στ. Αδάμ (Merc. S. G.) 85, Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 155, Διγ. (Καλ.) A 177, Ερμον. (Legr.) Κ 231, Διήγ. παιδ. (Wagn.) 157, Διήγ. Βελ. (Cant.) 207, 219, Φλώρ. (Κριαρ.) 664, 1365, Καναν. (PG 156) 72A, Φυσιολ. (Legr.) 348, Φυσιολ. (Pitra) 371¹⁵, Ψευδο-Γεωργηλ., Άλ. Κων/π. (Legr.) 477, Δούκ. (Grecu) 303¹⁰, Κορων., Μπούας (Σάθ.) 100, Βεντράμ., Γυν. (Knös) 61, Διγ. (Πασχ.) Άνδρ. 315³³, Διακρούσ. (Ξηρ.) 88²².
Το αρχ. επίθ. ανήμερος.
1) α) (Προκ. για ζώα) άγριος, ατίθασος (Η σημασ. και σήμ., ΙΛ στη λ. 1): ω πάθος πὄναι αγιάτρευτον (έκδ. αγιάτρευθος) και ανήμερον θηρίον Βεντράμ., Γυν. 61· ώσπερ θεριά ανήμερα ούτως επολεμίζαν Διήγ. Βελ. 207· β) (προκ. για ανθρώπους) άγριος, φοβερός, κακός (Για τη χρήση βλ. ΙΛ στη λ. 1, Φρ.): κακός, δεινός, ανήμερος, φιλίαν ου θέλει φίλου Φλώρ. 1365· γ) (προκ. για φωνή) άγριος: φωνάς αγρίους και ανημέρους Καναν. 72Α. — Πβ. αμέρωτος, ανημέρωτος. 2) (Προκ. για ψυχικά χαρακτηριστικά) υπερβολικός (Πβ. ΙΛ στη λ. 2): Είτα βλέπων ο Σαρπήδης| την ανήμερον κακίαν Ερμον. K 231· —Συνών.: άμετρος 1. — Πβ. και αγέρωχος 1, αγριογνώριμος, αγριοθεώρητος, αγριόθωρος, αγριοκάρδιος, αγριόπνοος, αγριόσκυλος, αγριώδης, άγροικος 1, αλύπητος 1, αμέρωτος.
ανθρωποφόντης,
επίθ., Μανασσ., Αρίστ. (Τσολ.) Ι β΄ 47, Μανασσ., Χρον. (Βόνν.) 3605, Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 150.
Από το ουσ. άνθρωπος κατά το Αργεϊφόντης.
Που σκοτώνει τους ανθρώπους: ο δε θεομισέστατος ανθρωποφόντης δράκων Μανασσ., Χρον. 3605.
ανταπόδοσις
η, Γλυκά, Στ. (Τσολ.) 403, Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 119, Ασσίζ. (Σάθ.) 209¹⁹, 461^15-6, 471²⁴, 478¹², Διγ. (Mavr.) Gr. ΙΙΙ 188, V 254, Αλφ. (Κακ.) 14⁶⁷, Διγ. (Πασχ.) Άνδρ. 373⁴.
Το αρχ. ουσ. ανταπόδοσις. Η λ. και σήμ. (ΙΛ, λ. ανταπόδοσι).
1) (Προκ. για το Θεό) απονομή δικαιοσύνης (τιμωρία ή εύνοια) κατά τη δευτέρα παρουσία: ελησμόνησα τον Θεόν και την φρικτήν ημέραν της ανταποδόσεως εις την οποίαν τα κρυπτά φανερούνται όλα Διγ. Άνδρ. 373⁴· ξενίζομαι εις τον άνθρωπον οπού ουδέν πιστεύει| κρίσιν και ανταπόδοσιν στους μέλλοντας αιώνας Αλφ. 14⁶⁷· κόσμος, ως οίδας, έτερος ητοίμασται και κρίσις (παραλ. 5 στ.)· οι πάντες ανταπόδοσιν ευρήσομεν αξίαν| των λογισμών, των εννοιών εκείνων και των τρόπων Γλυκά, Στ. 403. 2) α) (Προκ. για το Θεό) τιμωρία: εκάστου ανταπόδοσιν και των πλημμελημένων,| των δε δικαίων άφεσιν, καθώσπερ απηγγέλθη Διγ. Gr. ΙΙΙ 188· β) ποινή, τιμωρία: και διά τούτο οι κριτάδες παρευτύς εντέχεται να κρίνουν εις ανταπόδοσιν, τήν εντέχεται να έχει διά εκείνον το παράπτωμαν Ασσίζ. 209¹⁹· το δίκαιον κρίνει και κελεύει ότι εκείνος ... να λάβει τοιαύτην ανταπόδοσιν ... να τον κρεμάσουν Ασσίζ. 471²⁴· πβ. αντάμειψις 2, αντίμεψις ‑ψη 3, αντιπαίδευσις.
αντεισακούομαι,
Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 230.
Από την πρόθ. αντί και το εισακούομαι.
(Προκ. για το Θεό) επακούω, εκπληρώνω παράκληση που μου απευθύνεται: ούτω γαρ αν πως και Θεός αντεισακούσεταί σου Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 230.
αντιπροπίνω,
Μανασσ., Αρίστ. (Τσολ.) Ι ε΄ 21, Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 691.
Το αρχ. αντιπροπίνω.
Κάνω πρόποση και εγώ· (εδώ) θρηνολογώ μαζί με άλλον (σα να πίνω εξαιτίας πένθους): και τας αλλήλων συμφοράς οικτίροντες αλλήλοις| αντιπροπίνουσι πικράν πένθους φιλοτησίαν Μανασσ., Αρίστ. Ι ε΄ 21.
αντίστροφος,
επίθ., Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 81.
Το αρχ. επίθ. αντίστροφος.
Έκφρ. εξ αντιστρόφου = αντίθετα (Πβ. L‑S στη λ. ΙΙΙ): μετοχεύει (ενν. η πίστις) τους βουνούς προς την υγράν ουσίαν,| εξ αντιστρόφου πάλιν δε την θάλασσαν ξηραίνει Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 81.

Υπόδειξη
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...

Πεδίο Αναζήτηση

Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.

Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.

Παραδείγματα:

γραπτ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από " γραπτ") : γραπτός
*γραπτ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το "γραπτ") : απαράγραπτος, απερίγραπτος, γραπτός, ευπαράγραπτος
*ισμος (όλες οι λέξεις που λήγουν σε "ισμός") : αποχαιρετισμός, μετατοπισμός, ορισμός.
κ*ισμος (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από "κ" και λήγουν σε "ισμός") : καθαρισμός, καλλωπισμός, κατηχισμός κλπ.

Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. γραπτ γραπτ*

Επιλογές Αναζήτησης

Στη "Σύνθετη Αναζήτηση" μπορείτε να αναζητήσετε λήμματα ή ομάδες λημμάτων, που να προκύπτουν με συνδυασμούς κριτηρίων.

Τα κριτήρια λειτουργούν συζευκτικά: όσα πιο πολλά κριτήρια δώσετε τόσο λιγότερα λήμματα θα εμφανιστούν, γιατί ζητάμε λήμματα που να ικανοποιούν ΟΛΑ τα κριτήρια που εισάγονται. Όταν κάποιο κριτήριο δεν μας ενδιαφέρει, το αφήνουμε κενό.

Παράδειγμα:

Μπορείτε να βρείτε ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ που προέρχονται από τα ΤΟΥΡΚΙΚΑ και έχουν σχέση με τον ΆΝΕΜΟ.

Τύπος Λήμματος

Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.

Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων

Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε ένα όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του ερμηνευτικού μέρους του λήμματος. Ο όρος αυτός μπορεί να είναι λέξη, βραχυγραφία, ακολουθία λέξεων ή ακολουθία, π.χ. τίτλ*, οπλ*. Έτσι έχετε ένα κριτήριο για αναζήτηση, για παράδειγμα, σημασιολογικά συγγενών λέξεων.

Παράδειγμα
Το πεδίο είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να αναζητήσετε κάποια λέξη, ακολουθία λέξεων ή ακολουθία χαρακτήρων στα παραδείγματα που δίνονται για τη διασάφηση της σημασίας ή των σημασιών κάθε λήμματος. Μπορείτε, λόγου χάρη, μέσα από αυτά τα παραδείγματα να διαπιστώσετε τη χρήση των συνδέσμων (π.χ. "όταν").

Αναφορά

Το πεδίο είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να αναζητήσετε τη βιβλιογραφική πηγή ή το όνομα του συγγραφέα από τα οποία περιμένετε να προέρχεται ένα τουλάχιστον από τα παραδείγματα του λήμματος, π.χ. Ερωτόκρ., Πανώρ.

Ετυμολογία

Το πεδίο είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να αναζητήσετε συγκεκριμένους όρους ή βραχυγραφίες ή ακόμη συνδυασμό όρων και βραχυγραφιών που δηλώνονται στο ετυμολογικό μέρος του άρθρου, το οποίο είναι πλήρως διακριτό από το υπόλοιπο σώμα του λήμματος, καθώς διαχωρίζεται από αυτό με αγκύλες. Για παράδειγμα μπορούμε να αναζητήσουμε:

τη συντομογραφία μιας ξένης γλώσσας (λατ., βενετ., ιτάλ., τουρκ.),
ενός ιδιώματος (κρητ., ποντ.),
μιας ιστορικής φάσης της ελληνικής, όπου πρωτοσυναντάται η λέξη (αρχ., μτγν.)
κάποιου λεξικού (Somav., Βλάχ., Meursius, Du Cange)

Ομάδα εργασίας

Ηλεκτρονικής Υλοποίηση: Κ. Θεοδωρίδης

Μεσαιωνική ελληνική

Αναλυτικό Λεξικό Κριαρά

Αναλυτικό Λεξικό Κριαρά

Εισαγωγή

ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ

Αναζήτηση

Φάκελος λημμάτων

Ετυμολογία

Οδηγίες Αναζήτησης

Ομάδα εργασίας