Αναλυτικό Λεξικό Κριαρά
Εισαγωγή
Το Τμήμα Λεξικογραφίας του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας μπόρεσε να αφιερώσει τις δυνάμεις του στη σύνταξη του Λεξικού της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας 1100-1669, συνεχίζοντας το έργο ζωής του Εμμ. Κριαρά. Το υλικό που κληροδοτήθηκε από τον καθηγητή Εμμ. Κριαρά βρισκόταν, κατά σειρές λημμάτων, σε διαφορετικές φάσεις επεξεργασίας.
Το σύνολο του υλικού υποβλήθηκε σε επανέλεγχο: μετά τις απαραίτητες προσθήκες και διορθώσεις (με βάση νέες εκδόσεις, μελέτες αλλά και τα νέα δεδομένα που έδινε η συστηματική αναζήτηση στοιχείων σε ηλεκτρονικές πηγές, όπως ο Thesaurus Linguae Graecae), στα παλιά προστέθηκαν και νέα λήμματα, με βάση τη διαρκώς συνεχιζόμενη αποδελτίωση.
ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ
Οι έξι κατάλογοι που ακολουθούν (Α´-Στ´) περιλαμβάνουν βραχυγραφίες και ουσιώδη βιβλιογραφικά στοιχεία.
Αναζήτηση
Βρέθηκαν 7 εγγραφές [0-7]
- γευματίζω·
- γεματίζω, Πουλολ. 118 (χφφ VLE) (κριτ. υπ.), 447, Γεωργηλ., Θαν. (Wagn.) 380, Ροδολ. (Μανούσ.) Γ΄ [386], Φορτουν. (Vinc.) Α΄ 90, Τζάνε, Κρ. πόλ. 2323· γιοματίζω, Πουλολ. Αθ. 110, Μαχ. 40626, 65930, 67223, Βουστρ. 428, Ερωτόκρ. Β΄ 434, Γ΄ 1760, Κακή μάννα 3.
Από το ουσ. γεύμα. Για τη λ. βλ. Du Cange (λ. γεύεσθαι). Ο τ. γιοματίζω και στο Βλάχ. (λ. γιωματίζω). Η λ. και οι τ. της και σήμ. (Δημητράκ., λ. γεματίζω και γιοματίζω). Για τον τ. γεματίζω βλ. και Andr., Lex. (λ. γευματίζω).
1) Γευματίζω, τρώγω (Βλ. Du Cange, λ. γεύεσθαι. Η σημασ. και σήμ., Δημητράκ., λ. γεματίζω και γιοματίζω): μηδέ φαητόν εμπόρεσε ποσώς να γεματίσει Ροδολ. (Μανούσ.) Γ΄ [386]· να φάω τ’ όξινο γλυκύ, που εδά δε γιοματίζω Ερωτόκρ. Β΄ 434. 2) Δοκιμάζω, γνωρίζω (Η σημασ. και σήμ. στη Χάλκη, Andr., Lex. ): ουδέν την εγεμάτισε του Χάρου την αλμύραν Γεωργηλ., Θαν. (Wagn.) 380.
γιόκας- ο, Αρμούρ. (Μπουμπ., Αθ. 67, 1963/64, 140120‑1)· υγιόκας, Κακή μάννα 2· υιόκας, Αρμούρ. 120.
Από το ουσ. γιος. Η λ. και σήμ. (Δημητράκ.).
Γιος (θωπευτ.) (Η σημασ. και σήμ., Δημητράκ.): όπου και αν ένι ο υιόκας σου| πιστάγκωνα και εξάγκωνα ομπρός σου να τον φέρουν Αρμούρ. 120. ελαφινός,- επίθ., Ιατροσόφ. (Oikonomu) 7410, 7412, 754· αλαφινός, Κακή μάννα 27· ’λάφινος.
Από το ουσ. έλαφος και την κατάλ. ‑ινός.
Ελαφήσιος: το λάφινον κρέας είναι κακοχώνευτον Αγαπ., Γεωπον. 91. θρονί(ον)- το, Πόλ. Τρωάδ. 706, Χρον. Μορ. P 4204, Φλώρ. 1698, Ντελλαπ., Ερωτήμ. 275, Βεν. 41, Χούμνου, Κοσμογ. 838, Γεωργηλ., Βελ. 88, Πικατ. 119, Πεντ. Έξ. X15, Αρσ., Κόπ. διατρ. [162], Παϊσ., Ιστ. Σινά 442, Κυπρ. ερωτ. 810, Ερωφ. Α΄ 604, 615, Ιστ. Βλαχ. 1506, Ερωτόκρ. Α΄ 1295, Δ΄ 370, Ε΄ 347, Θυσ.2 703, Στάθ. (Martini) Ιντ. β΄ 128, Ροδολ. Α΄ [155], Ροδολ. (Μανούσ.) Δ΄ [144], Διήγ. παιδ. (Tsiouni) 916, Λίμπον. 396, Ζήν. Α΄ 336, Β΄ 119, Τζάνε, Κρ. πόλ. 57823, Δωρ. Μον. (Βαλ.) 44, Πανώρ. Δ΄ 351, κ.π.α.
Από το ουσ. θρόνος και την κατάλ. ‑ιον. Η λ. στο Etymologicum Magnum (Steph., Θησ., λ. θρόνιον). Ο τ. θρονί και σήμ. ιδιωμ. (Παγκ., Ιδίωμ. Κρ. Ϛ΄ 443) και στη λογοτ.
1) α) Θρόνος βασιλικός ή ιερατικός: Ο βασιλεύς εκάθισεν επάνω στο θρονί του Αρσ., Κόπ. διατρ. [1443]· έξωθεν υπάρχει| νάρθηξ ωραίος και θρονί διά τον ιεράρχη Παϊσ., Ιστ. Σινά 1046· β) (μεταφ.) βασίλειο· βασιλική εξουσία: είπεν ότι χέρι ιπί θρονί τού Κύριου Πεντ. Έξ. XVII 16· μόνα το θρονί να μεγαλύνω από εσέν Πεντ. Γέν. XLI 40· γ) κυριαρχία· δύναμη: πως το θρονί τ’ Αγαρηνού ογλήγορα θα πέσει Τζάνε, Κρ. πόλ. 3874· να μην ψηφού το βασιλιό, μηδέ και το θρονί ντου Στάθ. (Martini) Ιντ. β΄ 113· δ) πρωτεύουσα, βάση: να πάρει και την Ρώμα, λέγει, οπού ήτονε το θρονί της μοναρχίας του Καίσαρος Χρον. σουλτ. 11922. 2) α) Κάθισμα: [σ]το θρονί τον έβαλε και τάβλα φέρνει ομπρός του Κακή μάννα 25· βάνω θρονίν και λέγω της: «Έλα, κερά, να ζήσεις ...», Φαλιέρ., Ενύπν. (v. Gem.) 115· β) (μεταφ.) έδρα, βάση· στήριγμα: εις την Αθήνα, που ’τονε ...| ... το θρονί της αρετής Ερωτόκρ. Α΄ 26· Μεγάλε βασιλιέ, θρονί τση δικιοσύνης Ερωτόκρ. Ε΄ 1335· γ) θέση, αξίωμα: εις το ψηλότερον θρονίν να φτάσεις Κυπρ. ερωτ. 10443· εμέν έστρεψεν ιπί το θρονί μου Πεντ. Γέν. XLI 13. κελάρι(ον)- το, Διάλ. Ευθυμ. 131402β, Κακή μάννα 9, Πεντ. Γέν. XLIII 30, Δευτ. XXXII 25, Ιστ. πατρ. 1992, Παϊσ., Ιστ. Σινά 958· κελάριν, Διάλ. Ευθυμ. 131401α· κελλάριν, Μαχ. 40632, Θρ. Κύπρ. M 375.
Το μτγν. ουσ. κελλάριον. Για τη λ. βλ. Kahane, Sprache 534. Για τον τ. πβ. λ. τζελλάριν σήμ. στην Κύπρο (Λουκά, Γλωσσάρ.). Η λ. και σήμ.
1) Αποθήκη τροφίμων ή κρασιού: Πρόκειται και κελάριον ...| ένθα τους άρτους βάλλουσι και άλλο είτι φέρου(ν),| όπερ κατώτερον εστίν, ...| «ψωμίου» δε «κελάριον» καλούν οι καλογέροι Παϊσ., Ιστ. Σινά 962· κι εγίνην μάλλωμαν και ταραχή μεγάλη ομπρός εις τον πύργον όπου ήτον το κελλάριν Μαχ. 65818· Δεξιόθεν ... θεωρείς το κελάρι| και αν πεινάς, μηδέν λυπού· έχει φαγίν και θάρρει Παϊσ., Ιστ. Σινά 913. 2) Δωμάτιο, καμαράκι: να έρτουν (ενν. οι βατρακοί) εις το σπίτι σου και εις το κελάρι του πλάγιασμά σου Πεντ. Έξ. VII 28· είχεν μίαν εικόνα των Αγίων Πάντων και όποιος φίλος και αν επήγαινεν αρχάς τον εσέβαζεν μέσα εις το κελάρι και επροσκύναν την εικόναν Συναδ., Χρον. 56. μαγαρίζω,- Σπανός (Eideneier) Α 371, 374, D 1073, 1095, 1107, 1112, Διήγ. παιδ. (Tsiouni) 163, 215, 465, 572, Ψευδο-Γεωργηλ., Άλ. Κων/π. 625, Διήγ. Αλ. V 57, Συναξ. γυν. 78, Πεντ. Γέν. XXXIV 5, 13, Λευιτ. X 10, XI 44, XX 3, XXI 4, XXII 5, XXVII 11, Αρ. VI 7, 12, IX 7, XIX 13, 14, Δευτ. XII 15, XIV 8, XV 22, XXVI 14, Ιστ. Βλαχ. 653, Φορτουν. (Vinc.) Β΄ 18, Τζάνε, Κρ. πόλ. 56310, κ.π.α.· μεγαρίζω, Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. φ. 263r.
Από το αρχ. μεγαρίζω (Βλ. Ανδρ., Λεξ.), καθώς και Kahane, Graeca et Romanica A΄ 344 κε. T. μααρίζω και μαρίζω σήμ. στην Κύπρο (Σακ., Κυπρ. Β΄ 650, λ. μαρίζω). Η λ. τον 7. αι. (Sophocl.) και σήμ.
I. Ενεργ. Α´ Μτβ. 1) α) Μολύνω: Διά ποίαν αφορμήν χαλάτε (ενν. εσείς, άνθρωποι) τες ψυχές σας και τες μαγαρίζετε με αίματα ; Ροδινός (Βαλ.) 229· εσθίεις (ενν. εσύ, μαϊμού) ψύλλους, ψείρας τε και πάντοτε δακώνεις (παραλ. 1 στ.). Φεύγε λοιπόν απέμπροσθεν, μη μαγαρίσεις πάντας Διήγ. παιδ. (Tsiouni) 975· β) (προκ. για αντικ. λατρείας) μιαίνω, βεβηλώνω: Το ’κόνισμα δεν το ’χωσα, … μα έκαψά το (παραλ. 1 στ.) για να μην το βρου οι άπιστοι πλιο να το μαγαρίζου Ιντ. κρ. θεάτρ. Α΄ 53. 2) Λερώνω, βρομίζω: όσα κάμω ν’ ασπριστούν εσύ (ενν. καρβουνιάρη) τα θες μαυρίζει·| πάντοτε με τα κάρβουνα θέλεις τα μαγαρίζει Αιτωλ., Μύθ. 128. 3) Ντροπιάζω: εμολύνασι τσι ψυχές τως (ενν. οι καλόγεροι) και εμαγαρίσασι και σκήμαν τως, ήγου το ράσο Αποκ. Θεοτ. Ι 190. 4) Βιάζω: εμαγάρισαν γυναίκας παρά φύσιν Ανάλ. Αθ. 24· το βράδι να μένουσιν (ενν. οι αρχόντισσες) με τους μουσουλμάνους| και να τες μαγαρίζουσιν, μπαστάρδια να γεννούσιν Ανακάλ. 84. Β´ Αμτβ. 1) Μολύνομαι, αμαρτάνω: «Μη φας, αφέντη μου, … και μαγαρίσεις … αφ’ του γιού σου το συκώτι» Κακή μάννα 29. 2) Λερώνομαι, λεκιάζομαι: Εις τσόχαν να μαγαρίσει από λάδιν· δοκιμή Ιατροσ. κώδ. φνζ΄. 3) Αλλαξοπιστώ: πολλές (ενν. γυναίκες) εοκλαβωθήκασι κι άλλες εμαγαρίσα Τζάνε, Κρ. πόλ. 1818. 4) Έρχομαι σε σεξουαλική επαφή: τα καπηλεία γυρεύουν (ενν. οι άνδρες),| τες πόρνες και πολιτικές κοιτάν και μαγαρίζουν Ναθαναήλ Μπέρτου, Στιχοπλ. I 772· όσες (ενν. γυναίκες) αφήνουσιν κακώς τους άνδρες τους, …| υπάν και μαγαρίζουσιν με ξένους Ναθαναήλ Μπέρτου, Στιχοπλ. I 747. IΙ. Μέσ. 1) (Προκ. για θρησκευτικά θέματα) είμαι μιασμένος, ακάθαρτος: παν ος να ’γγίξει εις αυτό ο μαγαρισμένος να μαγαριστεί και η ψυχή οπού ’γγίζει να μαγαριστεί ως το βράδι Πεντ. Αρ. XIX 22. 2) Παρεκτρέπομαι σεξουαλικά, απιστώ: αν δεν εμαγαρίστην η γεναίκα και καθάρια αυτή Πεντ. Αρ. V 28· απέρασεν απάνου του (ενν. του ανδρός) πνοά ζήλιας και εζήλεψεν την γεναίκα του και αυτή δεν εμαγαρίστην Πεντ. Αρ. V 14. Η μτχ. ως επίθ.: 1) α) Μιαρός, μολυσμένος: κάμνει (ενν. η άθλιος γυναίκα) και τες προσφορές και είν’ αιματωμένες,| διότι τζαγκουρνίζεται,και είν’ μαγαρισμένες Ναθαναήλ Μπέρτου, Στιχοπλ. I 530· β) (προκ. για θρησκευτικά θέματα) απαγορευμένος: παν σερπετό του πουλιού μαγαρισμένο αυτό εσάς, να μη φαγωθούν Πεντ. Δευτ. ΧΙV 19. 2) Λερωμένος, βρόμικος: όλον το πρόσωπόν του (ενν. του Αρκίτα)| απ’ αίμα και κορνιακτόν όλο μαγαρισμένον Θησ. Θ΄ [182]. 3) Αμαρτωλός, ανήθικος: εγύρευεν ο μαγαρισμένος Ηρώδης να φονεύσει αυτόν τον Κύριον Ιησούν Χριστόν Μορεζίν., Κλίνη Σολομ. 406· πόσοι ανδρειωμένοι, … απελάτες έπεσαν διά μίαν γυναίκα μαγαρισμένη Διήγ. Αλ. V 59. 4) Άπιστος: Εκίνησεν ο βασιλεύς Φίλιππος εκ Σπανίας,| Σαρακηνός την γενεάν, ήτον μαγαρισμένος Φλώρ. 29. 5) (Πιθ.) επικίνδυνος, δύσκολος: Ο Μαύρος Λάκκος έναι καλός λιμένας … και θέλεις να έμπεις μέσα του καναλίου ότι έναι δύο ακρωτήρια μαγαρισμένα Πορτολ. B 3724. 6) (Υβριστ.): Αφορεσμένε γάδαρε και τρισκαταραμένε| … σκύλε μαγαρισμένε Γαδ. διήγ. 366· γυναίκα κακορίζικε, Εύα μαγαρισμένη Συναξ. γυν. 127. έκφρ. μαγαρισμένος εις ψυχήν = αμαρτωλός: παράγγειλε τα παιδιά του Ισραέλ και να απεστείλουν από το φουσσάτο … παν μαγαρισμένον εις ψυχή Πεντ. Αρ. V 2. μάγειρας- ο, Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. φ. 185v, Αιτωλ., Μύθ. 251, Διγ. O 2143· μάγερας, Κακή μάννα 10.
Το ουσ. μάγειρος αναλ. με τα ουσ. σε ‑ας. Ο τ. και σήμ. στο ποντιακό ιδίωμ. (Παπαδ. Α., Λεξ., λ. μάγερος).
Μάγειρος: μάγειρας να ’μαι μ’ έπρεπε εγώ να μαγειρεύω Αιτωλ., Μύθ. 9419· όρισα τον μάγερα προσφάγι να ’ρδινιάσει Αλεξ. 1703. Οδηγίες Αναζήτησης
Υπόδειξη
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...- Πεδίο Αναζήτηση
-
Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.
Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.
Παραδείγματα:- γραπτ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από " γραπτ") : γραπτός
- *γραπτ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το "γραπτ") : απαράγραπτος, απερίγραπτος, γραπτός, ευπαράγραπτος
- *ισμος (όλες οι λέξεις που λήγουν σε "ισμός") : αποχαιρετισμός, μετατοπισμός, ορισμός.
- κ*ισμος (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από "κ" και λήγουν σε "ισμός") : καθαρισμός, καλλωπισμός, κατηχισμός κλπ.
Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. γραπτ γραπτ* - Επιλογές Αναζήτησης
-
Στη "Σύνθετη Αναζήτηση" μπορείτε να αναζητήσετε λήμματα ή ομάδες λημμάτων, που να προκύπτουν με συνδυασμούς κριτηρίων.
Τα κριτήρια λειτουργούν συζευκτικά: όσα πιο πολλά κριτήρια δώσετε τόσο λιγότερα λήμματα θα εμφανιστούν, γιατί ζητάμε λήμματα που να ικανοποιούν ΟΛΑ τα κριτήρια που εισάγονται. Όταν κάποιο κριτήριο δεν μας ενδιαφέρει, το αφήνουμε κενό.
Παράδειγμα:- Μπορείτε να βρείτε ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ που προέρχονται από τα ΤΟΥΡΚΙΚΑ και έχουν σχέση με τον ΆΝΕΜΟ.
- Τύπος Λήμματος
-
Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.
- Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων
-
Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε ένα όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του ερμηνευτικού μέρους του λήμματος. Ο όρος αυτός μπορεί να είναι λέξη, βραχυγραφία, ακολουθία λέξεων ή ακολουθία, π.χ. τίτλ*, οπλ*. Έτσι έχετε ένα κριτήριο για αναζήτηση, για παράδειγμα, σημασιολογικά συγγενών λέξεων.
Παράδειγμα
Το πεδίο είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να αναζητήσετε κάποια λέξη, ακολουθία λέξεων ή ακολουθία χαρακτήρων στα παραδείγματα που δίνονται για τη διασάφηση της σημασίας ή των σημασιών κάθε λήμματος. Μπορείτε, λόγου χάρη, μέσα από αυτά τα παραδείγματα να διαπιστώσετε τη χρήση των συνδέσμων (π.χ. "όταν"). - Αναφορά
-
Το πεδίο είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να αναζητήσετε τη βιβλιογραφική πηγή ή το όνομα του συγγραφέα από τα οποία περιμένετε να προέρχεται ένα τουλάχιστον από τα παραδείγματα του λήμματος, π.χ. Ερωτόκρ., Πανώρ.
- Ετυμολογία
-
Το πεδίο είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να αναζητήσετε συγκεκριμένους όρους ή βραχυγραφίες ή ακόμη συνδυασμό όρων και βραχυγραφιών που δηλώνονται στο ετυμολογικό μέρος του άρθρου, το οποίο είναι πλήρως διακριτό από το υπόλοιπο σώμα του λήμματος, καθώς διαχωρίζεται από αυτό με αγκύλες. Για παράδειγμα μπορούμε να αναζητήσουμε:
- τη συντομογραφία μιας ξένης γλώσσας (λατ., βενετ., ιτάλ., τουρκ.),
- ενός ιδιώματος (κρητ., ποντ.),
- μιας ιστορικής φάσης της ελληνικής, όπου πρωτοσυναντάται η λέξη (αρχ., μτγν.)
- κάποιου λεξικού (Somav., Βλάχ., Meursius, Du Cange)
Ομάδα εργασίας
- Ηλεκτρονικής Υλοποίηση
- Κ. Θεοδωρίδης
- γεματίζω, Πουλολ. 118 (χφφ VLE) (κριτ. υπ.), 447, Γεωργηλ., Θαν. (Wagn.) 380, Ροδολ. (Μανούσ.) Γ΄ [386], Φορτουν. (Vinc.) Α΄ 90, Τζάνε, Κρ. πόλ. 2323· γιοματίζω, Πουλολ. Αθ. 110, Μαχ. 40626, 65930, 67223, Βουστρ. 428, Ερωτόκρ. Β΄ 434, Γ΄ 1760, Κακή μάννα 3.