Αναλυτικό Λεξικό Κριαρά
Εισαγωγή
Το Τμήμα Λεξικογραφίας του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας μπόρεσε να αφιερώσει τις δυνάμεις του στη σύνταξη του Λεξικού της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας 1100-1669, συνεχίζοντας το έργο ζωής του Εμμ. Κριαρά. Το υλικό που κληροδοτήθηκε από τον καθηγητή Εμμ. Κριαρά βρισκόταν, κατά σειρές λημμάτων, σε διαφορετικές φάσεις επεξεργασίας.
Το σύνολο του υλικού υποβλήθηκε σε επανέλεγχο: μετά τις απαραίτητες προσθήκες και διορθώσεις (με βάση νέες εκδόσεις, μελέτες αλλά και τα νέα δεδομένα που έδινε η συστηματική αναζήτηση στοιχείων σε ηλεκτρονικές πηγές, όπως ο Thesaurus Linguae Graecae), στα παλιά προστέθηκαν και νέα λήμματα, με βάση τη διαρκώς συνεχιζόμενη αποδελτίωση.
ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ
Οι έξι κατάλογοι που ακολουθούν (Α´-Στ´) περιλαμβάνουν βραχυγραφίες και ουσιώδη βιβλιογραφικά στοιχεία.
Αναζήτηση
Βρέθηκαν 47 εγγραφές [0-20]
- εμπροστάλι(ο)ν
- το, Κώδ. Πάτμου 514.
Από το επίρρ. εμπροστά και την κατάλ. ‑άλιον (Βλ. Παπαδ. Α., Λεξ.).
Κάλυμμα (από ύφασμα) εικόνων, τιμίου ξύλου και άλλων εκκλησιαστικών ειδών: Βλαττία, ήτοι εμπροστάλια των αγίων εικόνων μικρά μεγάλα δεκαπέντε Κώδ. Πάτμου 513.
ενδυτός,- επίθ., Κώδ. Πάτμου 513, 514 δις.
Το αρχ. επίθ. ενδυτός (Βλ. Speck, JÖBG 15,1966, 323-75) Η λ. και σήμ. στο ποντιακό ιδίωμα (Παπαδ. Α., Λεξ.).
Το θηλ. του επιθ. ως ουσ. = κάλυμμα της αγίας Τράπεζας (Η σημασ. τον 7. αι., Sophocl.): ενδυτάς της αγίας Τραπέζης Δούκ. 36721. εξαήμερος,- επίθ.,
Τό μτγν. επίθ. εξαήμερος.
Το θηλ. ως ουσ. = έργο που πραγματεύεται τις έξι μέρες της δημιουργίας (Για τη σημασ. βλ. Sophocl. στη λ. 2): έτερον (ενν. βιβλίον) όμοιον εξαήμερος του Χρυσοστόμου Κώδ. Πάτμου 521. εξάμιτος,- επίθ., Κώδ. Πάτμου 513, 514, Act. Xér. 936, 9Β24· ʼξάμιτος, Θησ. Γ΄ [87], Γεωργηλ., Βελ. 345.
Το μτγν. επίθ. εξάμιτος. Βλ. και Kahane, Sprache στήλη 384.
Υφασμένος με έξι μίτους (Η σημασ. μτγν., L‑S): η τέντα του ην εξάμιτος, κόκκινη ωραιωμένη Αχιλλ. N 376. εξαποστειλάριον- το, Κώδ. Πάτμου 523.
Από την προστ. εξαπόστειλον του εξαποστέλλω και την κατάλ. ‑άριον (Βλ. Lampe, Lex. και Παπαδ. Α., Αθ. 40, 1928, 81). Η λ. τον 8. αι. και στο Ευχολόγιο (Lampe, Lex.).
(Εκκλ.) τροπάριο που ψάλλεται πριν από τους αίνους κατά τη διάρκεια του όρθρου (Η σημασ. τον 8. αι. και στο Ευχολόγιο, Lampe, Lex. Βλ. και Παπαδ. Α., Αθ. 40, 1928, 81: έτερον βιβλιδόπουλον το ψαλλόμενον εξαποστειλάρια Κώδ. Πάτμου 515. Εξασόφιν- το.
Από το αριθμητ. εξ και το ουσ. σοφός.
(Τίτλος βιβλίου): βιβλιδόπουλον άλλο το Εξασόφιν Κώδ. Πάτμου 519. Εξκαιδεκαπρόφητον- το, Κώδ. Πάτμου 517.
Από το αριθμητ. εξκαίδεκα και το ουσ. προφήτης. Η λ. στον Κουμαν., Συναγ.
(Τίτλος βιβλίου): βιβλίον άλλο η Παλαιά και θεία Γραφή έχοντα και το Εξκαιδεκαπρόφητον Κώδ. Πάτμου 523. εξοδιαστικός,- επίθ.,
Από τον αόρ. του εξοδιάζω και την κατάλ. ‑τικός. Το ουδ. του επιθ. ως ουσ. στο Ευχολόγιο και στο Du Cange (λ. έξοδος). Η λ. στο Βλάχ. και στο Somav.
Που περιέχει τη νεκρώσιμη ακολουθία: άλλο (ενν. βιβλίον) πτενόν εξοδιαστικόν συν τῳ σχηματολογίῳ (το δοθέν εις την Λέρον) Κώδ. Πάτμου 522. εορτολόγιον- το.
Από το ουσ. εορτή και το ‑λόγιον. Η λ. στη Σούδα (L‑S).
Εκκλησιαστικό βιβλίο που περιέχει τις γιορτές της χρονιάς: Εδόθησαν εις το μετόχιον του πύργου βιβλία, ευαγγέλιον …, εορτολόγιον Κώδ. Πάτμου 524. επιγονάτιον- το, Κώδ. Πάτμου 514, Σεβήρ., Σημειώμ. 4γ, Σεβήρ., Διαθ. 19193.
Από την πρόθ. επί και το ουσ. γονάτιον. Η λ. στο Du Cange (λ. υπογονάτιον) και σήμ. ως εκκλησιαστικός όρος.
Άμφιο σε σχήμα ρόμβου. επιμανίκιον- το, Ιερακοσ. 50526
Από την πρόθ. επί και το ουσ. μανίκιον. Η λ. τον 4. αι. (Lampe, Lex.) και σήμ.
1) Ταινία γύρο από τον καρπό του χεριού, που συγκρατεί τα μανίκια της αμφίεσης των κληρικών (Η σημασ. και σήμ.): Κώδ. Πάτμου 514. 2) Είδος δερμάτινης θήκης για τα χέρια των κυνηγών ώστε να μην πληγώνονται από τα νύχια των γερακιών (Βλ. Κουκ., ΒΒΠ Ε΄ 394): την δε ήδη τμηθείσαν κεφαλήν (ενν. του πέρδικος) παραθείς άνωθεν του επιμανικίου φαγείν τον ιέρακαν εξ αυτού παρασκεύασον Ιερακοσ. 50529. επιμάνικον- το, Κώδ. Πάτμου 512, Παϊσ., Ιστ. Σινά 667, Δωρ. Μον. XXXII, Σεβήρ., Διαθ. 191, Διγ. Άνδρ. 40028.
Από την πρόθ. επί και το ουσ. μανίκιον. Η λ. τον 11. αι. (Sophocl.) και σήμ.
Ταινία γύρο από τον καρπό του χεριού, που συγκρατεί τα μανίκια της αμφίεσης των κληρικών (Η σημασ. και σήμ.). επιτραχήλι(ον)- το, Κώδ. Πάτμου 514, Έγγρ. του 13. αι. (ΝΕ 7, 1910, 40), Ιστ. πατρ. 10315, Έγγρ. του 1572 (Κ. Μέρτζιος, Κρ. Χρ. 15-16, 1961/62, 252), Παϊσ., Ιστ. Σινά 662, Δωρ. Μον. XXXII.
Από την πρόθ. επί και το ουσ. τραχήλιον. Η λ. τον 4. αι. (Lampe, Lex.).
Ιερό άμφιο, πετραχήλι: Έκαμε δε και σκεύη χρυσά εις την εκκλησίαν αυτήν, φαιλόνια, επιτραχήλια, ωράρια Διγ. Άνδρ. 40028. ευεργετικός,- επίθ. Γλυκά, Αναγ. 359, Έκθ. χρον. 385, Ιμπ. 24· βεργετικός.
Το αρχ. επίθ. ευεργετικός. Η λ. και σήμ. (Δημητράκ.).
Αγαθοεργός: Ήτον πολλά βεργετικός …|… εις χάριτας μεγάλος Ιμπ. (Legr.) 21· Καντακουζηνόν ως μεγαλοδωρότατον και … ευεργετικότατον Δούκ. 4328. Το ουδ. ως ουσ. = τίτλος βιβλίου: βιβλίον άλλο αποφθέγματα των αγίων πατέρων το συγγραφέν παρά του κτήτορος της υπεραγίας Θεοτόκου της Ευεργέτιδος, όθεν και εκτήσατο λέγεσθαι το «Ευεργετικόν» Κώδ. Πάτμου 523. εύζωδος,- επίθ.
Από το επίρρ. ευ και το ουσ. ζώδιον.
Που είναι καλοζωγραφισμένος (Για τη σημασ. βλ. και Speck, JÖBG 15, σ. 345 σημ. 127α): ετέρα ενδυτή παλαιά μεγάλη εύζωδος η του πατριάρχου Κώδ. Πάτμου 514. εύρεσις- η, Ιερακοσ. 51435, Λίβ. Esc. 3764, 4116, Σκλέντζα, Ποιήμ. 711, 14, Βακτ. αρχιερ. 153· εύρησις.
Το αρχ. ουσ. εύρεσις.
α) Το αποτέλεσμα αναζήτησης, ανεύρεση: Οι δε της κόρης αδελφοί προς την μητέρα γράφουν| της αδελφής την εύρεσιν, του αμιρά τον πόθον Διγ. Z 540· βιβλίον άλλο λιτόν έχον εν τῃ αρχῄ λόγους περί της ευρήσεως του τιμίου σταυρού Κώδ. Πάτμου 521· β) εφεύρεση, επινόηση: ο Έρωτας … καθημερνό ξετρέχει| καινούριες τέχνες και εύρεσες Φορτουν. (Vinc.) Γ΄ 387· των νεκρωμένων η ζωή, εύρεσις ιατρείας Σκλέντζα, Ποιήμ. 79. ευχολόγιον- το, Κώδ. Πάτμου 515, 519, 524· ευκολόιν το.
Από το ουσ. ευχή και το λέγω. Η λ. τον 8. αι. (Lampe, Lex.) και σήμ.
(Εκκλ.) Ευχολόγιο (Για τη λ. βλ. Παπαδ. Α., Αθ. 40, 1928, 84): αφήνω το Ευχολόιν μου εις τον αρχιστράτηγον, ήγου το εγκοσμημένο Έγγρ. του 1621 (Κωνσταντουδάκη Μ., Θησαυρ. 12, 1975, 92). λιτόγραφος,- επίθ.
Από το επίθ. λιτός και το γράφω. Η λ. και σε έγγρ. του 11. αι. (Σάθ., ΜΒ A΄ 496, 13, 5019).
Γραμμένος με γραφή μεγαλογράμματη ακαλλώπιστη (Γενικότερα για τον όρο βλ. Atsalos, Term. 217-229): άλλο μικρόν (ενν. βιβλίον) ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος, λιτόγραφον Κώδ. Πάτμου 519· έτερον βιβλίον του Δαμασκηνού Ιωάννου …, έχον τα ρητά ως λιτόγραφα Κώδ. Πάτμου 520. οδηγός- ο, Χούμνου, Κοσμογ. 257, 270.
Το μτγν. ουσ. οδηγός. Η λ. και σήμ.
1) α) Αυτός που προπορευόμενος δείχνει το δρόμο: Εκείθεν ουν παραλαβών (ενν. εγώ, ο Αλέξανδρος) πλείονας οδηγούς μου| ηθέλησα του προσελθείν μέρη τα προς οπίσω| τα της ερήμου Βίος Αλ. 4175· β) (σε μεταφ.): στο φως τυφλώνομαι και χάνω την οδό μου| και το σκοτάδι έχω φως καθάριο κι οδηγό μου Στάθ. (Martini) Ά́ 310· γίνε (ενν. εσύ, ο Μουρμούρης) οδηγός τση στράτας μου Ερωφ. (Αλεξ. Στ.-Αποσκ.) Αφ. 59· γ) (εδώ προκ. για το βοηθό στο κυνήγι του τυφλού Λάμεχ): Είχεν (ενν. ο Λάμεχ) κοπέλλιν οδηγόν το χέριν του να σάζει,| να σύρνει την σαΐταν του, αυτούνου διά να σφάζει Χούμνου, Κοσμογ. 245· Μιαν εκ τες διαβαζόμενες επήγεν να γυρέψει,| διά να ’βρει με τον οδηγόν ζώα να τα δοξέψει Χούμνου, Κοσμογ. 252. 2) Αυτός που δείχνει το σωστό ηθικά δρόμο: την συμφοράν οπού κοινά όλοι επάθαμεν από το να στερηθούμεν τον πατέρα μας τον γλυκύτατον, ... τον σύμβουλόν μας τον δεξιότατον τον οδηγόν μας τον απλανέστατον Χίκα, Μονωδ. 50· Ο Διγενής πάλι της λέ’ (ενν. της Μαξιμίλλας): «Σύρε εις την οδό σου| και δόξασε τον Κύριον κι έχε τον οδηγό σου» Διγ. O 2898. 3) Καθοδηγητής· συμβουλάτορας: ο ενδοξότατος αυθέντης και οδηγός του ρηγάτου των Ιεροσολύμων, ονόματι κούντε Οφρίου δε Ποιλιούν Ασσίζ. 33· ανέστη| θέστωρ ο οιωνομάντης,| ως γινώσκων τα τε όντα,| τα εσόμενα και μέλλον| και διά των φοιβασμάτων ήτον οδηγός των πάντων Ερμον. Η 251· <κ>αι εις Θεός συνήγορος πάντοτε και προστάτης| και τείχος και βοήθεια και οδηγός κι εργάτης (παραλ. 1 στ.) του κραταιού και ισχυρού Καρόλου βασιλέως Αξαγ., Κάρολ. Ε′ 852. 4) α) Πληροφοριοδότης (με αρνητ. χρ.): Τό χρήζει, ευθύς το πολεμά δίχως τινός εμπόδον και τούτο όλον γίνεται διά την τυφλήν την ρόγαν,| οπού ρογεύγει αμιράς οδηγούς και προδότας Ψευδο-Γεωργηλ., Άλ. Κων/π. 660· β) (προκ. για τον Ιούδα) καταδότης: πρέπει να πληρωθεί η γραφή τούτη, οπού είπε το άγιον Πνεύμα με το στόμα του Δα(βί)δ για τον Ιούδαν οπού έγινεν οδηγός εκείνων οπού έπιασαν τον Ιησούν Σανκταμαύρας, Πράξ. Αποστόλ. 1740. 5) Αρχηγός, ο επικεφαλής στρατού: ν’ απέλθω μετ’ αυτούς (ενν. τους κοντάδες) εις του Κυρίου τον τάφον| καπετάνος και οδηγός απάνω εις τα φουσσάτα Χρον. Μορ. H 267. 6) Είδος βιβλίου με οδηγίες: έτερον βιβλιδόπουλον προθεωρία, το λεγόμενον Οδηγός Κώδ. Πάτμου 523. παρακλητικός,- επίθ., Διγ. Z 4001, Απολλών. 261, Σφρ., Χρον. (Maisano) 3431, Ολόκαλος 138, 522, 715, κ.π.α., Αξαγ., Κάρολ. Ε′ 980.
Το αρχ. επίθ. παρακλητικός. Η λ. και σήμ.
1) Που γίνεται για παράκληση, που εκφράζει παράκληση: ου δάκρυσιν ο δικαστής κάμπτεται πολυρρύτοις,| ου λόγοις παρακλητικοίς, ου στεναγμοίς και γόοις Γλυκά, Στ. 420. 2) (Νομ., προκ. για μάρτυρα σε συμβολαιογραφική πράξη) που παρευρίσκεται έπειτα από πρόσκληση: Γέγραπται ουν η άνω ειρημένη στίμα ενώπιον των ώδε παρακλητικών μαρτύρων Ολόκαλος 320. Έκφρ. παρακλητική αναφορά, βλ. αναφορά 1α. Το θηλ. ως ουσ. = (εκκλ.) λειτουργικό βιβλίο της Ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας: οκτώηχος παρακλητική της υπεραγίας Θεοτόκου Κώδ. Πάτμου I 195· με μίαν παρακλητικήν διαβαίνουν (ενν. οι παπάδες) τον καιρό τους Ναθαναήλ Μπέρτου, Στιχοπλ. I 179. Οδηγίες Αναζήτησης
Υπόδειξη
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- γραπτ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από " γραπτ") : γραπτός
- *γραπτ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το "γραπτ") : απαράγραπτος, απερίγραπτος, γραπτός, ευπαράγραπτος
- *ισμος (όλες οι λέξεις που λήγουν σε "ισμός") : αποχαιρετισμός, μετατοπισμός, ορισμός.
- κ*ισμος (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από "κ" και λήγουν σε "ισμός") : καθαρισμός, καλλωπισμός, κατηχισμός κλπ.
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. γραπτ γραπτ* - Επιλογές Αναζήτησης
-
Στη "Σύνθετη Αναζήτηση" μπορείτε να αναζητήσετε λήμματα ή ομάδες λημμάτων, που να προκύπτουν με συνδυασμούς κριτηρίων.
Τα κριτήρια λειτουργούν συζευκτικά: όσα πιο πολλά κριτήρια δώσετε τόσο λιγότερα λήμματα θα εμφανιστούν, γιατί ζητάμε λήμματα που να ικανοποιούν ΟΛΑ τα κριτήρια που εισάγονται. Όταν κάποιο κριτήριο δεν μας ενδιαφέρει, το αφήνουμε κενό.
Παράδειγμα:- Μπορείτε να βρείτε ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ που προέρχονται από τα ΤΟΥΡΚΙΚΑ και έχουν σχέση με τον ΆΝΕΜΟ.
- Τύπος Λήμματος
-
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
-
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε ένα όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του ερμηνευτικού μέρους του λήμματος. Ο όρος αυτός μπορεί να είναι λέξη, βραχυγραφία, ακολουθία λέξεων ή ακολουθία, π.χ. τίτλ*, οπλ*. Έτσι έχετε ένα κριτήριο για αναζήτηση, για παράδειγμα, σημασιολογικά συγγενών λέξεων.
Παράδειγμα
Το πεδίο είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να αναζητήσετε κάποια λέξη, ακολουθία λέξεων ή ακολουθία χαρακτήρων στα παραδείγματα που δίνονται για τη διασάφηση της σημασίας ή των σημασιών κάθε λήμματος. Μπορείτε, λόγου χάρη, μέσα από αυτά τα παραδείγματα να διαπιστώσετε τη χρήση των συνδέσμων (π.χ. "όταν"). - Αναφορά
-
Το πεδίο είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να αναζητήσετε τη βιβλιογραφική πηγή ή το όνομα του συγγραφέα από τα οποία περιμένετε να προέρχεται ένα τουλάχιστον από τα παραδείγματα του λήμματος, π.χ. Ερωτόκρ., Πανώρ.
- Ετυμολογία
-
Το πεδίο είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να αναζητήσετε συγκεκριμένους όρους ή βραχυγραφίες ή ακόμη συνδυασμό όρων και βραχυγραφιών που δηλώνονται στο ετυμολογικό μέρος του άρθρου, το οποίο είναι πλήρως διακριτό από το υπόλοιπο σώμα του λήμματος, καθώς διαχωρίζεται από αυτό με αγκύλες. Για παράδειγμα μπορούμε να αναζητήσουμε:
- τη συντομογραφία μιας ξένης γλώσσας (λατ., βενετ., ιτάλ., τουρκ.),
- ενός ιδιώματος (κρητ., ποντ.),
- μιας ιστορικής φάσης της ελληνικής, όπου πρωτοσυναντάται η λέξη (αρχ., μτγν.)
- κάποιου λεξικού (Somav., Βλάχ., Meursius, Du Cange)
Ομάδα εργασίας
- Ηλεκτρονικής Υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης
- το, Κώδ. Πάτμου 514.