Αναλυτικό Λεξικό Κριαρά
Εισαγωγή
Το Τμήμα Λεξικογραφίας του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας μπόρεσε να αφιερώσει τις δυνάμεις του στη σύνταξη του Λεξικού της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας 1100-1669, συνεχίζοντας το έργο ζωής του Εμμ. Κριαρά. Το υλικό που κληροδοτήθηκε από τον καθηγητή Εμμ. Κριαρά βρισκόταν, κατά σειρές λημμάτων, σε διαφορετικές φάσεις επεξεργασίας.
Το σύνολο του υλικού υποβλήθηκε σε επανέλεγχο: μετά τις απαραίτητες προσθήκες και διορθώσεις (με βάση νέες εκδόσεις, μελέτες αλλά και τα νέα δεδομένα που έδινε η συστηματική αναζήτηση στοιχείων σε ηλεκτρονικές πηγές, όπως ο Thesaurus Linguae Graecae), στα παλιά προστέθηκαν και νέα λήμματα, με βάση τη διαρκώς συνεχιζόμενη αποδελτίωση.
ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ
Οι έξι κατάλογοι που ακολουθούν (Α´-Στ´) περιλαμβάνουν βραχυγραφίες και ουσιώδη βιβλιογραφικά στοιχεία.
Αναζήτηση
Βρέθηκαν 28 εγγραφές [0-20]
- σαλεύω,
- Σπαν. B 468, Σπαν. (Μαυρ.) P 129, Σπαν. (Λάμπρ.) Va 517, Hist. imp. 54, Ιερακοσ. 46413, Διγ. (Trapp) Gr. 3167, Διγ. Z 2832, Πόλ. Τρωάδ. (Παπαθωμ.-Jeffr.) 873, Χρον. Μορ. P 7547, Ντελλαπ., Ερωτήμ. 1595, 2753, Αχιλλ. L 1277, Φυσιολ. 35223, 36612, Δούκ. 19126, Αλεξ.2 829, Απόκοπ.2 44, Βίος Αισώπ. (Eideneier) E 2885, Πικατ. (Bakk.-v. Gem.) 266, Κορων., Μπούας 120, Αχέλ. 998, Πηγά Μ., Περί σοφ. 688, Λαυρ., Οπτασία Σ. 106, 113, Πιστ. βοσκ. I 1, 322, IV 2, 22, IV 7, 29, Χίκα, Επίγρ. 10, Βενετσάς, Δαμασκ. Βαρλαάμ 1036, 12423, Σουμμ., Παστ. φίδ. Β́ [253], Γ́ [1393], Δ́ [80], Δ́ [1106], Χριστ. διδασκ. 204, Μαρκάδ. 433, Ιωακ. Κύπρ., Πάλη (Kaplanis) 4469, κ.α.· εσαλεύω· σαλεύγω, Μαχ. 3229, Μορεζ., Κλίνη φ. 540v, 541v, Πανώρ.2 Γ́ 57, Δ́ 122, Ερωφ. (Αλεξ. Στ.-Αποσκ.) Δ́ 1, Έ 129, Κατζ. Γ́ 68, Πιστ. βοσκ. III 9, 54, 67, Παλαμήδ., Βοηβ. 588, Ροδινός, Ιγνατ. Παφλαγ. 11817, Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Β́ 353, 1394 κριτ. υπ., 1406, 1435, 1696, Δ́ 1657, Έ 49, Ροδολ. (Αποσκ.) Β́ 135, Δ́ 265, Έ 55, Φορτουν. (Vinc.) Ά 319· μτχ. ενεστ. σαλεύοντα, Χούμνου, Κοσμογ. 483· μτχ. παρκ. σαλεμένος.
Το αρχ. σαλεύω. Ο τ. εσαλεύω με προθετ. ε‑. Ο τ. σαλεύγω στο Βλάχ. και σήμ. ιδιωμ. (Παγκ., Ιδίωμ. Κρ.2 Έ 136, Κωστ., Λεξ. τσακων., Μιχαλαριά-Βογιατζή, Λεξ. Σύμης Γ́ 121). Η μτχ. παρκ. σαλεμένος στο Somav. και σήμ. Η λ. και σήμ.
I. Ενεργ. Ά Μτβ. 1) α) Κάνω κ. να κουνηθεί πέρα δώθε, σείω: Αιτωλ., Μύθ. (Παράσογλου) 1224· Τα οποία (ενν. τα λόγια των Γαλιλαίων) ... ευκολότερα θέλουσι χαλασθεί παρά οπού σαλεύγει ο άνεμος το φύλλο Βενετσάς, Δαμασκ. Βαρλαάμ 11617· (προκ. για σεισμό): Σκλάβ. 241· Η γη οπού είναι άγλωσσος βοά και μας λέγει| για τις δικές σας αμαρτίας Κύριος με σαλεύγει Διήγ. ωραιότ. 230· (προκ. για φυσικά καιρικά φαινόμενα): Κι ως αστραπή ’π’ ανατολής τρέχει να πάει στην δύσιν,| που ξεριζώνει τα δενδρά, σαλεύει και την κτίσιν,| τοιουτοτρόπως όρμησε μετά την συντροφιάν του,| Μερκούριος ο θαυμαστός Κορων., Μπούας 50· εφαίνονταν ότι βροντές τον κόσμον εσαλεύαν Χρον. Μορ. P 3723· φρ. (1) σαλεύω την γλώσσαν = μιλώ: Τότες η Αλήθεια εστράφηκεν με ταπεινόν το σχήμα, (παραλ. 1 στ.) και με πολλήν γλυκύτητα εσάλεψεν την γλώσσαν| και λέγει ... Ντελλαπ., Ερωτήμ. 2313· (2) σαλεύγω το κονδύλι = γράφω: Φευ, ... λιγότερον σαλεύγω το κονδύλι| παρ’ όλοι κείνοι τ’ άρματα οι λυσσασμένοι σκύλοι Αχέλ. 413· β) (μεταφ.) προκαλώ συναισθηματική ταραχή, συγκινώ: Έγεμε το ροδόσταμα, εδόκει κυματίζειν·| εκόχλαζεν, εκάπνιζεν καπνόν οκάτι ξένον,| καπνόν φρικτόν δυνάμενον σαλεύειν την καρδίαν Καλλίμ. 327· ο λόγος του (ενν. του Βελισαρίου) ην φοβερός, το πρόσταγμα γενναίον,| πάντα άνθρωπον εσάλευε, και γέροντα και νέον Ριμ. Βελ. ρ (Bakk.-v. Gem.) 200. 2) α) Κινώ, μετακινώ, μετατοπίζω κ.: Φυσιολ. (Legr.) 122· (προκ. για κίνηση του σώματος ως ένδειξη χαιρετισμού): Πάγει στου ρήγα το ζιμιό, με γνώση χαιρετά τον,| λίγα σαλεύγει το κορμί, λίγα το κλίνει κάτω Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Β́ 408· (σε μεταφ.): τέτοιας λογής ερχίσασι οι λογισμοί κι εμένα| και ταραχής σαλεύουσι κύματα θυμωμένα Στάθ. Β́ 8· φρ. (1) σαλεύγω τ’ άρματα/πόλεμο/φουσσάτα = προετοιμάζομαι για πόλεμο: κι όντεν εκείνος ήτονε δοσμένος να σαλεύγει| πολέμους, και τσι νίκες του και τρόπαια να γυρεύγει Ροδολ. (Αποσκ.) Β́ 379· με δίκιον του τον πόλεμο και άρματα να σαλεύγει (ενν. ο βασιλιός),| ανέν και νίκη πεθυμά να πάρει, ωσά γυρεύγει Φορτουν. (Vinc.) Ιντ. δ́ 11· Και ούτως ως το εσκόπησεν (ενν. ο Θησεύς), σαλεύγει τα φουσσάτα| να παν προς την Ιππόλυταν, κι αυτός υπᾴ μετ’ αύτα Θησ. (Foll.) Ι 85· (2) δε σαλεύγω πόδα, βλ. ά. πόδας Φρ. 6· β) (με αντικ. τις λ. γνώμη, ριζικόν κ.τ.ό.) αλλάζω, μεταβάλλω: οι Ρωμαίοι ακόμη| με νόμους και με γράμματα έχουν την ίδια γνώμη,| εκείνην οποὒχαν παλαιά και δεν την εσαλεύσαν| ουδέποτε των αλλωνών ταις γνώμαις επιστεύσαν Λίμπον. 45 Επίλ.· Απώρας βάλε την βουλήν, με την καλήν την ώραν,| κοπιάσε με τα γόνατα, με τ’ άγιον κορμί σου,| και τῃ βουλῄ σου μάζωξε, σάλευσε ριζικόν σου,| άγιε και πανάγιε, και κορυφή της Ρώμης Ψευδο-Γεωργηλ., Άλ. Κων/π. 632· γ) (εδώ) ανακατεύω: τότε έχε μαζωμένες τες ελίες την ώρα εκείνην, ρίξε τες μέσα να κάμουν οκτώ ώρες ή δέκα το περισσότερον και σάλευέ τες συχνά και ελαφρά ... με κομμάτι ξύλον Αγαπ., Γεωπον. (Κωστούλα) 212. 3) (Με αντικ. πρόσωπο) α) κάνω κάπ. να μετακινηθεί από τη θέση του, ξεκουνώ: κι εσύ, Ρινάλδο, κείτεσαι σ’ ανάπαψη μεγάλη (παραλ. 1 στ.) κι οι κόσμοι απ’ όλοι στ’ άρματα μάχουνται και τρομάσσου| να σε σαλέψου δε μπορού, στρατιώτη ’νούς κοράσου! Χορτάτση, Ελευθ. Ιερουσ. Β́ 112· Ηθέλησεν ομού τους δυο εκ της ζωής χωρίσαι,| όμως δε πάλιν εν καρδιᾴ φείδεται της μανίας| και ουδέν σαλεύει κἂν ποσώς κανέναν εκ τους δύο Φλώρ. 1709· β) κλονίζω την ισορροπία κάπ., κάνω κάπ. να πέσει: κι η κοπανιά τον ήσωσεν εις το δεξό του αμμάτι·| πόνο μεγάλο του ’δωκε, μα δεν τονε σαλεύγει| και με μεγάλη προθυμιά να γδικιωθεί γυρεύγει Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Β́ 1885· (μεταφ.): Τούτον (ενν. τον άνθρωπον) μηδέ οι πειρασμοί ... μηδέ κίνδυνοι και θάνατος δεν τον σαλεύγουν ... εις την ημέραν την φοβεράν της Κρίσεως Πηγά Μ., Περί σοφ. 688· Έχε γουν την πίστιν εις την καρδίαν σου στερεάν, και μη σε σαλεύσει λογισμός εναντίος Αγαπ., Δαμασκ. Βαρλαάμ 1327· Ταύτα και άλλα πλείονα λέγουσα (ενν. η κορασίδα) ... άρχισε με τοιαύτα δίκτυα να σαλεύει τον πύργον της ψυχής αυτού, και έγινε μαλακοτέρα η γνώμη του Αγαπ., Δαμασκ. Βαρλαάμ 18633. Β́ Αμτβ. 1) α) Κουνιέμαι, σείομαι: Θωρεί εσαλεύγαν τα κλαδιά, τα δεντρουλάκια εκλίνα·| ’λάφι γή αγρίμι ελόγιασε πως να ’τονε σ’ εκείνα Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Β́ 699· πως βλέπω φαίνεταί μου| μέσα σε κείνα τα κλαδιά σαν κάποιο| τίβοτας που σαλεύγει Πιστ. βοσκ. IV 7, 144· Θαύμα παράδοξον να σαλεύγουσι αι πτέρυγες της χρυσής περιστεράς! Μορεζ., Κλίνη φ. 253v· (προκ. για το σφυγμό ανθρώπου): εις ... το στήθος αυτού σιμά εις την κλείδωσην ήτον ολίγον ζεστός, και ολίγον εσάλευεν ο σφυγμός Λαυρ., Οπτασία Λ. 376· β) κουνιέμαι πέρα δώθε, ταλαντεύομαι: σαν πύργος ήτο δυνατός εις το φαρίν απάνω·| στο ύστερον εσάλεψε κι ήπεσε απ’ τ’ άλογό του Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Β́ 2095. 2) α) Κινούμαι, μετατοπίζομαι ελαφρά, αλλάζω θέση: Πα να ξυπνήσω το παιδί, θωρώ το και σαλεύγει| και πασπατεύγει να με βρει, καμμυώντας με γυρεύγει Θυσ. (Bakk.-v. Gem.) 737· βλέπει τον νεκρόν και αρχίζει και εσάλευγε και σφίγγουσιν αι σάρκες του και γέρνεται ομπροστά του Μορεζ., Κλίνη φ. 91r· β) απομακρύνομαι, φεύγω: και σαν τους είδ’ ο Στέφανος άρχισε να σαλεύει,| την στράταν στο Μπραΐλοβον γοργά την εγυρεύει·| εντροπιασμένος έφυγε ...| διότι δεν ημπόρησε για να την πολεμήσει (ενν. την Δόμνα) Ιστ. Βλαχ. 651· Και πάσα πρωτογεννηθέν από τα παιδία μου να το ελευθερώνω, και να έναι διά σημάδι εις τας χείρας σου και να μην σαλεύει από ομπρός από τα μάτια σου Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. (Κακ.-Πάνου) φ. 169v· έτσι τον ορδίνιασε γονατιστός να στέκει| τρεις ώρες και να δέεται, να μη σαλέψει απέκει Γαδ. διήγ. (Βασιλ.) 440· (μεταφ.): πάντοτε να προσέχομεν και ο νους να μη σαλέψει| ποτέ από τούτον τον σκοπόν Πένθ. θαν.2 514· Τότ’ είς εκ πάντων άριστος εις θεωρίαν και πράξιν (παραλ. 1 στ.) ανίστατο δε ταπεινώς κι αφόβως τούτο λέγει,| κι εκ της βουλής του πράγματος ουδόλως δεν σαλεύει Κορων., Μπούας 53· πολλοί πολλά ωφελήθησαν και εβεβαιωθήκασι και δεν εσαλέψαν από την αληθινήν πίστιν Μορεζ., Κλίνη φ. 183v. 3) Αλλάζω, μεταβάλλομαι: Τώρα βλέπω, σαν το λέγουν,| πως τα πράγματα σαλεύουν,| πως η δόξα δεν εμμένει| και οπού στραβά παγαίνει| εις πολλά κακά σεβαίνει Αιτωλ., Βοηβ. 226· Γυρεύουσιν, αφέντη μου, γυναίκα να με πάρουν,| κι εγώ, αφέντη μου, ως το ’κουσα, πολύν κακόν μ’ εφάνη (παραλ. 1 στ.) διατί ουκ εσάλευσεν η περισσή σου αγάπη,| να ρίξω αλλού το βλέμμα μου κι εσέν να λησμονήσω Ερωτοπ. 76. IΙ. Μέσ., αμτβ. 1) α) Κουνιέμαι, κινούμαι: Μα τι θωρώ μου φαίνεται, βλέπω στην μάζα κείνη,| σαν πράγμα και σαλεύεται, κι ανασασμόν να δίνει.| Κι ως λύκος έχει την θωριάν, αλήθεια λύκος είναι Σουμμ., Παστ. φίδ. Δ́ [1198]· (προκ. για πλοίο μέσα στη θάλασσα): Επί τούτοις σαλεύονται και των ηϊονίων τα μέγιστα των αντιπάλων σκάφη και αι τριήρεις και αι γέφυραι αι εν τῳ λιμένι τοις τείχεσι και ταις ακταίς προσπελάζουσι Ψευδο-Σφρ. 42231· καθώς ένα μεγάλον ξύλον, βαλμένον μέσα εις την θάλασσαν, εύκολα σαλεύεται, και χωρίς κόπον το σύρνεις όπου θέλεις, αμή, όταν εβγεί έξω εις τη στεριάν, αν τύχει τέσσερα ζευγάρια βόδια δεν εμπορούν να το σαλέψουν Ροδινός (Βαλ.) 68. 2) (Μεταφ., προκ. για πρόσωπο) α) ξεκουνιέμαι., κινητοποιούμαι: εάν ου συγκροτήσετε και σεις να είστε πρώτοι,| ν’ απώσετε να σώσετε εις όλους τους ρηγάδες (παραλ. 1 στ.) τινάς ουκ εσαλεύεται απ’ όλους τους αυθέντας Ψευδο-Γεωργηλ., Άλ. Κων/π. 929· Άρχοντες, γνήσιοι, συγγενείς, χρεία ’ν’ να σαλευθούμεν,| καιρός μάς επανέβηκεν να επιμεληθούμεν,| με του Θεού την δύναμιν να πέψομεν τον στόλον,| ίν’ ακουστεί η φήμη μας τώρα στον κόσμον όλον Ριμ. Βελ. ρ (Bakk.-v. Gem.) 161· β) κλονίζομαι: Μη θροηθείς, μη σαλευθείς, μη νικηθείς, μη ενδώσεις,| μη κάμψεις γουν μηδαμώς, μη χαλασθείς κατά τι Γλυκά, Στ. 332· κι ορκώ σου κατά του Χριστού κι εις την ψυχήν σου απάνω,| εσέν κι όσοι καθέζονται μετά σε εδώ εις την κούρτην (παραλ. 2 στ.). Μη σαλευτείτε τίποτε διά φτόνον ή φιλίαν·| προσέχετε μη σφάλετε απάνω εις τας ψυχάς σας Χρον. Μορ. H 7547· Μη σαλευτείς στο στένεμα, στο βάθος μη δειλιάσεις,| μην αφουκράσαι τες φωνές, α θέλεις να περάσεις Π. Ν. Διαθ. (Παναγ.)2 302. Το ουδ. της μτχ. ενεστ. ως επίθ. = (με άρν.) ακίνητος, αμετάβλητος: ο λόγος όντα ονόμασε τα αιώνια και μη σαλευόμενα και μη όντα ονόμασε την ζωήν ετούτην την πρόσκαιρην Ιστ. Βαρλαάμ 269. Το αρσ. της μτχ. παρκ. ως επίθ. = που είναι ψυχικά διαταραγμένος: Ζάλην έχω εγώ, κυρά μου,| κι ο νους μὂναι σαλεμένος Ch. pop. 106· Διαθήκη λέγεται το δίκαιον θέλημα του ανθρώπου, οπού θέλει να γένει μετά τον θάνατόν του ..., αμή κάμνει χρεία να είναι ο νους του στερεωμένος, να μη είναι σαλευμένος Νομοκριτ. 108. Φρ. 1) α) Σαλεύ(γ)ω την αίσθησιν/τον νου(ν)/τας φρένας = (α) ταράζω, αναστατώνω, συγχύζω κάπ.: Οι λογισμοί του (ενν. του Φορτουνάτου) είνιαι απατά εκείνοι απού σαλεύγου| το νου μου, και τα μέλη μου κρίνουσι και παιδεύγου Φορτουν. (Vinc.) Γ́ 635· σαλεύει μου την αίσθησιν (ενν. το θέαμα) σαλεύει μου τας φρένας Καλλίμ. 451· Το πυρ γαρ ξύλα δαπανεί, θυμός δε την καρδίαν| και λογισμόν καταθολεί, σαλεύει και τας φρένας,| θερίον άγριον ποιεί τον άνθρωπον εξαίφνης Κομν., Διδασκ. Δ 238· (β) τρελαίνω κάπ.: πολλών μεν εσάλεψε (ενν. ο βασιλεύς) τον νουν, άλλοι δε πάλιν, δεν ημπορούντες να υπομείνουσι τας βασάνους, εσυγκαταβαίνασιν εις το παράνομόν του πρόσταγμα Βενετσάς, Δαμασκ. Βαρλαάμ 3229· β) σαλεύει ο λογισμός/ο νους μου = συγχύζομαι, αναστατώνομαι, ταράζομαι: Οϊμένα, απού τη χαρά γροικώ κι απολιγαίνω,| κι ο λογισμός μου εσάλεψε κι από το νου μου εβγαίνω Στάθ. Γ́ 308· ωσάν άκουσα εγώ εκείνης της φοβεράς ... φωνής, εσάλευσε και ετρόμαξεν ο νους μου και εγύρευα να κρυφτώ Λαυρ., Οπτασία Σ. 112. 2) Σαλεύω επί τινι τας ελπίδας = εναποθέτω τις ελπίδες μου σε κάπ.· στηρίζομαι σε κάπ. (η σημασ. μτγν· βλ. L‑S, λ. σαλεύω II2): Συμεών ... μνηστεύεται Θωμαΐδα ούτω καλουμένην, ορφανήν εκ πατρός ούσαν, επί μητρί δε μόνῃ τας ελπίδας σαλεύουσαν Ιστ. Ηπείρ. II5. 3) Σαλεύομαι εν διχοστασίαις = διχογνωμώ, διαφωνώ: Τότε ο βασιλεύς Μανουήλ ορών τον δήμον εν διχοστασίαις σαλευόμενον ... βουλήν βουλεύεται σοφοτάτην και μάλα συνετικήν Δούκ. 8318.
σιδηρός,- επίθ., Φλώρ. 533, Αχιλλ. L 646, 656, Αχιλλ. (Smith) N 766, 1005, Κορων., Μπούας 21, 62, Λουκάνη, Ομήρ. Ιλ. Έ [65]· σιδερός, Αχιλλ. (Smith) N 990, Φαλιέρ., Ιστ.2 453, Πικατ. (Bakk.-v. Gem.) 311, Π. Ν. Διαθ. (Παναγ.)2 135, 2943, Ιστ. Βαρλαάμ 276, Χρον. σουλτ. 7213, Βαρούχ. (Bakk.-v. Gem.) 11813, Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Β́ 909, 2140, Δ́ 667, 1325, 1760, Θυσ. (Bakk.-v. Gem.) 210, Αποκ. Θεοτ. I 155, Ζήν. (Αλεξ. Στ.-Αποσκ.) Έ 306, Τζάνε, Κατάν. 497· δοτ. πληθ. ουδ. σιδήροις, Λουκάνη, Ομήρ. Ιλ. ΙΓ́ [30].
Από το επίθ. σιδηρούς με μεταπλ. κατά τα επίθ. σε ‑ος. Ο τ. με τροπή του ‑ηρ‑ σε ‑ερ‑ (βλ. σχετ. Μωυσιάδης, Ετυμ. 92-94). Η δοτ. σιδήροις με αναβιβ. τόνου από μετρ. αν. Το θηλ. σιδερή (Παπαδ. Α., Λεξ.) και ο πληθ. ουδ. σι(δ)ερά (Σακ., Κυπρ. B́ 781) και σήμ. ιδιωμ.
1) Που αποτελείται, που έχει κατασκευαστεί από σίδηρο, σιδερένιος: Φαρίν τον δίδει και άρματα και την εξόμπλισίν του· (παραλ. 2 στ.) θώρακαν, περικεφαλιάν, σκουτάριν και κοντάριν (παραλ. 2 στ.) βραχιόνια ολάργυρα και σιδερά γονάτια,| χερόπτια, το έσω σίδερον, το έξωθεν χρυσάφιν Φλώρ. 531· το πλήθος των Τουρκών, των άγριων ..., οπού τρέχουνε ... και απετούσι αμέτρητες σαΐτες, οι οποίες δεν σας βλάβουνε ποσώς, διατί έχετε άρματα σιδερά Χρον. σουλτ. 897· τον Έρωτα ’χε (ενν. η σγουραφιά) μ’ άρματα και να βαρεί ξαμώνει·| πυρή φωτιά με μια καρδιά και σιδερόν αμόνι· (παραλ. 1 στ.) που καθαείς τα πάθη του και πόνο του γνωρίζει:| «θωρείτε τούτη την καρδιά; Πυρή φωτιά την καίγει,| στ’ αμόνι κοπανίζεται κι Έρωτας τη δοξεύγει» Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Β́ 194· είδεν η Παναγία εις έτερον τόπον δένδρον σιδηρόν έχον αγκίνους σιδηρούς Αποκ. Θεοτ. (Pern.) 249· (προκ. για παράθυρο) που έχει σιδερένια κάγκελα: στο δώμα να ’ναι αυτός, απόξω ν’ αφουκράται| κι εγώ απoμέσα να μιλώ, ...| κι απ’ το παραθυρόπουλο το σιδερό μπορούμε| άφοβα δίχως ντήρηση και φόβο να μιλούμε Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Γ́ 431· Λέγει (ενν. ο Ρώκριτος): «Αρετή, τα μου ’τασσες εξελησμονηθήκα; (παραλ. 2 στ.) Και πού ’ναι τα όσα μου ’ταξες στη σιδερή θυρίδα;» Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Έ 1080. 2) (Μεταφ.) α) δυνατός, ισχυρός: σιδηρόν μου κάστρον,| ασπρόκαστρόν μου δυνατόν και αφυρέ μου πύργε Παρασπ., Βάρν. C 293· εδώ συνεκδ. προκ. για γενναίο στρατιώτη: Αϊλί, καλέ μου αδελφέ, ... (παραλ. 3 στ.) ... πώς μου σε εχωρίστηκες, αιφνίδια σε εχάσα;| Ω βραχιόνοι σιδηροί και στήθη μαρμαρέινα,| και ποία γη σας έκρυψεν και εκατεκάλυψέ σας; Χρον. Τόκκων 3392· προκ. για τα δεσμά της αμαρτίας: θες (ενν. μήτηρ του Θεού) με λύσειν απού τες σιδερές καδένες απού μου έχει ο εχθρός και σύρνει με εις τα θελήματά του Μορεζ., Κλίνη 262v· εδώ σε παρομοίωση: εις πόσα ξόμπλια τσ’ ευγενιάς και τσ’ αρετής κι εις πόσα| τιμής μ’ επαρακίνησεν η εδική σου γλώσσα,| και πόσες τέχνες μου ’δωκες τσ’ αγάπης και τση μάχης| κι ό,τι άλλο πράμα φρόνιμο μόνιος σου εμπόριες να ’χεις,| τα ποια, ως αγκάθες σιδερές, εδίδα τση ζηλειάς μου,| ..., κι όρεξη τση καρδιάς μου,| που σ’ όποιον τόπον έπραξα πάντα ήσαν παινεμένα Ροδολ. (Αποσκ.) Ά 65· β) σκληρός, αλύγιστος, ασυγκίνητος· συν. με το ουσ. καρδιά: οίος ουδέν έλαβεν πικρίαν της ξενιτείας,| αν είχεν σπλάχνα χάλκινα και σιδερήν καρδίαν| και φύσιν αδαμάντινον, πάλι ήθελεν λυπείσθαι Αλφ. ξεν. Αθ. (Μαυρομ.) 3· και βάλε σιδερήν καρδιά όντα καλοτερίσεις,| να ιδείς του κόσμου τα κακά να μη μετά τα ποίσεις Φαλιέρ., Ρίμ. (Bakk.-v. Gem.) 321· Μην το ξυπνήσεις το παιδί με τα πρικιά σου λόγια,| μα κάμε σιδερή καρδιά κι άφησ’ τα μοιρολόγια Θυσ. (Bakk.-v. Gem.) 444· Ας πα να πιάσω το σπαθί, το κοφτερό μαχαίρι,| να κάμω λιονταριού καρδιά και σιδερό το χέρι (παραλ. 4 στ.) Ετούτη η χέρα σήμερον έχει να θανατώσει| κείνο το τέκνο Θυσ. (Bakk.-v. Gem.) 266· φρ. βγάνω σιδερή την εμιλιά = μιλώ ψύχραιμα, αντέχω να πω κάτι πολύ θλιβερό: και σιδερή την εμιλιά να ’βγανα, τον καημό μου| σωστά να πω, κοράσα μου, δεν είναι μπορετό μου Ερωφ. (Αλεξ. Στ.-Αποσκ.) Έ 25. σιχανωτός,- επίθ.· σιγχανωτός.
Από το σιχαίνομαι αναλογ. με τα επίθ. σε ‑ωτός.
Σιχαμερός, βδελυρός: εδιώχθη το σκότος της ειδωλολατρείας και ελυτρώθηκαν οι άνθρωποι εκείνοι από τας θυσίας εκείνας τας σιγχανωτάς των ειδώλων Ιστ. Βαρλαάμ 96. σιωπώ,- Ασσίζ. 16716, 17,18, Βέλθ. 961, Βίος Αλ. 2732, Αχιλλ. (Smith) Ν 1570, Χρον. Τόκκων 1396, Λίβ. Va 1455, Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. (Κακ.-Πάνου) φ. 97v, 161v, Δεφ., Λόγ. 507, Τριβ., Ρε 313, Αχέλ. 82, Αιτωλ., Μύθ. (Παράσογλου) 2016, Ροδινός, Ιγνατ. Παφλαγ. 843, Μορεζ., Κλίνη φ. 16r, Ιστ. Βαρλαάμ 51, Κυπρ. ερωτ. 14011, Ιστ. Βλαχ. 1185, Σουμμ., Ρεμπελ. 181, Διγ. Άνδρ. 40115, Βενετσάς, Δαμασκ. Βαρλαάμ 3012‑13, Βακτ. αρχιερ. (Ακανθ.) 6469, Σουμμ., Παστ. φίδ. Ά [1075], Νεκταρ., Ιεροκοσμ. Ιστ. 84 δις, Ιωακ. Κύπρ., Πάλη (Kaplanis) 5591, κ.α.· σουπώ, Σαχλ., Αφήγ. 638· σωπώ, Σπαν. (Ζώρ.) V 457, Πουλολ. (Τσαβαρή2) 53, Λίβ. διασκευή α 2961, 3830 κριτ. υπ., Λίβ. Esc. 1597, 4152, Αχιλλ. L 1162, Φαλιέρ., Ιστ.2 183, Φαλιέρ., Ρίμ. (Bakk.-v. Gem.) 191, Διήγ. Βελ. N2 115, Πλουσιαδ., Θρ. Θεοτ. (Βασιλείου) 8, Ριμ. Βελ. ρ (Bakk.-v. Gem.) 58, Αχέλ. 2309, Πανώρ.2 Έ 301, Ερωφ. (Αλεξ. Στ.-Αποσκ.) Αφ. 19, Ά 238, Χορτάτση, Ελευθ. Ιερουσ. Γ́ μετά στ. 64, Πιστ. βοσκ. I 2, 14, 4, 280, V 4, 175 δις, Διγ. Άνδρ. 37735, Στάθ. (Martini) Β́ 95, 123, Γ́ 221, 435, Ροδολ. (Αποσκ.) Ά 51, Έ 61, 323, Σουμμ., Παστ. φίδ. Ά [319]· απαρέμφ. σιωπεί, Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. (Κακ.-Πάνου) φ. 248v· μτχ. ενεστ. (άκλ.) σιωπώντα, Πουλολ. (Τσαβαρή)2 659· μτχ. παρκ. σιωπημένος, Βακτ. αρχιερ. (Ακανθ.) 6579, 91.
Το αρχ. σιωπάω. Ο τ. σωπώ, με αποβολή του ημιφώνου ανάμεσα στο σ και το φωνήεν, στο Meursius (γρ. σοπάν, λ. σοπάν. σωπέννειν), στο Κατσαΐτ., Θυ. Β́ 274, Δ́ 33 και σήμ. κοιν. (Κριαρ., Λεξ., λ. σιωπώ και σωπώ), καθώς και ιδιωμ. (Παπαδ. Α., Λεξ.· βλ. και Andr., Lex., στη λ.). Η λ. και σήμ. λόγ.
Α´ Μτβ. 1) Αποσιωπώ, αποκρύπτω, παραλείπω να αναφέρω, κρατώ μυστικό κ.: Ήλιος, φεγγάριν κι ουρανός και τ’ άστρα να μιλούσαν,| κρίνω κι αυτά τες χάρες σου ποτέ δεν τες σωπούσαν Καβαλίστας 48· Το σφάλμαν οπού στην τιμήν αγγίζει και πληγώνει,| ο θάνατος δεν το σωπά, το μνήμα δεν το χώνει Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Γ́ 190· Λέγεται γαρ λόγος παλαιός ότι τούτο το Μοναστήριον είχεν εισόδημα το τρίτον του νησίου, και να κατασταθεί εν ταις ημέραις ημών, ότι και τα προαύλια τούτου να μηδέν τα έχουν εκείνοι οπού φαίνονται και ψάλλουν τον ναόν κατά την σήμερον .... Αλλά σιωπούν της εκκλησίας το δίκαιον εν καιρῴ, ῃ ήρχον τούτων, και προς άρχοντας μη λέγειν· διά συγγενείς και φίλους καλύπτει αυτούς η φιλοπροσωπία Χειλά, Χρον. 353· Περί διαθήκης σιωπημένης δέκα χρόνους ... Βακτ. αρχιερ. (Ακανθ.) 47137· (εδώ προκ. για πρόσωπο): Πλιο μη καυχάσαι, ω Καρχηδών, στους άξιους σου Φιλίνους,| διατί σ’ εμέ πιστότερος έτυχεν απ’ εκείνους·| τον Κύρτιον σιώπησε τον θαυμαστόν σου, Ρώμη,| διατί και άλλος ευρέθηκε θερμός σ’ αυτήν την γνώμη Λίμπον. 331. 2) Διακόπτω, σταματώ, παύω να κάνω κ.: ο διάβολος άρχισε ... και έκλαιγεν και έλεγεν: Ω Εύα, έβγα έξω από τον ποταμόν και σιώπησε το κλάμα και το κακόν οπού έχεις αυτού εις το νερόν μέσα … Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. (Κακ.-Πάνου) φ. 78r· ΔΑΣΚΑΛΟΣ: ... τη φέστα ... μη τηνε λησμονήσεις.| ΤΖΑΒΑΡΛΑΣ: Σώπα τα σάλια, βούβαλε! Γροίκα μου εδά να ζήσεις Φορτουν. (Vinc.) Δ́ 298· Παίρνει (ενν. ο Μωυσής) τους πρώτους του λαού,| κτυπά στην πέτρα απάνω,| νερόν αρίφνητον πετά, λέγω και αναθιβάνω (παραλ. 2 στ.). Και πίνουν όλοι του λαού κι εισμιόν θαραπαήκαν,| σωπούσιν το μουρμούρισμαν και από την έγνοιαν βγήκαν Χούμνου, Κοσμογ. 2588· δεν τους απήντα να σιωπηθούν οι δουλειές ... πλέον διατί το διάφορο δεν τους άφηνε Σουμμ., Ρεμπελ. 182· (με βουλητική πρόταση): ήξευρε ότι δεν θέλω σιωπεί να μην σου αναθυμώ την θείαν Γραφήν και διά τον ημών Δεσπότην Χριστόν … διά να γένεις χριστιανός Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. (Κακ.-Πάνου) φ. 248v. B´ Αμτβ. 1) α) Μένω σιωπηλός, σωπαίνω, παύω να μιλώ: α δε σε βλέπω φλέγομαι και α δε σ’ ανεντρανίζω| και αν αγρυπνώ πειράζομαι κι ίτις όντε κοιμούμαι,| και όντε λαλώ και όντε σωπώ πάντα για σε θυμούμαι Φαλιέρ., Ιστ.2 634· Μάννα, το πόθεν είμεστεν και πόθεν πάλιν πάμεν,| από του νυν σιώπησε, μηδέ μας ερωτήσεις Λίβ. Va 2683· Νύκτες πολλές τσι πόνους τως στο παραθύρι λέσι| κι ώρες γελούν όντε μιλούν, κι ώρες σωπώντας κλαίσι Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Γ́ 664· (εδώ συνεκδ.): Παιδί, τι κλαις, τι θρήνεσαι; Τα χείλη σου ας σωπούσι Ζήν. (Αλεξ. Στ.-Αποσκ.) Έ 95· Χέρα που δίχως να μιλεί σωπώντας μού το τάσσει| εκείνον οπού ετρόμασσεν ο νους μου μην το χάσει·| χέρα που επιάσε το κλειδί και μ’ όλο το σκοτίδι| ήνοιξε τον Παράδεισο και τσ’ ουρανούς μου δίδει Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Γ́ 1495· β) συχν. σε προστ. β1) για να σταματήσει κάπ. να μιλά: Και ο Λίβιστρος εγύρισεν και προς εμένα λέγει:| «Ακούεις, φίλε μου, ακριβέ, το τι μας διηγείται (ενν. η γραία);| «Ακούω την και σιώπησε, το τέλος της να ιδούμεν» Λίβ. Va 2580· σιώπα, μη βλασφήμει Γλυκά, Στ. 390· (εδώ σε επανάληψη για έμφαση): Λέγει τον ο βασιλέας| και γλυκά συνομιλεί τον:| «Σώπα, σώπα, γέροντά μου,| να υπάγω να ρωτήσω| και την εδικήν μου μάννα,| την ευγενικήν σουλτάνα» Πτωχολ. Α 257· β2) για καθησυχασμό ή ανακούφιση κάπ.: «Σώπα, τον λέγει (ενν. η γραυς), βασιλεύ, απάρτι μη μερίμνα·| εμέ μελήσει του λοιπού και συ μηδέν λυπήσαι …» Καλλίμ. 1194· ΤΖΑΒΑΡΛΑΣ: Μα στάσου, κι ένα συντηρώ επώδες και προβαίνει.| Σύρσου κοντά, να στέκομε κι οι δυο συντροφιασμένοι.| ΜΠΕΡΝΑΜΠΟΥΤΣΟΣ: Σώπα, και δε βαστά άρματα, τίβετσι μη φοβάσαι.| ΤΖΑΒΑΡΛΑΣ: Καλό κακό, σύρσου κοντά.| ΜΠΕΡΝΑΜΠΟΥΤΣΟΣ: Ω μυριανάθεμά σε! Φορτουν. (Vinc.) Δ́ 209. 2) Αποφεύγω να εκφράσω τη σκέψη μου, δεν αποκαλύπτω κ. που γνωρίζω· δεν αντιδρώ φραστικά σε κάπ. ερέθισμα: Γιάντα σωπάς στον πόνο μου, γιάντα στα κλάηματά μου| δε συντυχαίνεις δυο μικρά λόγια ’ς παρηγοριά μου; Ερωφ. (Αλεξ. Στ.-Αποσκ.) Έ 461· ένι κίνδυνος ψυχής και κόλασις μεγάλη,| αν ακούσεις κατά του Θεού ρήματα βλασφημίας| και σιωπήσεις παντελώς και ουκ ελέγξεις μάλλον| ως βλάσφημον και κάκιστον εκείνον τον ειπόντα Σπαν. P 17· Περί πουλημένου είδους υπό ξένου, και τό βλέπει ο κύριος αυτού και σιωπά Βακτ. αρχιερ. (Ακανθ.) 158186· διά ταύτα σιωπώ έως να δω συμβάντα| παρά Κυρίου αγαθά, και να τα γράψω πάντα Ιωακ. Κύπρ., Πάλη (Kaplanis) 5591. 3) α) Παύω, σταματώ: να βάλει μέσα την ζωοθροφίαν του (ενν. ο Νώε εις την κιβωτόν) τόση ότι να έχει να του σώσει έως ότου να σιωπήσει ο κατακλυσμός Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. (Κακ.-Πάνου) φ. 97r· και μετά τον θάνατον ετουτουνού του αναθεματισμένου άνθρωπου εσιωπήσανε περίσσια σκάνδαλα και περίσσια κακά, οπού ήθελαν συνέβη, και δεν εγίνηκαν Σουμμ., Ρεμπελ. 173· Και ηβλέποντας ο Φαραώ πως εσιώπησε το χαλάζι, πάλιν εμετανόησεν και δεν ηθέλησεν να κάμει εκείνο οπού έταξε του Μωυσή Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. (Κακ.-Πάνου) φ. 162r· Και ο άγγελος έκαμε και εξεκαβαλίκεψεν η Παρθένος Μαρία και ηπήρε την εις έναν σπήλαιον οπού έλαμπε πλέον παρά τον ήλιον φως θεϊκόν, οπού ποτέ του δεν εσιώπησεν ουδέ έλειψεν αυτό το φως έως ότου έμενεν εκεί η Θεοτόκος Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. (Κακ.-Πάνου) φ. 230r· (σε προστ.): Ξύπνα (ενν. Θεέ μου παντοδύναμε), σηκώσου, δίωξε κίνδυνον της θαλάσσης,| «σιώπα και φιμώθητι» ευθύς να την προστάξεις,| να μας εβγάλεις τους πτωχούς εκ την αιχμαλωσίαν| ωσάν τους Αποστόλους σου εκ την κλυδωνισίαν Συναδ., Χρον.-Διδαχ. φ. 13r· [= Γέν. Ρωμ. 136]· β) (εδώ προκ. για δικαστική καταγγελία) σταματώ, παραιτούμαι από την εκδίκαση της καταγγελίας μου: Όστις εγκαλέσει μόνον, και απέκει σιωπήσει, τεσσαράκοντα χρόνους δεν δύνεται πλέον να ζητά κρίσιν, αλλ’ ουδέ ο κληρονόμος του Βακτ. αρχιερ. (Ακανθ.) 742 λϚ́ 3. 4) (Προκ. για προσωποποιημένα στοιχεία της φύσης) ηρεμώ, ησυχάζω: Νύκτα ’τον κι εκοιμούντανε τα ζώα κι οι ανθρώποι (παραλ. 1 στ.), εις τα χαράκια, στα πτερά, στα δέντρη κι όπ’ αλλού ’σαν,| η γης, αήρ και θάλασσα, τα πάντα σιωπούσαν Αχέλ. 452. — Βλ. και σιωπάζω, σιωπαίνω. σκευάζω,- Καλλίμ. 2269, 2288, Βέλθ. 657, Βίος Αλ. (Aerts) 1471, 5273, Λίβ. Esc. 2986, 3054, Αχιλλ. (Smith) N 802, Λίβ. Va 2776, Λουκάνη, Ομήρ. Ιλ. Η΄ [379], ΚΔ΄ [521], Παϊσ., Ιστ. Σινά 44, Παϊσ., Ιστ. Σινά (Καδάς) 44.
Το αρχ. σκευάζω. Η λ. και σήμ. λόγ. (Μπαμπιν., Λεξ.).
I. Ενεργ. 1) Παρασκευάζω, ετοιμάζω: Ο σινισκάλκος ο δεινός, ο ψεύστης και διώκτης (παραλ. 1 στ.) εσκεύασεν το φάρμακον διά κακοβουλίας Φλώρ. 584· Επορεύθη (ενν. ο Θεόληπτος) δε και εν τῃ Βλαχίᾳ ... εις το σκευάσαι μέγα μύρον Έκθ. χρον. 6731· (μεταφ.): Λοιπόν οκάτι σήμερον η τύχη μου σκευάζει| και πάλιν άλλο βούλεται πικρόν να με ποτίσει Καλλίμ. 1795. 2) α) Κατασκευάζω, φτιάχνω: θέλω του σκευάσει (ενν. του υιού σου)| όπλα δυνατά και ωραία,| τα οποία αυτοί οι άνδρες| πολύ θέλουν τα θαυμάσει Λουκάνη, Ομήρ. Ιλ. ΙΘ΄ [454]· επάνω δε του κτίσματος του λαμπροτάτου εκείνου| αντί πυργοβολήματα ήσαν συντεθειμένα| λέων, δρακόντων κεφαλαί από χρυσών ποικίλων.| Τεχνίτης το εσκεύασεν από πολλής σοφίας Βέλθ. 249· έσω του κήπου περπατεί και εσύλλεγεν τα σύκα (παραλ. 1 στ.), μετέπειτα εις ήλιον τάχα εξήπλωνέ τα·| και αρμαθούς εσκεύαζεν με πλάκας και ’λητάρια Ημερολ. 139· (προκ. για χαρακτηριστικά του προσώπου): έσω δε τούτου (ενν. του προσώπου) χάριτας εσκεύασεν η φύσις,| … αψόγους, αναλόγους| όσον προς την στρογγύλωσιν έπρεπε του προσώπου Λίβ. διασκευή α 2544· (προκ. για μαγικό κατασκεύασμα): Στράταν επερπατήσαμεν ημέραν έως το βράδυ,| να ’χομεν προς αλλήλω μας και μέριμνας και λόγους,| της γραίας το ευόδωμα, τον πόρον της θαλάσσης| και το άλογον τό εσκεύασεν εκ μηχανής η γραία Λίβ. Va 2836· β) (προκ. για κείμενο, λόγο) συντάσσω: εγνωρίστην … διά ποίους ο Μέγας Βασίλειος τον λόγον εσκεύασεν και έπτιασεν Δαμασκ., Λόγ. κεκοιμ. (μετάφρ.)2 615. 3) Στολίζω, διακοσμώ: πόδας διττάς δε τας αυτού κνήμας βαβυλωνίους| ... δοκίμῳ τε χρυσίῳ| λίθοις μαργάροις τας αυτάς εντέχνως σκευασθείσας Βίος Αλ. (Aerts) 3424. 4) Επινοώ, μηχανεύομαι: μήπως από του φόβου της εσκεύασεν η γραία| δόλον εκ τέχνης μαγικής προς το να μας ποντίσει Λίβ. διασκευή α 3114· μη τις υμών κακότροπος εξείπῃ τῳ Δαρείῳ| ήν εσκευάσατε βουλήν κακώς αυτόν προδούναι Βίος Αλ. (Aerts) 1802. II. (Μέσ.) προετοιμάζομαι· εξοπλίζομαι: « … θέλει είσται η βασιλεία του (ενν. του παιδίου) εις εκείνην την λατρείαν οπού διώκεις εσύ τώρα, τουτέστι των χριστιανών, και … δεν θέλω ψευσθεί εις ετούτα οπού εσκευάσθηκα και είπα». Ετούτα είπεν ο αστρολόγος ... Ιστ. Βαρλαάμ 453· Τρώες δ’ εκ του άλλου μέρους| έβαλον τα καλά όπλα| κι εσκευάσθησαν στην μάχην Λουκάνη, Ομήρ. Ιλ. ΙΒ’ [21]. σκοτίζω,- Προδρ. (Eideneier)2 Γ́ 232 χφ K κριτ. υπ., 235, Σαχλ. N 103, Σαχλ., Αφήγ. 309, Σαχλ. Α΄ (Wagn.) PM 113, Παρασπ., Βάρν. C 453, Αργυρ., Βάρν. K 448, Μαχ. 25020, Ναθαναήλ Μπέρτου, Ομιλίαι III 25, XI 67, Αλεξ.2 872, Κορων., Μπούας 150, Λουκάνη, Ομήρ. Ιλ. Ε 391, Αχέλ. 2321, Μ. Χρονογρ. 341, Δαρκές, Προσκυν. 237, Μορεζ., Κλίνη φ. 259v, Λαυρ., Οπτασία Σ 114, Γιατροσ. Ιβ. 100, Μετάφρ. Δαμασκ. Βαρλαάμ 14737, Διήγ. Αλ. Σεμίρ. S 373, Βίος Δημ. Μοσχ. 652, Παλαμήδ., Βοηβ. 504, Ιστ. Βλαχ. 503, 2846, Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Β́ 2206, Ψευδο-Σφρ. 4826, Μάξιμ. Καλλιουπ., Κ. Διαθ.2 Εισαγ. 15, Λουκ. κγ́ 45, Ροδινός (Βαλ.) 229, Ζήν. (Αλεξ. Στ.-Αποσκ.) Β́ 396, Διγ. Ο 416, Διακρούσ., Πένθος 70, Τζάνε, Κρ. πόλ. (Αλεξ. Στ.-Αποσκ.) 55126, Γεργάν., Εξήγ. Αποκ. 161, Παϊσ., Ιστ. Σινά (Καδάς) 538, κ.α.
Το μτγν. σκοτίζω. Η λ. και σήμ.
I. Ενεργ. 1) Κάνω κ. σκοτεινό, σκοτεινιάζω κ., συσκοτίζω· κρύβω, καλύπτω (εδώ τον ήλιο): όλοι έριχναν απέσω εις το κάστρον και οι σαγίτες εσέβαιναν ως τα σύγνεφα, ώστε τον ήλιον εσκότισαν Διήγ. Αλ. E (Lolos) 2373· (μεταφ.): την ψυχήν μου εσκότισας, ημαύρωσας το φως μου Διγ. A 4260. 2) (Μεταφ.) α) κάνω κάπ. να χάσει την πνευματική του διαύγεια: Ποια λησμονιά σ’ επλάκωσε, ποια μάγια σ’ εσκοτίσα,| ποιοι φόβοι τόση δύναμη σε τρόμον εγυρίσα;| Γείρου, και τα φουσσάτα μας να ’ρθεις σε προσκαλούσι Χορτάτση, Ελευθ. Ιερουσ. Β́ 113· β) (συχν. με αντικ. τα ουσ. νους, γνώσις, λογισμός κλπ.) συσκοτίζω τη διάνοια, θολώνω τη σκέψη: Τα γερατειά ελωλάνασι, θαρρώ, μα την αλήθεια,| το σύμβουλο και κάθεται και λέγει παραμύθια,| λογιάζοντας πως μετ’ αυτά το νου μου να σκοτίσω,| τέτοιο μεγάλο φταίσιμον αγδίκιωτο ν’ αφήσω Ερωφ. (Αλεξ. Στ.-Αποσκ.) Δ́ 613· να σκοπήσουν (ενν. οι κριτάδες) αν και την γνώσιν του (ενν. του προσώπου που ελάλησε κατά του βασιλέως, ή που εμελέτησε να κάμει κακόν) ή από μέθην ή άλλο πάθος την εσκότισε τίποτε και ήτον έξω φρενών Zygomalas, Synopsis 143 B 15· και τι να λέγω ουκ ημπορώ, και τι να γράφω ουκ οίδα,| σκοτίζει μου τον λογισμόν ο χαλασμός της Πόλης Ψευδο-Γεωργηλ., Άλ. Κων/π. 278. 3) Θολώνω κ., καθιστώ ασαφές κ.: η διόλου μνήμη της φυγής, ην εν τῃ ψυχῄ αυτού είχε (ενν. ο Αλέξιος), και το του στρατού περίφοβον και το μηδέν αυτῴ υπέρ των Ρωμαίων κινδυνεύσαι προαιρούμενον το τι πρέπον ην ποιήσαι αυτόν εσκότιζε Παράφρ. Χων. (v. Dieten) III 158. 4) Θαμπώνω την όραση, τα μάτια κάπ.: Οι καπνοί οπού αναβαίνουν εις το κεφάλι και σκοτίζουν τα μάτια και δίδουν πολλήν βλάβην Νικ. Ιερόπ., Εκδ. ιατρ. 5· (μεταφ.): εσκοτίσθηκα από την πολλήν λάμψιν Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. (Κακ.-Πάνου) φ. 231v· Η πλάτσα της (ενν. της Βενετίας) μ’ εσκότισεν αρχήν όταν την είδα.| Πολλά ’τον μέγας και ψηλός και ’πεικασμένος άρχος| οπού ’δωσεν και την βουλήν κι εκτίστη ο Άγιος Μάρκος Βεν. 14· Αύθις τε τήρησον ευθύς τα κάτω εκ της μέσης| κεκολλημένα μάρμαρα και τας τούτων συνθέσεις,| το κάλλος της στιλβώσεως, την χάριν οπού έχουν· (παραλ. 1 στ.) Λευκά ευμήκιστα εισί και γέμουσι κυμάτια| λεπτοπυκνά και καθενός σκοτίζουσι τα μάτια Παϊσ., Ιστ. Σινά 538. 5) Ζαλίζω: Ο Νώες, σαν καλός γεωργός, εφύτευσεν αμπέλιν| και σύντομα έκαμε κρασίν και μοιάζει σαν το μέλι.| Και παραπίνει περισσόν, διατί του νοστιμήθη,| κι εισμιόν αυτόν εσκότισεν κι ύπνον εποκοιμήθη Χούμνου, Κοσμογ. 540· (μεταφ.): πάντοτε τον εσκότιζε του χρυσαφιού η ζάλη Αιτωλ., Μύθ. (Παράσογλου) 586· οι μέριμνες του πόθου μου τόσα που μ’ εσκοτίσαν,| για να ’ν’ πολλές και δυνατές, εισμιόν μ’ αποκοιμίσαν Φαλιέρ., Ιστ.2 7. 6) Πλανώ κάπ.: Ελπίζομεν εις τους χρησμούς, στες ψευδοπροφητείες,| και τον καιρόν μας χάνομεν στες ματαιολογίες,| εις τον Βορράν, στον άνεμον έχομεν την ελπίδα| να πάρουν αποπάνω μας του Τούρκου την παγίδα· (παραλ. 2 στ.) Αυτό το θάρρος είν’ τρελόν, τίποτες δεν αξίζει, όποιος το συλλογισθεί του λόγου του σκοτίζει Ιστ. Βλαχ. 2342· 7) Νεκρώνω· (σε μεταφ.): Έδε δημίου πικρότερον ετούτον το πιττάκιν, (παραλ. 1 στ.) έδε γραφή οπού εβάσταζεν σπαθίν ακονισμένον,| οργής μαχαίριν δίστομον τό εχάλκευσεν ο πόθος| να κατακόπτει σώματα και να σκοτίζει αιστήσεις·| εμέναν δε εθανάτωσεν τελείως η γραφή σου Λίβ. Va 1808. II. Μέσ. 1) α) Γίνομαι σκοτεινός (μεταφ.): εάν αφ’ ημών των ιερέων ακαρτερείτε να λάβετε φως, οπού είστεν σκότος, και ημείς εσκοτίσθημεν, πόθεν να το λάβετε; Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. (Κακ.-Πάνου) φ. 343r· β) σκοτεινιάζω, βυθίζομαι στο σκοτάδι: η σελήνη και οι αστέρες μη όντος ηλίου φαίνουσιν,| όντος δε αυτού σκοτίζεται και αφανίζεται το εκείνων φως και η θεωρία Ψευδο-Σφρ. 4826· Εκεί προς το μεσάνυκτον η ξαστεριά εσκοτίσθην,| οι άνεμοι εταράχθησαν κι η θάλασσα εβρουχίσθην Απόκοπ.2 345· Και τότε να ιδείς πόλεμον καλών παλληκαρίων (παραλ. 1 στ.) και από τον κτύπον τον πολύν και από το δος και λάβε,| οι κάμποι φόβον είχασιν και τα βουνιά αηδονούσαν,| τα δένδρη εξεριζώνοντα και ο ήλιος εσκοτίσθη Διγ. (Αλεξ. Στ.) Esc. 39· Βλέπω το πλήθος του λαού που ήρχετο με βία (παραλ. 5 στ.) Αέρας εσκοτίστηκεν, η θάλασσα ’μουγκάτο| κι η γης εσυχνοτρόμαζεν εκ τα θεμέλια κάτω,| εκ τας βροντάς και αστραπάς και χαλασμούς της χώρας,| που έκαμναν εδώ κι εκεί τότε κατά της ώρας Διακρούσ. (Κακλ.) 487· (σε μεταφ.): φεύγετε, παραπτώματα, αποσκορακιστείτε, (παραλ. 1 στ.) να λάμψει πρώτον ήλιος, είτα και το φεγγάριν| και άστρα τα μικρούτσικα να σκοτισθούν παντάπαν.| Εγώ γαρ είμαι ήλιος, το φέγγος, η βουβάλα,| εσείς δε κακορίζικα ως νύκτα και ως άστρα,| κακότυχα, μικρούτσικα και καταφρονεμένα Διήγ. παιδ. (Tsiouni) 574. 2) Θολώνω, χάνω τη λάμψη μου: να καπνίσομε τον λίθο,| να ψοφήσει το σκουλήκι| που του δίδει τόσην λάμψη. (παραλ. 3 στ.) και εκάπνισε τον λίθον,| κι εν τῳ άμα εσκοτίσθη Πτωχολ. B 230. 3) α) Ζαλίζομαι (σχετικά βλ. Nicholas-Baloglou, Quadr. 353-354 σχόλ. 788): Όταν γηράσεις και εσύ (ενν. αλογάκιν), βάνουν σε εις τον μύλον,| τυφλώνουν σε, κακότυχον, δέρνουν σε με την βίτσαν,| γυρίζεις και σκοτίζεσαι ημέραν τε και νύκταν, (παραλ. 1 στ.) και από τον κόπον τον πολύν και από την σκοτίαν| ούτε να φάγεις ημπορείς ούτε νερόν να πίνεις Διήγ. παιδ. (Tsiouni) 786· β) μου έρχεται σκοτοδίνη: άρπαξε (ενν. ο Δαβίδ) την σφενδόνα του από τον τσέπην του και μίαν πέτραν και ... την ρίχνει και κτυπάγει τον Γολιάθ εις την κεφαλήν ομπρός εις το μέτωπον, και παρευθύς εσκοτίσθη και έπεσεν εις την γην Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. (Κακ.-Πάνου) φ. 191r· λιποθυμείς, σκοτίζεσαι, κοντοανασαίνεις, πίπτεις Γλυκά, Στ. 157· Τῃ χθες ουκ εζυμώσαμεν· άλευρον γαρ ουκ ήτον.| Υπέρπυρόν μοι, πίστευσον, ουκ είχα ν’ αγοράσω,| και ηρξάμην ολιγοθυμείν, και ως αν εσκοτιζόμην Προδρ., Ανέκδ. ποιημ. 3323· γ) βρίσκομαι σε σύγχυση, «τα χάνω»: Ο δε βασιλεύς εσκοτίσθη και αλησμόνησε να τον ερωτήσει (ενν. τον λαμπροφόρον), πώς λέγουν το όνομά του και πόθεν είναι Hagia Sophia ω 5226. 4) Ανησυχώ για κάπ. (με την πρόθ. εις): Καλή μου και πανθαύμαστη, το άνθος των Ερώτων,| καν όσοι με αποπέφτουσι, βλέπε να μη φωνιάξεις| και ακούσω την φωνίτσα σου και σκοτιστώ εις εσέναν| και λάθη με και δώσουν με σπαθέαν ή ραβδέαν| και πάρει τους η όρεξη και έλθουν προς εσέναν Διγ. (Αλεξ. Στ.) Esc. 1479. Φρ. 1) Σκοτίζεται ο νους (μου)/ο σκοπός μου = (α) αναστατώνομαι, ταράζομαι (βλ. και ά. νους Φρ. 63): αιχμαλωτίσθη| η αδελφή μας και γι’ αυτό ο νους μας εσκοτίσθη Διγ. O 342· Τόσο κακό που έγινε στα δόλια τα Χανία| δεν έχω στόμα να το ειπώ, γλώσσα ουδ’ ομιλία· (παραλ. 6 στ.) Και, εις κοντολογιά να ειπείς, ο νους και εσκοτίστη,| ο κόσμος τους εφάνηκε πως εκαταποντίσθη Διακρούσ. (Κακλ.) 537· Όνταν την ευγενειάσ σου να βιγλίσω,| χάννεται ο λογισμός μου| σκοτίζεται ο σκοπός μου| και δεν ηξεύρω πόθεν ν’ αρχινίσω Κυπρ. ερωτ. 9117· (β) χάνω την πνευματική μου διαύγεια, θολώνει η σκέψη μου: Λοιπόν πλέον ου δύναμαι τώρα διά να γράψω,| εκ τα φαρμάκια τα πολλά, ο νους μου εσκοτίσθην Περί ξεν. (Μαυρομ.) 536. 2) α) Σκοτίζονται οι οφθαλμοί μου/τα μάτια μου = χάνω την πνευματική μου διαύγεια, δε σκέφτομαι καθαρά (βλ. και οφθαλμός Φρ. 4): σκοτίζει μου τους οφθαλμούς της εντροπής το νέφος Προδρ., Δεητ. 75· β) σκοτίζεται το φως μου = θολώνει η σκέψη μου, δε σκέφτομαι καθαρά: Πολλά, την είπον, πείνα μου, δίφθογγον να σε γράφω.| Μόνον με έασον μικρόν μη σκοτισθεί το φως μου Προδρ., Ανέκδ. ποιημ. 3325· Ιδού ρομφαία και σφαγή, υιέ μου και Θεέ μου,| ο θάνατός σου γέγονεν εις την εμήν καρδίαν·| τα σπλάχνα μου εράγισαν, το φως μου εσκοτίσθη| και την καρδίαν μου δεινή επέρασεν ρομφαία Θρ. Θεοτ. (Bakk.) 73· Όσοι αναγινώσκετε και όσοι διηγάσθε,| εάν ευρείτε και σφαλτόν, να μη με βλασφημάτε,| ότι εγώ ως αμαθής είπα να γράψω ρίμα,| το φως μου εσκοτίσθηκεν εκ των δακρυών το χύμα,| θυμώντας τα καμώματα τ’ αφέντη του Μιχάλη Σταυριν. 1294. Η μτχ. παρκ. (ε)σκοτισμένος ως επίθ. = 1) Που βρίσκεται στο σκοτάδι: Δέσποτα Θεέ, Πάτερ Παντοκράτωρ, ο φωτίσας τα πριν εσκοτισμένα και εκ του μη όντος εις το είναι ποιήσας την ορατήν ταύτην κτίσιν και την αόρατον ..., εσένα επικαλούμαι και δέομαι Αγαπ., Δαμασκ. Βαρλαάμ 15410· (μεταφ., προκ. για πνευματικό και ηθικό σκότος): ... η οποία χώρα (ενν. των Ινδών) παλαιόθεν ήτον εσκοτισμένη από τον ζόφον της ειδωλολατρείας και ετρέφονταν με πράξες και με καμώματα παράνομα και άπρεπα Ιστ. Βαρλαάμ 61· εβαπτίσθησαν ... και ανεδείχθησαν υιοί φωτός οι πριν εσκοτισμένοι Αγαπ., Δαμασκ. Βαρλαάμ 20825. 2) (Μεταφ.) στενοχωρημένος: Να ηξεύρεις, αφότις εχωρίστηκα εις την Μακεδονίαν την βασιλείαν σου, σπλάχνος μου, παμφίλτατε υιέ μου, η καρδίτσα μου ουδέν εχάρην, αμή έναι σκοτισμένη και πικραμένη ολουνούς τους χρόνους Διήγ. Αλ. F (Konst.) 16813. 3) Ζαλισμένος: Καλά κι αν ήτονε περσά ακόμη σκοτισμένος (ενν. ο Αρκίτας),| εκ του φαρίου το σύμπεσμα, το δολερόν εκείνο·| ουκ ήτον τόσ’ αδύνατος ακόμη εκ το κορμί του,| όπου να μην εκάθετον έμορφα εις τ’ αμάξι Θησ. Θ́ [321]· (σε παρομοίωση): Ωσάν αυτός οπού ξυπνά εξαίφνης εκ τον ύπνον| και παρευθύς σηκώνεται, σαν να ’τον σκοτισμένος| εδώ και κει το πρόσωπον γυρίζει και εβλέπει·| το τι έκτυπος ’γίνετον, θέλει να τον γροικήσει,| έτσι καθείς απ’ αυτουνούς ... Θησ. Ź́ [1352]. 4) Λιπόθυμος, αναίσθητος: Της Τάρσιας εμίλησε, κι εδιάβηκεν ομπρός του·| το δειν την ο Στραγγιλιός, εχάθη ο λογισμός του,| και απόμεινεν ολόσβηστος, τυφλός και σκοτισμένος,| ασάλευτος αμίλητος, σα να ’τον μαργωμένος,| γιατί το θάρρος του ’τονε πως έναι αποθαμένη| και ο δούλος του ο πιστικός την έχει σκοτωμένη Ριμ. Απολλων. (Κεχ.) 1707. 5) (Μεταφ.) πλανεμένος: Αλλά μη μου πηδήσει πάλιν άλλος αντίθεος και αιρετικός, να δώσει πάλιν άλλην τόσην δύναμιν του αυτεξουσίου, όσην του έδιδεν ο σκοτισμένος Πελάγιος, και να λέγει, πως ο άνθρωπος ατός του δύναται να πράξει την σωτηρίαν του, και την απώλειάν του ατός του την ενεργά, χωρίς να τον βοηθά ο Θεός Πηγά, Χρυσοπ. 319 (6)· όστις εκείνος αγαπά τον κόσμον, αδελφοί μου,| τον πρόσκαιρον και τον φθαρτόν και τον εσκοτισμένον,| οπού επλάνησεν πολλούς και κατεγκρέμισέν τους Ναθαναήλ Μπέρτου, Στιχοπλ. I 94. 6) Θαμπωμένος· (μεταφ.): σ’ αυτήν (ενν. την Σωσάννα) οι δυο κακόγεροι ήταν αχορτασμένοι,| ’κ την εμορφιά της την πολλήν ήσανε σκοτισμένοι Δεφ., Σωσ. 204. 7) Τυφλός, τυφλωμένος: Μίαν ημέρα το λοιπόν, σαν ήλθεν αφ’ τον γύρο,| στέλλει και κράζει για φαγί τον πρώτο των μαγείρω.| Ήλθεν ο μάγειρας ομπρός και ήτον μεθυσμένος·| ραπίζει τον ο Διγενής κι ευρέθη σκοτισμένος,| γιατί καθώς του έδωσεν το ράπισμα τυφλώθη Διγ. O 2144· (μεταφ., προκ. για πνευματική τύφλωση): Φωτίσαντες (ενν. οι μαθηταί του Κυρίου) γουν όλα τα έθνη οπού ήσανε σκοτισμένα από την τυφλάγραν της ειδωλολατρείας … Βενετσάς, Δαμασκ. Βαρλαάμ 5221· Δεν οίδαν οι ταλαίπωροι (ενν. οι Τούρκοι) τι λέσιν οι προφήται, (παραλ. 11 στ.). Αυτά δεν βλέπουν οι τυφλοί, αυτείνοι οι σκοτισμένοι,| αλλά εις τον διάβολον είναι παραδομένοι Ιωακ. Κύπρ., Πάλη (Kaplanis) 6645. σπείρω,- Κομν., Διδασκ. Δ 366, Metrol.2 5918, 24, Πόλ. Τρωάδ. (Παπαθωμ.-Jeffr.) 682, Φυσιολ. (Legr.) 402, Θεματογραφία 14, Παϊσ., Ιστ. Σινά 1382, 1383· σπείρνω, Πεντ. Δευτ. XXI 4· σπείρω ή σπέρνω, Απολλών. (Κεχ.) 487, Πεντ. Έξ. XXIII 16, Λευϊτ. ΧΙ 37, ΧΙΧ 19, XXV 3, 4, Δευτ. XXIX 22, Μαλαξός, Νομοκ. 391, Πιστ. βοσκ. I 1, 394, Θυσ. (Bakk.-v. Gem.) 933, Επιστ. Κρ. 1574 148, Σουμμ., Παστ. φίδ. Á́ [309], Νεκταρ., Ιεροκοσμ. Ιστ. 35· σπέρνω, Πόλ. Τρωάδ. (Παπαθωμ.-Jeffr.) 13722, Πουλολ. (Τσαβαρή)2 447, 448, Διήγ. παιδ. (Tsiouni) 677, Συναξ. γαδ. (Βασιλ.) 362, Σαχλ. N 5, Σαχλ., Αφήγ. 127 (έκδ. να περνώ· διόρθ. Ξανθ., Βυζαντίς 1, 1909, 362 σε: να σπέρνω), Λίβ. διασκευή α 1140, 1169, Λίβ. Esc. 1081, 1083, Ντελλαπ., Ερωτήμ. 319, 2371, Ψευδο-Γεωργηλ., Άλ. Κων/π. 653, Ch. pop. 49, Μαχ. 60431, Λίβ. Va 917, 941, 944, Δευτ. Παρουσ. 348, Ριμ. κόρ. A 11, Ριμ. κόρ. V 9, Ριμ. Απολλων. (Κεχ.) 1151, 1845, Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. (Κακ.-Πάνου) φ. 104r, 256r, 361r, Δεφ., Λόγ. 98, Θεματογραφία 14, Μορεζ., Κλίνη φ. 52r, 68r, 147r, 267v, Ιστ. Βαρλαάμ 144, Ολόκαλος 324, Π. Ν. Διαθ. (Παναγ.)2 1262, Γεργαν., Εξήγ. Αποκ. 85, 128, 168, Κυπρ. ερωτ. 2011, 368, Πανώρ.2 Πρόλ. 28, Ερωφ. (Αλεξ. Στ.-Αποσκ.) Ά́ 284, Γ́ 275, Ιντ. κρ. θεάτρ. (Μανούσ.) Γ́ 5, κ.α., Βαρούχ. (Bakk.-v. Gem.) 19014, 61418, κ.π.α., Σουμμ., Ρεμπελ. 162, Βενετσάς, Δαμασκ. Βαρλαάμ 3215, 9639, 12032, Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Δ́ 309, 494, Διήγ. πανωφ. 57, 60, Βακτ. αρχιερ. (Ακανθ.) 463 ρλβ́ 2, 8, Σουμμ., Παστ. φίδ. Β́ [571], χορ. Έ́ [2], Νεκταρ. Ιεροκοσμ. Ιστ. 356, Φορτουν. (Vinc.) Β́ 197, Έ́ 134, Ιντ. β́ 109, Μετάφρ. Ακάθ. Ύμν. 14013· σπέρω, Μανασσ. Ποίημ. ηθ. 621 σημ. 5· γ́ πληθ. υποτ. παθητ. αορ. να σπερτούν, Ασσίζ. 15614.
Το αρχ. σπείρω. Ο τ. σπέρνω (από το σπείρω αναλογ. με τα ρ. σε –νω, Jannaris, Hist. Gramm. 903, Χατζιδ., Γλωσσ. ερ. Β́ 394) στο Βλάχ., σε κείμ. του 18. αι. (Πρωτοπ.-Μπουμπ., Θέατρ. Ζακ. 96) και σήμ. Ο τ. σπέρω τον 8. αι. (LBG· για πιθ. παλαιότερη μνεία (4. αι.) βλ. Pern., Ét. linguist. II 345 και TLG), σε έγγρ. του 13. αι. (Caracausi, λ. σπέρνω) και σήμ. ιδιωμ. (Παπαδ. Α., Λεξ., στη λ. (όπου και μέσ. σπε(ί)ρκο(υ)μαι, σπάρκουμαι), Μηνάς, Λεξ. ιδιωμ. Καρπάθου, Δουγά-Παπαδ.-Τζιτζιλής, Γλωσσ. ιδίωμ. ορ. Πιερίας (σπέρου), Παπαϊωάννου, Γλωσσάρ. Γρεβ. (σπέρου), Χατζιδ., ΜΝΕ Β́ 406). Τ. π̒είρου σήμ. ιδιωμ. (Κωστ., Λεξ. τσακων., στη λ., όπου και μέσ. π̒ειρκ̒ούμενε). Μτχ. παρκ. (από το θ. σπερμ‑) σπερμένος (Σακ., Κυπρ. Β́ 793 (λ. σπέρνω), Papadopoullos, Momum. litt. popul. 127) και σπερμένο/σπιρμένο (με κώφωση ε>ι, Καραν., Ιστ. Λεξ. Κάτω Ιταλ., λ. σπέρνω, σ. 473) σήμ. ιδιωμ. Τ. σπέρρω (με αφομοίωση ρν>ρρ· πβ. και αρχ. σπέρρω, L‑S, στη λ.) σήμ. ιδιωμ. (Καραν., ό.π. (όπου και τ. εσπέρνω, ισπέρνω, ισπέρρω), Rohfls, Et. Wört., λ. σπέρνω, Χατζιδ., ΜΝΕ Β́ 128). Τ. σπρένω σε έγγρ. του 18. αι. (Κώδ. Παναγ. Σπηλιώτ., ΔΙΕΕΕ 27, 1984, 428). Η λ. και σήμ. ιδιωμ. (Jannaris, ό.π.)· πβ. και τ. σπείρνου (Χατζιδ., ΜΝΕ Ά́ 261).
1) (Αμτβ. και μτβ.) α) Φυτεύω, ρίχνω, σκορπίζω σπόρους σε κατάλληλα προετοιμασμένη γη (ή τους τοποθετώ μέσα στο έδαφος) για να φυτρώσουν, να βλαστήσουν και να αναπτυχθούν φυτά: μήτε αροτριάν, μήτε σπείρειν, ούτε των πόλεων εξιέναι εδύναντο επί έτος έν και μήνας δέκα Ψευδοσφρ. 17223· Θερίζω γης γεννήματα, τά έσπειρα μετά κόπου Λίβ. Esc. 1058· και έσπειρεν ο Ιτσχακ εις την ηγή εκείνη και ευρήκεν εις το χρόνο εκείνο εκατό μόδια και ευλόγησέ τον ο κύριος Πεντ. Γέν. XXVI 12· να σπείρεις την ηγή σου και να μαζώξεις την εσοδιά της Πεντ. Έξ. XXIII 10· τα χωράφια μου να σπαρτούν εις τον καιρόν του σπόρου Ασσίζ. 40726· μη σπείρεις το αμπέλι σου δίλογο Πεντ. Δευτ. XXII 9· (εδώ προκ. για τα δόντια του δράκοντα): τα δόντια του (ενν. του όφεως) όλα εξέβαλε και εις την γην τα σπείρε· (παραλ. 1 στ.) να ιδείς ευθύς να γεννηθούν εκ την γην καβαλλάροι,| αρματωμένοι δυνατά, πολέμου ευτρεπισμένοι Πόλ. Τρωάδ. (Παπαθωμ.-Jeffr.) 574· (σε παρομοίωση): Ωσάν να σπέρνεις, λυγερή, βασιλικά στην γάστραν,| και βάλεις τα εις τον κόρφον σου, και όπου διαβείς μυρίζεις, (παραλ. 1 στ.) έτσε ανέσπασα κι εγώ στίχους εκ της καρδιάς μου Ερωτοπ. 157· (με σύστ. αντικ.): να σπείρετε εύκαιρα το σπόρο σας και να το φαν οι οχτροί σας Πεντ. Λευιτ. XXVI 16· Αν δώσεις τίποτε τινάν, μηδέν το ονειδίσεις,| και χάσεις και το δώρον σου και την ευχαριστίαν|και ομοιάσεις γεωργόν άπορον κατά πάντα,| αφότου σπείρει την σποράν και κλείσει το χωράφιν,| αποστερείται τον καρπόν και χάνει και τον σπόρον Σπαν. A 380· β) σε παροιμ. φρ.: Ο γαρ εις αχαρίτωτον κακεντρεχή καρδίαν| λόγους προτείνων νουθετών και λέγων και διδάσκων,| έοικε γράφειν γράμματα καθ’ ύδατος θαλάσσης, (παραλ. 1 στ.) ή σπείρειν αυ κατά πετρών, ή τον αέρα παίειν Μανασσ., Ποίημ. ηθ. 621· (μεταφ.): Όποιος σπέρνει τα ακάνθια, ας μην περιπατεί χωρίς παπούτσια Μπερτόλδος 22· γ) συχν. σε αντίθ. με το ρ. θερίζω· (εδώ μεταφ.): όμως τελειώνω σε εδώ και θέλω να γυρίσω·| διατί απ’ εκείνο, τό έσπειρα, θέλω διά να θερίσω Συναξ. γυν. 174· Αλί τούς καρτερεί το δολερόν μαντάτον,| οπού στον Άδην έπεψαν μιαν νύκτα, μιαν εσπέραν| τούς είχασιν παρηγοριάν, δυο υιούς και θυγατέραν!|Τον Χάρον τους εσπείρασι, θάνατον εθερίσαν Απόκοπ.2 407· (εδώ σε παροιμ. φρ.· βλ. και Πολ. N., BZ 7, 1898, 161-162): Ο σπείρων γαρ εν δάκρυσι μεθ’ ηδονής θερίζει Γλυκά, Στ. 325· καθείς κοιμάται ως έστρωσεν, ως έσπειρεν θερίζει Γλυκά Στ. 365· Όποιος σπέρνει ανομίαν, θερίζει κακά Μπερτόλδος 22. 2) α) Προκ. για τη συμμετοχή του άνδρα στη διαδικασία της τεκνοποίησης (πβ. νεοελλ. φρ. σπέρνω παιδιά): Όταν ουν πάλιν γεννηθεί παιδίον και τινάς δεν το ηξεύρει ποίος πατέρας το έσπειρεν, ... λέγεται σκότιον Μαλαξός, Νομοκ. 328· από έναν πατέρα και δύο μητέρες γεννώνται δύο παιδία και λέγονται αδέλφια και δεν έχει να ειπεί, ότι αδελφός μου δεν έναι, επειδή από άλλην μητέρα εγεννήθη, εάν και ένας πατέρας έσπειρεν ημάς Μαλαξός, Νομοκ. 290· Πατήρ μου, λέγει, εγώ ειμί ον έσπειρας εις Κίρκην,| την βασίλισσαν την καλήν οπού πολλά σε ηγάπα Πόλ. Τρωάδ. (Παπαθωμ.-Jeffr.) 14028· μάννα ουκ έτεκεν παιδίν απάνω εις γης την όψιν,| μάννα ουκ εσυνέλαβε άλλη εις τον παρόντα,| κύρης γαρ ουκ ηκούστηκεν να σπείρει τέτοιον ξένον,| εξάκουστον παράδοξον έξωθεν εκ της φύσης Βυζ. Ιλιάδ. 469· (εδώ με σύστ. αντικ. και σε μεταφ.): Οι πατριάρχαι σπέρματα σωματικά εζήτουν σπείραι,| οι δε απόστολοι τα νοερά τέκνα και πνευματικά Φυσιολ. (Zur.) XXXVI 15· Οι πατριάρχαι σπέρμα σωματικόν εζήτουν σπείραι, οι δε απόστολοι τα νοερά τέκνα Φυσιολ. (Kaim.) 28a9· β) τεκνοποιώ, δίνω γέννηση σε κάπ.: Η Σάρρα, που ’τον άκαρπη και γρα κατά τη φύση| μηδ’ ήτο για να γαστρωθεί και τέκνο να ποιήσει,| ο Κύριος την ευλόγησε, και μετά σένα ομάδι| τον Ισαάκ εσπείρετε κι εκάμετε ομάδι Θυσ. (Bakk.-v. Gem.) 670· ποίον να θυμηθώ μεν πρώτα| και να παραπονεθώ περίσσα·| τον πατέρα και μητέρα,| οπού μ’ έσπειραν οι άθλιοι· (παραλ. 1 στ.) ή τον ακριβόν μου άνδρα·| που μ’ αγάπ’ αυτός περίσσα Λουκάνη, Άλ. Τροίας [896]· (εδώ σε προσωποπ.): Τα γέλια με τα κλάηματα, με την χαράν η πρίκα| μιαν ώραν εσπαρθήκασι κι ομάδι εγεννηθήκα·| γιαύτος μαζί γυρίζουσι και το ’να στ’ άλλο αλλάσσει,| κι όποιος εγέλα το ταχύ, κλαίγει πριχού βραδιάσει Ερωφ. (Αλεξ. Στ.-Αποσκ.) Γ́ 2. 3) (Μεταφ.) α) σκορπίζω, διασκορπίζω, απλώνω, διαχέω: τις των Αγαρηνών αλάστωρ της θαλάττης (παραλ. 2 στ.) ... έγενεν επί την Αφρικήν, την εις την Βαρβαρίαν. (παραλ. 1 στ.) κι ευθέως Τούρκοις εν αυτῄ ῳκίσαντα και σπείρας,| σπευδόμενος σουλτανικήν κράτησιν ενδυθήναι| και πλείσθην γην αραβικήν ιδιοποιηθήναι Αξαγ., Κάρολ. Έ́ 894· Δεν έχει εκεί να εύρει έλεος, παρά όποιος έχει σήμερον έλεος σπαρμένον εδώ· μη μου ελπίσεις τότε να εύρεις συμπάθειαν, τώρα την γύρεψε. Εκεί τότε έλεον δεν σε πουλιέται, μηδέ αγοράζεται Πηγά, Χρυσοπ. 140 (41)· όπου διαβαίνεις και πατείς ήθελα σπέρνει μόσχον| και να μυρίζει η στράτα σου κι εσύ να μην το ξεύρεις Ερωτοπ. 6· β) διαδίδω, διδάσκω, μεταδίδω κ. σε μεγάλη έκταση: Των παλαιών οι ποίησες, που μ’ αρετή εγινήκαν (παραλ. 1 στ.) πάντ’ από τους ενάρετους ήτασιν κρατημένες| εις μεγαλότατην τιμήν, και πλείστα παινεμένες.| Διά τούτο από τους ίδιους εμεταγλωττιστήκαν,| κι εις γένη διαφορετικά μ’ όφελος εσπαρθήκαν Σουμμ., Παστ. φίδ. Προσφ. [6]· Τα μαντάτα εγλήγορα σπέρνονται εις τον κόσμον Πόλ. Τρωάδ. (Παπαθωμ.-Jeffr.) 1744· διά μεν του λόγου αυτού έσπειρε την αλήθειαν ο παντοδύναμος και αόρατος Θεός εν Ιερουσαλήμ, διά δε του πνεύματος αυτού εφώτισε και ενίσχυσε τους αποστόλους αυτού, ίνα σπείρωσιν αυτοί την αλήθειαν και εις πάντα τον κόσμον Ψευδοσφρ. 45049, 4521· γ) (προκ. για κ. κακό) προκαλώ και διαδίδω σε μεγάλο βαθμό: ο Θεός έσπειρε λογισμόν απωλείας εις την καρδίαν Φαραώ και εις τον λαόν του Νεκταρ., Ιεροκοσμ. Ιστ. 35· να τελειωθεί ο πόνος| εκείνος, οπού έσπειρε (ενν. ο Διγενής) βεβαίως στας ψυχάς μας Διγ. Z 3213· (σε προσωποπ.): όπου βάλει| τα πόδια τση, ζηλειές και πάθη σπέρνει (ενν. η Περηφανειά) Ερωφ. Β́ 514. Φρ. 1) Σπέρνω στον άμμο, βλ. άμμος Φρ. α. 2) Σπείρω ζιζάνια, βλ. Επιτομή, ά. ζιζάνιον. 3) Σπέρνω χολόκοκκα πικρά, βλ. πικρός 2α. Η μτχ. παρκ. ως επίθ. = (προκ. για χωράφι) που έχει σπαρθεί: αφήνω της θυγατέρας μου της Καλής την σποράν, σπαρμένα και άσπορα, να τα ορίζει ... και ωσάν αποσπείρει, να έναι το ένα του μοναστηρίου, το νεότερον το ρούσιον, και το άλλο να πουληθεί Ολόκαλος 22211· Η μτχ. παρκ. ως ουσ. = (περιληπτ.) τα φυτά που σπάρθηκαν, τα σπαρτά: όποιαν ώρα θερίσει ο λεγόμενος πουλητής το σπαρμένο όπου έχει στο άνωθεν χωράφιν, τότες να είναι και ν’ απομένει ο άνωθεν αγοραστής νοικοκύρης εις εκείνο Βαρούχ. (Bakk.-v. Gem.) 29311. σπουδάζω,- Σπαν. A 112, Κομν., Διδασκ. Δ 179, Λόγ. παρηγ. L 313, Λόγ. παρηγ. Ο 322, Προδρ. (Eideneier)2 Δ́́ 573, Καλλίμ. 1331, Ιερακοσ. 4988, Διγ. (Trapp) Gr. 631, Διγ. Z 1515, Διγ. (Αλεξ. Στ.) Εsc. 1134, Βέλθ. 765, Πόλ. Τρωάδ. (Παπαθωμ.-Jeffr.) 10480, Χρον. Μορ. H 3801, Χρον. Μορ. Ρ 4650, Βίος Αλ. (Aerts) 3520, Φλώρ. 160, Σαχλ., Αφήγ. 121, Περί ξεν. (Μαυρομ.) 320, Λίβ. διασκευή α 1458, Ντελλαπ., Ερωτήμ. 706, Χρον. Τόκκων 1340, Φαλιέρ., Ιστ.2 233, Δούκ. 755, Σφρ., Χρον. (Maisano) 7625, Διήγ. Βελ. N2 42, Θησ. Ί́ [1005], Ριμ. Βελ. ρ (Bakk.-v. Gem.) 27, Λίβ. Va 3827, Αλεξ.2 1323, Συναξ. γυν. 46, Απόκοπ.2 266, Πικατ. (Bakk.-v. Gem.) 78, Ριμ. Απολλων. (Κεχ.) 1875, Κορων., Μπούας 6, Πένθ. θαν.2 283, Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. φ. 48v, Αχέλ. 556, Θρ. Κύπρ. (Παπαδ. Θ.) 743, Κυπρ. ερωτ. 1013, Πανώρ.2 Δ́ 34, Ερωφ. (Αλεξ. Στ.-Αποσκ.) Ά́ 457, Έ́ 214, Κατζ. Έ́ 268, Βοσκοπ.2 134, Διγ. Άνδρ. 3478, Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Ά́ 842, Β́ 625, Θυσ. (Bakk.-v. Gem.) 19, Στάθ. (Martini) Β́ 225, Σουμμ., Παστ. φίδ. Γ́ [852], Νεκταρ., Ιεροκοσμ. Ιστ. 109, Φορτουν. (Vinc.) Δ́ 391, Τζάνε, Κρ. πόλ. (Αλεξ. Στ.-Αποσκ.) 1441, Ιωακ. Κύπρ., Πάλη (Kaplanis) 5645, κ.π.α.
Το αρχ. σπουδάζω. Η λ. και σήμ.
Α´ Μτβ. 1) Σπεύδω, επείγομαι, βιάζομαι (να κάνω κ.): Το όνειρον ως είδασιν περί του Καλλιμάχου,| περιστατούνται, θλίβονται, σπουδάζουν βοηθήσαι Καλλίμ. 1348· ταύτα γαρ συνοπτικά σε γράφω να μανθάνεις,| διατί σπουδάζω να στραφώ εις την αφήγησίν μου Χρον. Μορ. P 94· Ο βασιλεύς εσπούδαζε ν' απέλθει εις την Δύσιν,| ελπίζοντα, λογίζοντα να του έχουν βοηθήσει| ο πάπας με την εκκλησίαν κι ο ρήγας της Φραγκίας Χρον. Μορ. H 1311· (σε προσωποπ.): έρχεται εις αυτόνον μία αρρωστία πολλά βαρά, η οποία εσπούδαζε να τονε δώσει του θανάτου, και τότες εθυμήθη να ζητήξει την βοήθειαν απού τον Θεόν Μορεζ., Κλίνη φ. 16r. 2) α) Αναγκάζω κάπ. να επισπεύσει, βιάζω: Αφού δε πάλε εσέβησαν την πόρταν της Τρωάδος,| το δάον εσπουδάξασι, φθάνουν εις το φουσσάτον Πόλ. Τρωάδ. (Παπαθωμ.-Jeffr.) 2713· είχεν (ενν. ο Νοέμβριος) …| και εις το χέριν βούκεντρον, σπουδάζει γαρ τους βόας Ημερολ. 35· Εγώ δε θε να καρτερώ κι η ώρα με σπουδάζει Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Ά́ 565· Ξύπνησε, κανακάρη μου, κι εγώ ’μαι που σε κράζω·| δουλειά σε θέλω βιαστική, για κείνο σε σπουδάζω Θυσ. (Bakk.-v. Gem.) 484· β) επισπεύδω, επιταχύνω κ.: Να ζήσεις, αμιρά μου,| σπούδαξε την αθιβολή, και μέσα τ’ άντερά μου| γροικώ και λεμεντάρουνται, γιατί άνεμο γεμάτα| ευρίσκουνται απού την αυγή Φορτουν. (Vinc.) Ά́ 267· αλύπητος κι αδιάκριτος πάντα να σε πειράζει| και τση ζωής σου τσ’ ακριβής το τέλος να σπουδάζει Ερωφ. (Αλεξ. Στ.-Αποσκ.) Δ́ 528· (εδώ σε παροιμ. φρ.· βλ. και Ξανθουδίδης [Ερωτόκρ. σ. 777]): Δος μου να μάθω γρήγορα κι η ώρα μασε βιάζει| κι οπού σπουδάζει τη δουλειάν απονωρίς σκολάζει Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Β́ 1872· φρ. σπουδάζω τα ζάλα μου = περπατώ βιαστικά, βιάζομαι: Σπουδάξετε τα ζάλα σας, γιατί ο Θεός με βιάζει| να κάμει ο νους κι η όρεξη εκείνα τά λογιάζει Θυσ. (Bakk.-v. Gem.) 239· φρ. σπουδάζω την οδόν/τη στράτα = κινούμαι βιαστικά (πεζός ή έφιππος), βιάζομαι· πβ. φρ. ταχύνω τον δρόμον, βλ. δρόμος 9: την οδόν σπουδάζετε, ταχύνατε τον δρόμον,| φθάσατε να σας ίδωσιν οπού σας απαντέχουν Λίβ. διασκευή α 4343· εκαβαλίκευγε ως αϊτός σπουδάζοντας τη στράτα| και με την ώραν ήφτανε που εσμίγαν τα φουσσάτα Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Δ́ 933. 3) α) Προσπαθώ, μεριμνώ, φροντίζω για κ.: εσπούδαζε όσον ήτονε η δύναμίς του, όταν εζωγράφιζε την εικόνα της Θεοτόκου, να τηνε κάνει πολλά ωραία Μορεζ., Κλίνη φ. 153r· εσπούδαζε πάντα το τάλαντον οπού έλαβεν από τον ευεργέτην Θεόν να το πληθύνει και να το γυρίσει οπίσω διπλόν Ροδινός, Ιγνατ. Παφλαγ. 655· ο καθεείς εσπούδαζεν να σώσει τον εαυτόν του Χρον. Μορ. P 4824· Πάντα λοιπόν εσπούδαζα φυγείν την αμαρτίαν Διγ. Z 3705· Το σφάλμα βλέπω σα γενεί πως καθαείς σπουδάζει| μ’ όμορφα λόγια όσο μπορεί στο ’στερο να το σιάζει Πανώρ.2 Έ́ 223· β) επιδιώκω: τούτο εσπούδασαν οι Τούρκοι με τα συχνά βόλια των τουφεκίων, να κάμουσι τους Τσερκέζους να μη δύνονται με τα άλογα να πολεμούσιν Νεκταρ., Ιεροκοσμ. Ιστ. 398· Αμή εσύ, ω άνθρωπε του Θεού, φεύγε ετούτα· και σπούδαζε δικαιοσύνην, ευσέβειαν, πίστιν, αγάπην, υπομονήν, πραότητα Μάξιμ. Καλλιουπ., Κ. Διαθ.2 Παύλ. Τιμ. Ά́ Ϛ́ 11· γ) επιδεικνύω ζήλο για κ., καταγίνομαι με κ.: έδωκε τον εαυτόν του (ενν. ο Ιησούς Χριστός) διά λόγου μας, διά ... να καθαρίσει εις του λόγου του λαόν εδικόν του οπού να σπουδάζει τα καλά έργα Μάξιμ. Καλλιουπ., Κ. Διαθ.2 Παύλ. Τίτ. β́ 14· Ο κηπουρός μετά μικρόν εκείθεν εμετέστην,| τον κήπον αγωνούμενος, τα των φυτών σπουδάζων Καλλίμ. 2066. 4) (Προκ. για επιστήμες, τέχνες, μαθήματα, βιβλία, κ.τ.ό.) ασχολούμαι συστηματικά, μελετώ: εις ... την εορτήν των γενεθλίων ήλθασι προς τον βασιλέα πενήντα πέντε άνδρες Χαλδαίοι, οι οποίοι ήσαν αστρολόγοι και δεν εσπούδαζαν άλλο, μόνον την αστρολογίαν Ιστ. Βαρλαάμ 441· Εσπούδαξε τα γράμματα και πραγματειάς την τάξιν,| και με τον υψηλόν του νουν επήρε ευθύς την πράξιν Λίμπον. 139· έπεσεν ο πόθος αυτού (ενν. του πατριάρχη) και η αγάπη εις την μελέτην της θείας Γραφής, και νύκτα και ημέρα εσπούδαζε και σπουδάζει θεολογικά, φιλοσοφικά και άλλα πολλά μαθήματα και εκκλησιαστικά Ιστ. πατρ. 1977 δις· ο λεγόμενος πρεσβύτερος Κυριακός εμάζωνε τα βιβλία και εσπούδαζέν τα πολλά Μορεζ., Κλίνη φ. 227r· Ζητώ ακόμη συγχώριον από πάσα έναν απού εσπούδαξε την Αγίαν Γραφήν και είδε τα μεγαλεία της Κυρίας Μορεζ., Κλίνη φ. 2r. 5) (Προκ. για συναισθήματα) καλλιεργώ, αναπτύσσω: ο φόβος του Θεού εμάκρυνεν από εκείνους και η διαβολική ζηλεία εσπουδάζετο Ροδινός, Ιγνατ. Παφλαγ. 872. Β´ Αμτβ. 1) α) Σπεύδω, βιάζομαι, επείγομαι: εις το κυνήγι σπούδαζε και τρέχε και γρηγόρει,| ότι ξυπνά τον άνθρωπον μεγάλως εις στρατείαν Κομν., Διδασκ. Δ 150· Εκείνοι όπου ορίστησαν να απέλθουν στους Ρωμαίους,| γοργόν πολλά εσπουδάξασιν, σύντομα τους εφτάσαν Χρον. Μορ. Η 9064· ωσάν εγροικήσασι πως αληθινά ζωντανά είναι τα κοπέλια, διά τούτο σπουδάζουσι πλιότερον και εβγάνουσιν όλα όσα ήσανε απάνω των κοπελιώνε και ευρίσκουσίν τα γερά, ζωντανά Μορεζ., Κλίνη φ. 45v· Νένα, δεν έχω απομονή και σπούδαξε, να ζήσεις,| κάμε το γληγορύτερο του ξένου να μηνύσεις Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Έ́ 601· Φόβοι τσ’ αγάπες τσ’ άπρεπες πάντα τσι συντροφιάζου| κι εύκαιρα μεταγνώματα ξοπίσω τως σπουδάζου Ερωφ. (Αλεξ. Στ.-Αποσκ.) Β́ 102· Ό,τι σου λέγω θες ιδεί, ανέν και δεν σπουδάζεις Σουμμ., Παστ. φίδ. Έ́ [1429]· (σε παροιμ. φρ.): έδε το λέγουν «κάθισε τια όταν σπουδάζεις» Προδρ. (Eideneier)2 Δ́ 422· β) κατευθύνομαι, πηγαίνω βιαστικά προς: Απάρτι τι βραδύνεις;| Τι παρατρέχεις τον καιρόν; Σπούδαζε προς τον πόρον Λίβ. διασκευή α 4023· Ήθελαν λοιπόν (ενν. οι μαθηταί) να τον πάρουν (ενν. τον Ιησού) εις το καράβι, και παρευθύς το καράβι ευρέθη εις την γην οπού εσπούδαζαν Μάξιμ. Καλλιουπ., Κ. Διαθ.2 Ιω. Ϛ́ 21. 2) α) Φροντίζω, μεριμνώ, προσπαθώ: εσπούδαζεν ίνα εις τον Μορέαν και τους τρεις άλλους αδελφούς εγκατοικίσῃ Σφρ., Χρον. (Maisano) 7621· του Παπανικόλα την θυγατέρα αυτός εσπούδαξεν και την εχώρισαν από τον άνδρα οπού είχεν, διότι ήτον πέντε βαθμών Συναδ., Χρον.-Διδαχ. φ. 50v· ομολογώ σου το εις τον θάρρον τον πολύν οπού έχω με σένα και ως φίλον μου εγκαρδιακόν οπού σε έχω και εσύ σπουδάζεις διά καλό μου, αλλ’ εγώ κρατώμαι υπό τους λογισμούς των ανθρώπων και διά τούτο δεν γίνομαι χριστιανός Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. (Κακ.-Πάνου) φ. 249r· εις τούτο σπουδάζω — να έχω συνείδησιν εις τον Θεόν και εις τους ανθρώπους πάντοτε ασκανδάλιστον Μάξιμ. Καλλιουπ., Κ. Διαθ.2 Πράξ. κδ́ 16· όποιος κοπιά κι εις το καλό σπουδάζει,| τον εμαυτό του σε τιμές και δόξες ανεβάζει Ερωφ. (Αλεξ. Στ.-Αποσκ.) Ά́ 51· β) ασχολούμαι πρόθυμα με κ.· αφοσιώνομαι σε κ.: όλοι οι Αθηναίοι και οι ξένοι οπού εκατοικούσαν εκεί, εις άλλο τίποτες δεν εσπούδαζαν παρά να λέγουν και να ακούουν τίποτες καινούργιον Μάξιμ. Καλλιουπ., Κ. Διαθ.2 Πράξ. ιζ́ 21· Μην αποστερείτε ένας τον άλλον — έξω αν δεν είναι με συμφωνίαν· και τούτο εις ολίγον καιρόν, διά να σπουδάζετε εις την νηστείαν και εις την προσευχήν, και πάλιν να εσμίγεσθε Μάξιμ. Καλλιουπ., Κ. Διαθ.2 Παύλ. Κορ. Ά́ ζ́ 5. 3) Μαθαίνω γράμματα, μορφώνομαι: Ένα παιδί που σπούδαζεν έκλεψε πινακίδα| και με χαράν στο σπίτι του επήγαινε κι επήδα Αιτωλ., Μύθ. (Παράσογλου) 471· έχοντας την εμπόρεσιν να σπουδάξουν (ενν. οι νυν μοναχοί) και να έχουν φροντιστήρια, θέλουν πλια γρήγορα οι καλοί ανθρώποι ... να ζιουν χωρίς καμίαν παίδευσιν, παρά να σπουδάζουν, να μάθουν, διά να ωφελήσουν και του λόγου των και άλλους Ροδινός (Βαλ.) 110 δις· αν ερωτάτε ποια είμαι εγώ, Αθήνα μ’ ονομάζουν,| οπού εις εμένα ετρέχασι σοφοί διά να σπουδάζουν Λίμπον. 10. Η μτχ. μέσ. ενεστ. ως επίθ. = βιαστικός: Δι’ άγγελος ευρέθηκεν είς άρχων απ’ εκείνους (παραλ. 1 στ.), οποίος σπουδαζόμενος έφθασε κι εμιλήσαν Αχέλ. 371. Η μτχ. παρκ. ως επίθ. = μαθημένος, εξασκημένος: θέλουσι χαλασθεί (ενν. οι ψευδοδιδάσκαλοι) ... έχοντες καρδίαν σπουδασμένην εις τες πλεονεξίες Μάξιμ. Καλλιουπ., Κ. Διαθ.2 Πέτρ. Καθ. Επ. Β́ β́ 14. Το ουδ. της μτχ. μέσ. ενεστ. ως ουσ. = το επιδιωκόμενο· επιδίωξη, σκοπός: εάν ίδωσι (ενν. οι Ιουδαίοι) τον τόπον κρατούμενον, εμπυρίσουσιν αυτόν, ένθα ο κώδιξ απόκειται, και εις μάτην ταύτα έσται, του σπουδαζομένου μη κατορθωθέντος Λόγος ωφέλιμος 66r. σταματώ,- Χρον. Μορ. H 3838, Χρον. Μορ. P 3838, Παρασπ., Βάρν. C 300, Διήγ. Αλ. V 49, 82, Κορων., Μπούας 97, Διήγ. Αλ. F (Lolos) 12016, 17418, Διήγ. Αλ. E (Lolos) 17518, Διήγ. Αλ. F (Konst.) 8218, 1586, Διήγ. Αλ. E (Konst.) 9517, Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. (Κακ.-Πάνου) φ. 234r, Κώδ. Χρονογρ. 579, Χρον. σουλτ. 731, Σανκταμαύρας, Πράξ. Αποστόλ. (Κακ.-Πάνου) φ. 72v, Γιατροσ. Ιβ. 50, Διαθ. Νίκωνος 253, Πτωχολ. Α 111, 247, Διγ. Ο 915, Ιωακ. Κύπρ., Πάλη (Kaplanis) 2041, 2972, Τζάνε, Κρ. πόλ. (Αλεξ. Στ.-Αποσκ.) 16925, 18413, 41917, 51011 κ.α., Γεργάν., Εξήγ. Αποκ. 280 δις.
- Σπαν. B 468, Σπαν. (Μαυρ.) P 129, Σπαν. (Λάμπρ.) Va 517, Hist. imp. 54, Ιερακοσ. 46413, Διγ. (Trapp) Gr. 3167, Διγ. Z 2832, Πόλ. Τρωάδ. (Παπαθωμ.-Jeffr.) 873, Χρον. Μορ. P 7547, Ντελλαπ., Ερωτήμ. 1595, 2753, Αχιλλ. L 1277, Φυσιολ. 35223, 36612, Δούκ. 19126, Αλεξ.2 829, Απόκοπ.2 44, Βίος Αισώπ. (Eideneier) E 2885, Πικατ. (Bakk.-v. Gem.) 266, Κορων., Μπούας 120, Αχέλ. 998, Πηγά Μ., Περί σοφ. 688, Λαυρ., Οπτασία Σ. 106, 113, Πιστ. βοσκ. I 1, 322, IV 2, 22, IV 7, 29, Χίκα, Επίγρ. 10, Βενετσάς, Δαμασκ. Βαρλαάμ 1036, 12423, Σουμμ., Παστ. φίδ. Β́ [253], Γ́ [1393], Δ́ [80], Δ́ [1106], Χριστ. διδασκ. 204, Μαρκάδ. 433, Ιωακ. Κύπρ., Πάλη (Kaplanis) 4469, κ.α.· εσαλεύω· σαλεύγω, Μαχ. 3229, Μορεζ., Κλίνη φ. 540v, 541v, Πανώρ.2 Γ́ 57, Δ́ 122, Ερωφ. (Αλεξ. Στ.-Αποσκ.) Δ́ 1, Έ 129, Κατζ. Γ́ 68, Πιστ. βοσκ. III 9, 54, 67, Παλαμήδ., Βοηβ. 588, Ροδινός, Ιγνατ. Παφλαγ. 11817, Ερωτόκρ. (Αλεξ. Στ.)2 Β́ 353, 1394 κριτ. υπ., 1406, 1435, 1696, Δ́ 1657, Έ 49, Ροδολ. (Αποσκ.) Β́ 135, Δ́ 265, Έ 55, Φορτουν. (Vinc.) Ά 319· μτχ. ενεστ. σαλεύοντα, Χούμνου, Κοσμογ. 483· μτχ. παρκ. σαλεμένος.