Αναλυτικό Λεξικό Κριαρά
Εισαγωγή
Το Τμήμα Λεξικογραφίας του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας μπόρεσε να αφιερώσει τις δυνάμεις του στη σύνταξη του Λεξικού της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας 1100-1669, συνεχίζοντας το έργο ζωής του Εμμ. Κριαρά. Το υλικό που κληροδοτήθηκε από τον καθηγητή Εμμ. Κριαρά βρισκόταν, κατά σειρές λημμάτων, σε διαφορετικές φάσεις επεξεργασίας.
Το σύνολο του υλικού υποβλήθηκε σε επανέλεγχο: μετά τις απαραίτητες προσθήκες και διορθώσεις (με βάση νέες εκδόσεις, μελέτες αλλά και τα νέα δεδομένα που έδινε η συστηματική αναζήτηση στοιχείων σε ηλεκτρονικές πηγές, όπως ο Thesaurus Linguae Graecae), στα παλιά προστέθηκαν και νέα λήμματα, με βάση τη διαρκώς συνεχιζόμενη αποδελτίωση.
ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ
Οι έξι κατάλογοι που ακολουθούν (Α´-Στ´) περιλαμβάνουν βραχυγραφίες και ουσιώδη βιβλιογραφικά στοιχεία.
Αναζήτηση
- παραδηλώνω,
- Διγ. Z 2295.
Το αρχ. παραδηλόω.
1) Δηλώνω, φανερώνω: κατά την του βασιλέως πρόσταξιν απήλθον εις το μοναστήριον … και εύρον την δέσποιναν … Ηι και παραδηλώσας το του βασιλέως θέλημα … Μαλιασσηνού, Ενύπνιο 34551. 2) Ειδοποιώ, μηνώ: Έκραξε (ενν. ο μισίρ Ντζεφρές) δύο από τους Ρωμαίους και γράφει τους πιττάκια (παραλ. 1 στ.)· στου βασιλέως την κεφαλήν το απέστειλεν με εκείνους,| γράψων παραδηλώνοντα να έλθει σπουδαίως εκείσε Χρον. Μορ. H 8322. 3) Ορίζω προφορικά: είτι ο αυθέντης ο δουξ παραδηλώσει ή γράψει ίνα ποιήσεις αυτό έως χρόνον έναν Συνθήκ. Καλλ. 319.
πρόσταξις- η, Hist. imp. (Rochow) 20 κριτ. υπ., Διγ. Z 1318, Μαλιασσηνού, Ενύπνιο 34547, Ερμον. Πρόλ. 33, Χρησμ. (Λάμπρ.) 105, Σφρ., Χρον. (Maisano) 1345, 15620, Κορων., Μπούας 94, Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. (Κακ.-Πάνου) φ. 28v, 29r, 46v, 138r, Βυζ. Ιλιάδ. 240, Μαλαξός, Νομοκ. 223, Zygomalas, Synopsis 148 Β 36, 202 Ι 13, 230 Μ 17, 291 Τ 35, Βίος Αισώπ. (Παπαθωμ.) Ά 124, Έ 14433, Σουμμ., Ρεμπελ. 162, Ψευδο-Σφρ. 19417, Σουμμ., Παστ. φίδ. Δ́ [522], Ζήν. (Αλεξ. Στ.-Αποσκ.) Πρόλ. 143.
Το αρχ. ουσ. πρόσταξις. Τ. μπρόσταξις σε έγγρ. του 17. αι. (Κώδ. Παναγ. Σπηλιώτ. 505). Η λ. στο Steph., Θησ., στο Βλάχ. και σε έγγρ. του 11. (Μηνάς, Γλωσσάρ. Ιτ.2 320, Act. Esph. 51, Act. Ivir. II 3144, 3710, Act. Lavr. I 4643, 5216, κ.α.), 12. (Caracausi, Μηνάς, Γλωσσάρ. Ιτ.2 320, Act. Ivir. II 521, Act. Lavr. I 5612, κ.α.), 13. (Μηνάς, Γλωσσάρ. Ιτ.2 320), 14. (Act. Lavr. IV 10914, Act. Pantocr. 530, 37, Act. Vat. II 15312) και 17. (Τωμ., Κρητολ. 9, 1979, 13) αι.
α) Εντολή, διαταγή: Διγ. (Trapp) Gr. 1006, Ριμ. Βελ. ρ (Bakk.-v. Gem.) 230, Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. (Κακ.-Πάνου) φ. 42v· (νομ.): κατά τας περιλήψεις των προστάξεων των παλαιών βασιλέων Metrol.2 12915· Η του βασιλέως αντιγραφή, ήγουν πρόσταξις, όταν δεν εναντιοίται νόμον γραμμένον, το στέργον έχει Zygomalas, Synopsis 149 Β 43· (προκ. για βασιλική διαθήκη): ου γαρ διατίθενται οι βασιλείς, αλλά προστάττουσιν ... Και αναγνωσθείσης ταύτης δη της προστάξεως παρ’ εμού έμπροσθεν αυτού ... όρισε προς τον υιόν αυτού Σφρ., Χρον. (Maisano) 3214· β) άδεια: Βασίλειος δ’ ο θαυμαστός έτυχεν εις τας άκρας| ταύτας φυλάσσων ακριβώς ως μηδενός τολμώντος| άνευ προστάξεως αυτού διαπεράσαι ’κείθεν Διγ. Z 2310· γ) εξουσία: Η διάταξις κελεύει, η βασιλική πρόσταξις και ο ορισμός ορίζει και αποφασίζει, ουχί μόνον εις τα εγκληματικά, αλλά και εις τα χρηματικά Zygomalas, Synopsis 221 Λ 13· η οσιοτάτη μοναχή κερά Μακαρία ... έκραξεν εμέν ... τον νοτάριον της αποστολικής και βασιλικής προστάξεως Διαθ. ηγουμ. Μακαρίας 1647. — Βλ. και προσταγή, πρόσταγμα. στόλισμα- το, Μαλιασσηνού, Ενύπνιο 34443, Χρον. Μορ. H 3130, Νεκταρ., Ιεροκοσμ. Ιστ. 430, Ροδινός, Ιγνατ. Παφλαγ. 632, Hagia Sophia f 59814.
Το αρχ. ουσ. στόλισμα. Η λ. και σήμ.
1) Στολίδι: άσπρον βλαττίν εφόρεσεν μετά χρουσά πουλία| και απανωφόριν κόκκινον μετά λιθομαργάρων·| στολίσματα χρουσοπράσινα μετά αετούς μεγάλους Αχιλλ. L 800· ήτον στολισμένη (ενν. η κόρη) με στολίσματα πολύτιμα και λαμπρά Διγ. Άνδρ. 37515· (μεταφ.): ήτονε πολλά ένδοξος η πλάσις του (ενν. του ανθρώπου) ... στολισμένη με πολλά στολίσματα, τόσα όσα ημπορεί να έχει του Θεού η ομοίωσις Μορεζ., Κλίνη φ. 2v· (προκ. για την Παναγία): χαίρε, συ, το στόλισμα εκεινών οπού εγδυθήκασιν από το θάρρος και της ελπίδος του Θεού Μετάφρ. Ακαθ. Ύμν. 13822. 2) (Προκ. για χώρο) στολισμός, διάκοσμος (βλ. και Kaplanis, Festschr. Holton 91): Εμπαίνου μέσα και θωρού την κατοικιάν εκείνη| κι ελέγαν κι ομορφύτερη δεν ήτο μηδ’ εγίνη·| το στόλισμα, το σόθεμα κι ό,τι ήσαν εκεί μέσα,| όλα τα μυριορέγουντα, περίσσα τως αρέσα Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Ά́ 1413· 3) α) Πολύτιμο αντικείμενο: Έδωκάν τους και κτήματα πολλά και σκλάβους και σκλάβες και στολίσματα διάφορα και την λοιπήν ύλην Διγ. Άνδρ. 36126· β) πολυτελής ρουχισμός (για τη σημασ. βλ. Lex. Chron. Mor., στη λ.): Εξήντα χιλιάδες πέρπυρα ήτον γαρ το προικίο,| τό έδωκεν του πρίγκιπος ετότε ο Δεσπότης| δι’ εκείνην την παράξενον την αδελφή του, λέγω,| άνευ γαρ τα στολίσματα και τα χαρίσματά της Χρον. Μορ. P 3130. Οδηγίες Αναζήτησης
Υπόδειξη
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- γραπτ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από " γραπτ") : γραπτός
- *γραπτ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το "γραπτ") : απαράγραπτος, απερίγραπτος, γραπτός, ευπαράγραπτος
- *ισμος (όλες οι λέξεις που λήγουν σε "ισμός") : αποχαιρετισμός, μετατοπισμός, ορισμός.
- κ*ισμος (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από "κ" και λήγουν σε "ισμός") : καθαρισμός, καλλωπισμός, κατηχισμός κλπ.
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. γραπτ γραπτ* - Επιλογές Αναζήτησης
-
Στη "Σύνθετη Αναζήτηση" μπορείτε να αναζητήσετε λήμματα ή ομάδες λημμάτων, που να προκύπτουν με συνδυασμούς κριτηρίων.
Τα κριτήρια λειτουργούν συζευκτικά: όσα πιο πολλά κριτήρια δώσετε τόσο λιγότερα λήμματα θα εμφανιστούν, γιατί ζητάμε λήμματα που να ικανοποιούν ΟΛΑ τα κριτήρια που εισάγονται. Όταν κάποιο κριτήριο δεν μας ενδιαφέρει, το αφήνουμε κενό.
Παράδειγμα:- Μπορείτε να βρείτε ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ που προέρχονται από τα ΤΟΥΡΚΙΚΑ και έχουν σχέση με τον ΆΝΕΜΟ.
- Τύπος Λήμματος
-
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
-
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε ένα όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του ερμηνευτικού μέρους του λήμματος. Ο όρος αυτός μπορεί να είναι λέξη, βραχυγραφία, ακολουθία λέξεων ή ακολουθία, π.χ. τίτλ*, οπλ*. Έτσι έχετε ένα κριτήριο για αναζήτηση, για παράδειγμα, σημασιολογικά συγγενών λέξεων.
Παράδειγμα
Το πεδίο είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να αναζητήσετε κάποια λέξη, ακολουθία λέξεων ή ακολουθία χαρακτήρων στα παραδείγματα που δίνονται για τη διασάφηση της σημασίας ή των σημασιών κάθε λήμματος. Μπορείτε, λόγου χάρη, μέσα από αυτά τα παραδείγματα να διαπιστώσετε τη χρήση των συνδέσμων (π.χ. "όταν"). - Αναφορά
-
Το πεδίο είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να αναζητήσετε τη βιβλιογραφική πηγή ή το όνομα του συγγραφέα από τα οποία περιμένετε να προέρχεται ένα τουλάχιστον από τα παραδείγματα του λήμματος, π.χ. Ερωτόκρ., Πανώρ.
- Ετυμολογία
-
Το πεδίο είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να αναζητήσετε συγκεκριμένους όρους ή βραχυγραφίες ή ακόμη συνδυασμό όρων και βραχυγραφιών που δηλώνονται στο ετυμολογικό μέρος του άρθρου, το οποίο είναι πλήρως διακριτό από το υπόλοιπο σώμα του λήμματος, καθώς διαχωρίζεται από αυτό με αγκύλες. Για παράδειγμα μπορούμε να αναζητήσουμε:
- τη συντομογραφία μιας ξένης γλώσσας (λατ., βενετ., ιτάλ., τουρκ.),
- ενός ιδιώματος (κρητ., ποντ.),
- μιας ιστορικής φάσης της ελληνικής, όπου πρωτοσυναντάται η λέξη (αρχ., μτγν.)
- κάποιου λεξικού (Somav., Βλάχ., Meursius, Du Cange)
Ομάδα εργασίας
- Ηλεκτρονικής Υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης
- Διγ. Z 2295.