Μεσαιωνική ελληνική

Αναλυτικό Λεξικό Κριαρά

Εισαγωγή

Το Τμήμα Λεξικογραφίας του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας μπόρεσε να αφιερώσει τις δυνάμεις του στη σύνταξη του Λεξικού της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας 1100-1669, συνεχίζοντας το έργο ζωής του Εμμ. Κριαρά. Το υλικό που κληροδοτήθηκε από τον καθηγητή Εμμ. Κριαρά βρισκόταν, κατά σειρές λημμάτων, σε διαφορετικές φάσεις επεξεργασίας.

Το σύνολο του υλικού υποβλήθηκε σε επανέλεγχο: μετά τις απαραίτητες προσθήκες και διορθώσεις (με βάση νέες εκδόσεις, μελέτες αλλά και τα νέα δεδομένα που έδινε η συστηματική αναζήτηση στοιχείων σε ηλεκτρονικές πηγές, όπως ο Thesaurus Linguae Graecae), στα παλιά προστέθηκαν και νέα λήμματα, με βάση τη διαρκώς συνεχιζόμενη αποδελτίωση.

ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ

Οι έξι κατάλογοι που ακολουθούν (Α´-Στ´) περιλαμβάνουν βραχυγραφίες και ουσιώδη βιβλιογραφικά στοιχεία.

Α´ Kείμενα

Β´ Μελετήματα - Συλλογές κειμένων

Γ´ Περιοδικά - Πρακτικά συνεδρίων - Σειρές - Συμμεικτοί τόμοι

Δ´ Ηλεκτρονικο Corpus κειμενων

Ε´ Λεξικά και γλωσσάρια

Στ´ Γραμματικοί και άλλοι λεξικογραφικοί όροι και λέξεις

Αναζήτηση

Βρέθηκαν 6 εγγραφές [0-6]

Κείμ.αναζήτησης : % | Βιβλ.αναφορά : Διήγ. πόλ. Θεοδ. (Merc. S. G.)

αγαπώ,
Σπαν. (Hanna) B 343, Κομν., Διδασκ. (Λάμπρ.) Δ 296, 302, Σπαν. (Legr.) P 48, 51, 174, Αιν. άσμ. (Παπαδ.-Κερ.) 24, 33, Προδρ. (Hess.-Pern.) II G 103, III 398, Ασσίζ. (Σάθ.) 275⁵, 483⁷, Ιερακοσ. (Hercher) 502¹², Διγ. (Sath.-Legr.) Τρ. 569, Διγ. (Καλ.) Esc. 282, 590, 960, Διγ. (Καλ.) A 255, 1317, 1957, Βέλθ. (Κριαρ.) 918, 958, 969, 971, Χρον. Μορ. (Καλ.) H 276, 286, 288, 729, 982, 1805, 2511, 2658, 3134, 3306, 7078, 8444, Χρον. Μορ. (Schmitt) P 1349, Ορισμ. Μαμελ. (Βόνν.) 96¹³, Φλώρ. (Κριαρ.) 381, 594, Διήγ. πόλ. Θεοδ. (Merc. S. G.) 148, Απολλών. (Wagn.) 750, Αχιλλ. (Hess.) N 460, 920, Αχιλλ. (Haag) L 41, Αχιλλ. (Λάμπρ.) O 52, 239, Ιμπ. (Κριαρ.) 19, 316, 290, 360, Φυσιολ. (Zur.) XI 1³, L², Ch. pop. (Pern.) 174, 324, Χούμνου, Π.Δ. (Marshall) VIII 67, Ριμ. κόρ. (Pern.) 752 Σαχλ. Β′ (Wagn.) P 4 (βλ. Papadim., Viz. Vrem. 1, 1894, 652 και Σαχλ., Αφήγ. σ. 213-214), Σαχλ. Α′ (Wagn.) PM 121 (βλ. και Ξανθ., Κρ. Λαός 1, 1909, 8), Σαχλ., Αφήγ. (Παπαδημ.) 332 (βλ. και Ξανθ., Παναθήν. 18, 1909, 180), Κυπρ. ερωτ. (Pitsill.) 14¹⁴, 17^8, 13, 18³, 22¹⁴, 25⁵, 38⁴, 62⁸,75³, 104⁵⁵, 113^3, 9, 119⁵, 123⁴, 156⁷, Κορων., Μπούας (Σάθ.) 111³, Συναξ. γυν. (Krumb.) 597, 946, 1103, 1104, 1177, Βεντράμ., Φιλ. (Ζώρ.) 214, Δεφ., Σωσ. (Legr.) 39, Πεντ. (Hess.) Γέν. XXIV 67, XXVII 14, Λευιτ. ΧΙΧ 18, 34, Δευτ. VI 5, VII 13, X 12, XXIII 6, XXX 16, 20, XXXIII 3, Χρον. σουλτ. (Ζώρ.) 140¹⁷, Ιστ. πολιτ. (Βόνν.) 30⁹, 39¹⁷, 69⁶, Ιστ. πατρ. (Βόνν.) 81¹⁵, 128¹⁴, Αιτωλ., Μύθ. (Λάμπρ.) 26¹⁰, 35¹², 89⁷, 90^1, 2, 19, Αρσ., Κόπ. διατρ. (Ζαμπ.) σ. 374, 418, Παϊσ., Ιστ. Σινά (Παπαδ.-Κερ.) 1495, Κατζ. (Πολ. Λ.) Ά́ 43, 207, Πανώρ. (Κριαρ.) Ά́ 93, 99, Γ΄ 99, Δ́́ 3, 272, Έ́ 66, 74, 153, Βίος Δημ. Μοσχ. (Knös) 711, Ιστ. Βλαχ. (Legr.) 97, 1316, 1638, Σουμμ., Ρεμπελ. (Σάθ.) 161, 186, 190, Διγ. (Πασχ.) Άνδρ. 330²⁷, 337³, 355²⁹, 363²⁸, 366³⁰, 367¹⁴, 389¹² δίς, 398², Ερωτόκρ. (Ξανθ.) Ά́ 1588, 1661, 2080, 2146, Β́́ 61, Σουμμ., Παστ. φίδ. (Βεν.) Γ́́ 461, Στάθ. (Σάθ.) Ά́ 1588, 1661, 2080, 2146, Β́́ 61, Σουμμ., Παστ. φίδ. (Βεν.) Γ́́ 461, Στάθ. (Σάθ.) Ά́ 48 (βλ. και Μανούσ., Κρ. Χρ. 8, 1954, 294 σημ. 8)· γαπώ, Γεωργηλ., Θαν. (Wagn.) 608, Βεντράμ., Γυν. (Knös) 119, Ερωτόκρ. Ά́ 1959, Β́́ 150, Ευγέν. (Vitti) 181· αγαπώ ή γαπώ, Ερωτοπ. (Hess.-Pern.) 389, 549, Βουστρ. (Σάθ.) 417, Σαχλ. Β′ (Wagn.) P 23, Απόκοπ. (Αλεξ. Στ.) 177, Ερωτόκρ. (Ξανθ.) Β́́ 293, Φορτουν. (Ξανθ.) Ά́ 14, Έ́ 158· ηγαπώ, Χρον. Μορ. (Schmitt) P 5343, 5670, 6850, 8699· μτχ. ηγαπημένος, Σταφ., Ιατροσ. (Legr.) 2072, Σπαν. (Hanna) A 6, Σπαν. (Hanna) V Suppl. 3, 55, Σπαν. (Hanna) O 63, Διγ. (Καλ.) A 1959, Βέλθ. (Κριαρ.) 29, Χρον. Μορ. (Schmitt) P 3963, Χρον. Μορ. (Καλ.) H 709, 8935, Διήγ. Βελ. (Cant.) 126, Φλώρ. (Κριαρ.) 381, Gesprächb. (Vasm.) 26³⁷⁹, Αχιλλ. (Hess.) N 1277, Αχιλλ. (Λάμπρ.) O 254, Ιμπ. (Κριαρ.) 39, 205, Μαχ. (Dawk.) 14²⁸, 370¹⁷, 504²⁴, 604³⁰, Ch. pop. (Pern.) 306, 311, 355, 441, Σαχλ. Β′ (Wagn.) PM 386, Συναξ. γυν. (Krumb.) 429, Κορων., Μπούας (Σάθ.) 24, 69, 112, 119, Πένθ. θαν. (Ζώρ.) N 61 (βλ. και Πολ. Λ., Μετά Άλ. σ. 45), Βεντράμ., Γυν. (Knös) 91, Δεφ., Σωσ. (Legr.) 40, Δεφ., Λόγ. (Kar.) 11, Κατζ. (Πολ. Λ.) Ά́ 62, Γ́́ 323, Έ́ 449, Σουμμ., Ρεμπελ. (Σάθ.) 188, Διγ. (Πασχ.) Άνδρ. 322¹⁹, Θυσ. (Μέγ.)² 329, Ιντ. κρ. θεάτρ. (Μανούσ.) Γ́́ 1, δ́́ 59, 89, Ροδολ. (Μανούσ.) Έ́ 254, Λίμπον. (Legr.) Αφ. 34, Τζάνε, Κρ. πόλ. (Ξηρ.) 526⁷, 564⁵, 573¹⁵· αγαπημένος, Ασσίζ. (Σάθ.) 233¹⁶, Μαχ. (Dawk.) 20¹⁹, Κυπρ. ερωτ. (Pitsill.) 53⁷, Πεντ. (Hess.) Δευτ. ΧΧΙ 15, Χρον. σουλτ. (Ζώρ.) 105³⁴, Χούμνου, Π.Δ. (Marshall) XII 39, Π. Ν. Διαθ. (Μέγ.) 517 φ. 336β 18, Κατζ. (Πολ. Λ.) Ά́ 16, Πανώρ. (Κριαρ.) Β́́ 381, 503, 507, Γ́́ 92, Δ́́ 388 Έ́ 349, Ερωφ. (Ξανθ.) Β́́ 6, Γ́́ 28, 98, 297, Έ́ 287, Σουμμ., Ρεμπελ. (Σάθ.) 171, 185, Ερωτόκρ. (Ξανθ.) Ά́ 859, Ιντ. κρ. θεάτρ. (Μανούσ.) Δ́́ 19, Σουμμ., Παστ. φίδ. (Βεν.) Γ́́ 41, χορ. Δ́́ 60, Έ́ 1345, Φορτουν. (Ξανθ.) Έ́ 115, 159, Τζάνε, Κρ. πόλ. (Ξηρ.) 247²⁰, 503⁸, 530⁵, 544¹⁰· γαπημένος, Ιμπ. (Legr.) 232.
Το αρχ. αγαπώ. Η λ. και σήμ. (ΙΛ).
1) α) Αισθάνομαι αγάπη, έχω φιλικά αισθήματα (για κάποιον) (πβ. ΙΛ στη λ. 1): και να αγαπήσεις εις τον σύντοφό σου σαν εσέν Πεντ. Λευιτ. ΧΙΧ 18· Φραστικός τρόπος· «παρακαλώ»: αν έλθει η δείνα πώποτε να κάτσει εις τον πυλώνα| ραβδέας καλάς, αν με αγαπάς, και διώξε τον απέκει Προδρ. ΙΙΙ 398· β) αισθάνομαι συμπαθεια (για κάποιον), δείχνω συμπάθεια (σε κάποιον): και να αγαπάσαι ως συμπαθής και δίκαιος, παιδί μου Σπαν. P 174· από μεγάλους και μικρούς ήτον ηγαπημένος Δεφ., Σωσ. 40· ίνα σοι συνήθης γένειται (ενν. ο ιέραξ) και ευχείρωτος και αγαπηθείς παρ’ αυτού Ιερακοσ. 502¹²· και αν με δει ότι να μιλήσω| γραίαν γυναίκα να αγαπήσω Συναξ. γυν. 946· γ) συμπονώ: αυτές ένι οι υπόληψες των πρωτινών ανθρώπων …,| οπού ’γαπούσαν τ’ αρφανά και επανδρεύασίν τα Γεωργηλ., Θαν. 608· δ) ευνοώ: Να θυσιάσει στους θεούς διά να τον αγαπούσι,| για να μην του προσοργισθούν, να τον καταποντίσουν Χούμνου, Π.Δ. VIII 67· και να σε αγαπήσει (ενν. ο Θεός) και να σε ευλογήσει και να σε πληθύνει Πεντ. Δευτ. VII 13· ε) είμαι αφοσιωμένος, σέβομαι: Ποίος να θαρρέσει εις αυτούς, όρκον να τους πιστέψει,| αφόν τον Θεόν ου σέβονται, αφέντη ουκ αγαπούσι; Χρον. Μορ. (Καλ.) H 729· και να αγαπάς τον Κύριο τον Θεό σου· Πεντ. Δευτ. VI 5· διατί πολλά το χαίρεται όταν τον προσκυνάεις| και τους αγίους αγαπάς Ιστ. Βλαχ. 1638. 2) α) Αισθάνομαι έρωτα (για κάποιον), αγαπώ ερωτικά (κάποιον) (πβ. ΙΛ στη λ. 2): Το ’δεισ σου μπορεί να ποίσει (παραλ. 1 στ.) τον Έρωταν ν’ αποθάνει και τον Χάρον ν’ αγαπήσει Κυπρ. ερωτ. 1234· Πάντα, κυρά μου, εγάπουν σε Ερωτοπ. 549· τυφλά προπάτιε στη φιλιά, τυφλή ’τονε στα πάθη,| τυφλά πασπάτευγε να βρει, τόν αγαπά να μάθει Ερωτόκρ. Ά́ 1588· φρ. αγαπώ αλλού = αισθάνομαι ερωτικό αίσθημα για άλλο πρόσωπο (Η χρ. και σήμ., ΙΛ στη λ. 2α): κατέχω και αγαπάς και αλλού. Και είς οπού διγνωμίζει| πώς ημπορεί τον πόθο ντου καθάρια να κρατίζει; Φαλιέρ., Ιστ. (Ζώρ.) V 553· β) αισθάνομαι τον ερωτικό πόθο: Η γιὄχεντρα, όνταν αγαπά, ποσώς δε φαρμακεύγει,| μα δω κι εκεί το ταίρι τζη με προθυμιά γυρεύγει Πανώρ. Γ́́ 99· Μα γιάντα λέγω τα θεριά; και τα δεντρά ’γαπούσι·| για κείνο δεν καρπίζουσι, μαζί ά δε φιλιαστούσι Πανώρ. Γ́́ 107. 3) α) Αισθάνομαι κλίση για κάτι, μου αρέσει κάτι, βρίσκω ευχαρίστηση (σε κάτι) (πβ. αγάπη 7 και ΙΛ στη λ. 5γ και ε): ακρίδας ου σιτεύομαι, ουδ’ αγαπώ βοτάνας Προδρ. ΙΙ 6 103· Δεξιώτης ήμουνε καλός κι αγάπου το κυνήγι Πανώρ. Δ́́ 3· Κι αν αγαπάς διά να ακούς πράξεις καλών στρατιώτων Χρον. Μορ. P 1349· Ηγάπα δε περί πολλού τους νέους να τους έχει Ιμπ. 19· β) δέχομαι, επιδοκιμάζω, εκτιμώ (κάτι): πάλιν εζήτησεν ούτος τον ορισμόν μας τον άγιον να υπάγει εις την Αγίαν Ανάστασιν να προσκυνήσει … και ηγαπήσαμεν ει τι εζήτησες και επληρώσαμέν το Ορισμ. Μαμελ. 96¹³· Ακούσων ταύτα οι άπαντες … | εις σφόδρα το αγαπήσασιν, εστέρξαν κι αφυρώσαν Χρον. Μορ. (Καλ.) H 982· Ο Θεός το κατά δύναμιν θέλει και αγαπά το| και στρέφει τό εισέ καιρόν πάλιν επταπλασίως Κομν., Διδασκ. Δ 302. 4) Επιθυμώ, θέλω (πβ. αγάπη 8α και ΙΛ στη λ. 5α): εις τον Ευφράτην ποταμόν ηγάπησεν να κατοικήσει Διγ. Άνδρ. 398²· και τη Λουγρέτζ’ αγάπησεν δυνάστιο διά να πάρει Βεντράμ., Φιλ. 214· ηγάπησεν κι εθέλησεν και εγίνετον στρατιώτης Αχιλλ. L 41· να της τον δώσω και να ζει ως αγαπά και θέλει. Βέλθ. 971. Η μτχ. παρκ. ως επίθ. = 1) α) Αγαπητός, προσφιλής: Τέκνον μου ποθεινότατον, παιδίν μου ηγαπημένον Σπαν. A 6· κι εσύ παιδάκι μου ακριβό, πολλά μου αγαπημένο Φορτουν. Έ́ 115· β) ιδιαίτερα αγαπητός, ευνοούμενος: Μαρία, μάννα του Θεού …, | με τους αγαπημένους σου ας είν’ κι αυτός ομάδι Π. Ν. Διαθ. 517 φ. 336β 18· γ) που αρέσει σε κάποιον, που προκαλεί ευχαρίστηση: κι εσείς μου μυζηθρόπιτες πολλά μου ηγαπημένες Κατζ. Ά́ 62· το δώρο τάχα δέχεται ωσάν ηγαπημένον Φλώρ. 381. 2) Που φανερώνει έρωτα: Τα μάτια τα περήφανα σ’ εμένα να γυρίσει| κι αν σπλαγχνικά δεν τα βαστά, γλυκιά κι αγαπημένα,| κι αν άσπλαγχνα θέλουν φανεί, σκληρά και θυμωμένα Σουμμ., Παστ. φίδ. Γ́́ 41. Η μτχ. παρκ. ως ουσ. = 1) Αυτός που έχει κάνει συνθήκη ειρήνης (πβ. αγάπη 6): Τότε ήρθανε χριστιανοί από τα μέρη της αγίας Μαύρας και από άλλους αγαπημένους Χρον. σουλτ. 105³⁴. 2) Φίλος [Η σημασ. και στο Ον. Δανιήλ. (Drexl) 1]: πως με τσ’ αγαπημένους του επήε στο κυνήγι| και με τσι συνανάθροφους … σμίγει Ερωτόκρ. Ά́ 859 (πβ. αγαπητικός Β 1, αγαπητός ως ουσ.). 3) Σε προσφών. προκ. για το αγαπημένο πρόσωπο: Μα ο Ροδολίνος με γλυκιά κανάκια «μη φοβάσαι»,| τσ’ είπεν, «ηγαπημένη μου, κι ωσάν καλύτερά ’σαι» Ροδολ. (Μανούσ.) Έ́ 254.
ακρίτης και Ακρίτης
ο, Προδρ. (Hess.-Pern.) III 164, Διγ. (Mavr.) Gr. I 155, Διγ. (Sath.-Legr.) Τρ. 3052, Διγ. (Καλ.) A 1366, Διήγ. πόλ. Θεοδ. (Merc. S. G.) 19, Διγ. (Lambr.) O 2135.
Από το ουσ. άκρα η και την παραγ. κατάλ. ‑ίτης. Η λ. συχνά και ως κύρ. όν. (Διγ. A 1366, Διγ. O 2135).
Αυτός που φυλάει «τας άκρας», τα σύνορα της (βυζαντινής) αυτοκρατορίας (Η σημασ. και παλαιότερη· βλ. λ.χ. Πορφυρογ., Έκθ. (Βόνν.) 906 και Κεκ., Στρατ. (Wass.-Jern.) 17²⁰, 24²², 26¹⁰, 80¹ κ.α.): Ακρίτης ονομάσθηκεν, εφύλαγεν τας άκρας Διγ. A 1366· τες άκριες τριγυρίζει| όπου κουρσάρη ηύρισκεν στον Άδη τον βυθίζει.| Και τότες παίρνει όνομα· Ακρίτη τον καλούσι·| γιατί τες άκριες ερευνά έτσι τονε φωνούσι Διγ. O 2135· Έχαιρε λοιπόν ο Διγενής Ακρίτης (παραλ. 2 στ.), των βασιλέων καύχημα, η δόξα των Ρωμαίων,| ανδρείων τε ο έπαινος, ο τολμηρός ακρίτης Διγ. Τρ. 3048-52. Είς δε τις των Σαρακηνών ακρίτης διλεβίτης| γαληνά προς τον αμιράν τοιόνδε έφη λόγον Διγ. Gr. I 155. — Πβ. και άκρα 3 και ακρέμων.
άνευ,
πρόθ. και σύνδ., Ασσίζ. (Σάθ.) 95¹⁵, 105²⁴, 130¹¹, 131⁶, 190¹⁵, 282^7-8, 382⁹, 384²⁵, 385²⁰, 414¹⁶, 452²⁶, 472¹⁰, 477²¹, Βέλθ. (Κριαρ.) 1207, Ερμον. (Legr.) Γ 15, Ι 39, Χ 240, Χρον. Μορ. (Καλ.) H 925, 4286, 6672, 9104, Χρον. Μορ. (Schmitt) P 2790, 2939, Διήγ. πόλ. Θεοδ. (Merc. S. G.) 90, Σφρ., Χρον. μ. (Grecu) 140⁵, Έκθ. χρον. (Lambr.) 80³¹· άνευα, Ασσίζ. (Σάθ.) 456^13, 29· ανεύα, Ασσίζ. (Σάθ.) 417⁷, 442¹³· άνευθεν, Χρον. Μορ. (Schmitt) P 2015.
Η αρχ. πρόθ. άνευ. Ο τ. άνευα (και στον Πόντο, ΙΛ) κατά τα επιρρ. σε ‑α. Ο τ. άνευθεν κατά τα επιρρ. σε ‑θεν.
Α´ Πρόθ. (μετά καταφατική και αρνητική πρόταση· με γεν ή αιτ. ή το να + υποτ. ή απαρέμφ.) χωρίς (Η σημασ. και σήμ., ΙΛ): αμμέ αυτή η γυναίκα ένι κρατούμενη να ομόσει εις τα άγια να μηδέν έβγει απέ την χώρα ένευ της ειδήσεως Ασσίζ. 385²⁰· η συμβία μου ουδέν θέλει να εγκλητεύομαι ανεύα της, εάν ου μη το ιδεί η αυλή Ασσίζ. 417⁷· άνευθεν κρίσεις φονικές και κρίσεις των αιμάτων Χρον. Μορ. P 2015· προς πάντας οπού κρατούν τα πράγματα του τεθνεώτος άνευ πόλεμον Ασσίζ. 130¹¹· δι’ αυτόν ουδέν ένι κρατούμενη να του στρέψει τίποτες άνευ να θελήσει Ασσίζ. 414¹⁶· δι’αυτόν ουδέν ένι κρατούμενη να του στρέψει τίποτες άνευ να θελήσει Ασσίζ. 414¹⁶· και μετά ταύτα απεθαίνει άνει διαθήκην ποιήσαι κανενός πράγματος Ασσίζ. 131⁶. B´ Σύνδ. (μετά αρνητική πρόταση· ενίοτε με τον υποθ. αν ή τον και) εκτός (αν), παρά μόνον, αλλά: τα τέκνα ουδέν ημπορούν να χωρίσουν το μερτικόν τους απέ το μερτικόν του πατρός τους έως όπου ο πατήρ τους ζει, άνευ αν θελήσει ο πατήρ να το απονείμει με το ίδιον το θέλημαν Ασσίζ. 383¹⁷· ουδέν εδιήρκεσεν πολλά άνευ κι ημέρες δύο Χρον. Μορ. (Καλ.) H 9104· ουδέν εντέχουνται να έχουν καμμίαν αυλήν άνευ μεσόν τους Ασσίζ. 105²⁴· τοιούτον έγκλημαν ουδέν πρέπει να εισακουστεί, ουδέ να κριθεί διά της ρεϊκής αυλής άνευ εις την αγίαν εκκλησίαν οπού ένι εις τούτον κρατημένη Ασσίζ. 477²¹. Πβ. και αμή 1α.
αντίκρυ,
επίρρ., Διήγ. πόλ. Θεοδ. (Merc. S. G.) 64, Λίβ. (Lamb.) Sc. 34, Θρ. Κων/π. (Ζώρ.) B 45, 75, Σουμμ., Παστ. φίδ. (Βεν.) Ε΄ [477]· αντικρύ, Ιερακοσ. (Hercher) 342²⁶, Εξήγ. πέτρ. (Βέης) 274, Λίβ. (Μαυρ.) P 503, Δωρ. Μον. (Buchon) ΧΙΧ· άντικρυ, Διήγ. πόλ. Θεοδ. (Merc. S. G.) 24, Θρ. Κων/π. (Παπαδ.-Κερ.) H 268¹⁰⁷, Δούκ. (Grecu) 239¹⁹, Έκθ. χρον. (Lambr.) 9⁵, 50²⁰, 51¹⁴, 66¹², 71¹⁴, 72²⁰, 73²⁴, 74¹⁰, Ιστ. πολιτ. (Βόνν.) 63⁵. αντίκρυς, Ελλην. νόμ. (Σάθ.) 514¹⁰, Διγ. (Mavr.) Gr. VIII 66 (έκδ. άντικρυς· διορθώσ.), Φλώρ. (Κριαρ.) 815, Απολλών. (Janssen) 175, Λίβ. (Lamb.) N 640, Χούμνου, Π.Δ. (Marshall) VIII 87 (έκδ. άντικρυς· διορθώσ.), Διήγ. Αγ. Σοφ. (Băn.) 1591, Διγ. (Πασχ.) Άνδρ. 357¹⁶, 375³⁴· αντικρύς, Ψευδο-Σφρ. (Grecu) 398⁶· άντικρυς, Σπαν. (Lundström) U 84, Προδρ. (Hess.-Pern.) IV 237, Μανασσ., Χρον. (Βόνν.) 1160, 3445, 4553, 5032, 5262, Ελλην. νόμ. (Σάθ.) 514¹⁵, Διγ. (Sath.-Legr.) Τρ. 3164, Διγ. (Καλ.) A 1998, 2898, Βίος Αλ. (Reichm.) 929, Απολλών. (Wagn.) 175, Αχιλλ. (Hess.) N 30, 707, Θησ. (Schmitt) 338 VII 108, Χούμνου, Π.Δ. (Marshall) VIII 84, Ψευδο-Σφρ. (Grecu) 508¹⁹, Ιστ. πατρ. (Βόνν.) 199², Διγ. (Πασχ.) Άνδρ. 389²⁸, 407¹⁰, Διήγ. ωραιότ. (Ασώπ. Ειρ.) 319· άντικρυν, Έκθ. χρον. (Lambr.) 72⁹· αντίκρυτα, Ασσίζ. (Σάθ.) 214²⁷, Λίβ. (Lamb.) Esc. 759, 3068, Βεν. (Λάμπρ.) 79, Διήγ. Αλ. (Μητσάκ.) G 254, Πιστ. βοσκ. (Joann.) V 3, 63, Παλαμήδ., Βοηβ. (Legr.) 956, Σουμμ., Ρεμπελ. (Σάθ.) 178^δις, 179, Ερωτόκρ. (Ξανθ.) Β΄ 1271, Τζάνε, Κρ. πόλ. (Ξηρ.) 149²⁷, 151²⁶, 495⁵, 512³.
Τα αρχ. επίρρ. αντικρύ και άντικρυς. Η λ. και οι τ. της, εκτός των τ. άντικρυς και άντικρυν, και σήμ. (ΙΛ). Για τον τ. αντίκρυτα βλ. Χατζιδ., ΕΕΠ 7, 1910 /11, 83. Ο τ. αντικρύς στο Δοκειαν. (Hopf) 253.
1) Απέναντι (Πβ. L‑S, λ. αντικρύ ΙΙ 1· η σημασ. και σήμ., ΙΛ): εβγαίνω από την τέντα μου, θεωρώ αντικρύ το κάστρο Λίβ. P 503· ο Τούρκος καστελώνεται, τριντζέρες είχε κτίσει| εις τα Χανιά αντίκρυτα Τζάνε, Κρ. πόλ. 151²⁶· από την χώρ’ αντίκρυτα είχανε εξαμώσει Τζάνε, Κρ. πόλ. 149²⁷· τεντώσαντες απ’ αλλήλων άντικρυ, απέχοντες ως στάδια πέντε Δούκ. 239¹⁹· Βλέπεις ... εκείνον το αναλίβαδον, τό είναι αντίκρυτά μας Λίβ. Esc. 3068· το κάτεργο έστεκε αντίκρυτα του μοναστηρίου διά ναν τα περιλάβει Σουμμ., Ρεμπελ. 179. 2) Εναντίον (Η σημασ. στον Αριστοτέλη, L‑S, λ. άντικρυς ΙΙ): ου βλέπει (ενν. ο κριτής) πρόσωπον πτωχού εις κρίσιν την δικαίαν,| αλλ’ ούτε εις άρχοντα ορά αντίκρυς του δικαίου Ελλην. νόμ. 514¹⁰· Τρεις είν’ που θε να πολεμού και δέκα αντίκρυτά ντως| να δείξουσι την τέχνη ντως και την παλληκαριά ντως Ερωτόκρ. Β΄ 1271· Ήτον αντίκρυς μου ο λαός στην χώραν οργισμένος Χούμνου, Π.Δ. VIII 87. 3) (Αντί επιθ.) αντικρινός: τα άντικρυ βουνά τα αντιπέραν Διήγ. πόλ. Θεοδ. 24. 4) (Αντί επιθ.) απολύτως όμοιος (Πβ. L‑S, λ. άντικρυς ΙΙ· πβ. το σημερ. αντίκρυ χαραυγή, ΙΛ στη λ. Φρ.): δος με ολίγον έντερον ... λαπάραν τραγανόδεχτον, την άντικρυς νευρώδη Προδρ. IV 237· Η κόρη δε ην εξαίρετος ... της Αφροδίτης άντικρυς και Ελένης Μενελάου Αχιλλ. N 707· σύζυγον ... ερωτικήν, εξαίρετον, άντικρυς Αφροδίτην Αχιλλ. N 30.
αντιπέραν,
επίρρ., Διήγ. πόλ. Θεοδ. (Merc. S. G.) 24, Σφρ., Χρον. μ. (Grecu) 128²⁰, Ιστ. πολιτ. (Βόνν.) 17¹⁴· αντίπερα(ν), Διγ. (Sath.-Legr.) Τρ. 2410, Διγ. (Καλ.) A 3577, 3876, Βέλθ. (Κριαρ.) 315, Λίβ. (Μαυρ.) P 2097, Λίβ. (Lamb.) Sc. 1879, (Sc. και N 2713 αντίπερον· διορθώσ.· πβ. P 2097 αντίπερα·) Αρμούρ. (Κυριακ.) 31, Σαχλ. Β′ (Wagn.) PM (έκδ. αντιπαραμεριάν· διόρθ. Ξανθ., Βυζαντίς 1, 1909, 358: αντίπερα μεριάν), Πικατ. (Κριαρ.) 36, Διήγ. Αλ. (Μητσάκ.) G 277⁴², 278¹⁶, Χρον. σουλτ. (Ζώρ.) 126²⁶, Παλαμήδ., Βοηβ. (Legr.) 268, Διγ. (Πασχ.) Άνδρ. 390³¹, Στάθ. (Σάθ.) Α΄ 260, Λίμπον. (Legr.) 70, Διγ. (Lambr.) O 1587, 1602, Τζάνε, Κρ. πόλ. (Ξηρ.) 192²¹, 325²², 333²², 383¹, 489¹⁰, 506¹⁷.
Το αρχ. επίρρ. αντιπέραν (βλ. L‑S στη λ. Ι). Ο τ. αντίπερα(ν), με αναβιβ. του τόνου, ήδη στον Ησύχ. και σήμ. (ΙΛ, λ. αντίπερα).
(Συνήθως με εμπρόθ. προσδιορ. ή με γεν.· η χρ. με γεν. μτγν., L‑S στη λ. Ι) στο απέναντι μέρος, στην απέναντι πλευρά ή όχθη, αντίκρυ (Η σημασ. και σήμ., ΙΛ, λ. αντίπερα): προς βοήθειαν δραμών, εις την αντίπερα πόλιν του αμιρά Βοστίτσαν περάσας Σφρ., Χρον. μ. 128²⁰· αντίπερα του ποταμού ήτον ολίγον ύδωρ Διγ. A 3577· Καράβια κάτεργα για μια εφύγασιν με βίαν| κι επήγαν κι εσταλάρανε αντίπερα στη Ντίαν Τζάνε, Κρ. πόλ. 333²². — Βλ. και αγνάντια, ανάγναντα.
άπιστος,
επίθ., Μανασσ., Ποίημ. ηθ. (Miller) 319, Ασσίζ. (Σάθ.) 36²⁶, 53⁴, 60⁵, 84²⁵, 101^11, 12, 105¹⁷, 193³, 219¹³, 229¹⁵, 233⁵, 268⁷, 270²¹, 302⁵, 351^3, 11, 355²⁹, 444²⁸, 477³¹, 478⁶, 481²⁰, Διγ. (Mavr.) Gr. ΙΙΙ 270, IV 19, Διγ. (Sath.-Legr.) Τρ. 707, 788, Χρον. Μορ. (Καλ.) H 551, 666, 750, 818, 833, 3206, 4899, 4986, 5813, 8171, Χρον. Μορ. (Schmitt) P 5279, 5813, Βίος Αλ. (Reichm.) 2618, Διήγ. πόλ. Θεοδ. (Merc. S. G.) 9, Ερωτοπ. (Hess.-Pern.) 479, Χρον. Τόκκων (Schirò) 1448, Φυσιολ. (Pitra) 339¹⁸, Μαχ. (Dawk.) 174⁶, 266²³, 478³⁴, 642²², Θησ. (Βεν.) Β΄ [30¹], Κορων., Μπούας (Σάθ.) 13, 50, Διήγ. Αλ. (Μητσάκ.) G 278³², Αχέλ. (Pern.) 521, Ιστ. πατρ. (Βόνν.) 91⁴, Ερωφ. (Ξανθ.) Ε΄ 85, 604, Πιστ. βοσκ. (Joann.) IV 3, 195· V 2, 245, Σταυριν. (Legr.) 578, 1214, Ιστ. Βλαχ. (Legr.) 256, 1420, 1499, Ιντ. κρ. θεάτρ. (Μανούσ.) Α΄ 53, Βακτ. αρχιερ. (Μομφ.) 186, Τζάνε, Κρ. πόλ. (Ξηρ.) 370²⁵, 476¹⁶, Διακρούσ. (Ξηρ.) 112²⁶· άπεστος, Ασσίζ. (Σάθ.) 334²³.
Το αρχ. επίθ. άπιστος. Η λ. και σήμ. (ΙΛ).
Α´ 1) α) Που δεν μπορεί κανείς να τον εμπιστευτεί, αναξιόπιστος (Η σημασ. αρχ., L‑S στη λ. Ι 1, και σημερ., ΙΛ στη λ. 1α): Το δίκαιον ορίζει εκείνος οπού έφερεν τους μάρτυρες άπιστους κατά πρόσωπα του άλλου, εντέχεται να χάσει εκείνον το έγκλημαν Ασσίζ. 351¹¹· ωσάν εκείνον τον άπιστον Ιούδαν τον Σκαριώτην Χρον. Μορ. H 666· β) που παραβαίνει τον όρκο του, επίορκος: καθάπερ εντέχεται να δώσει άνθρωπος άπεστος οπού εψεύσθην τον όρκον του Ασσίζ. 334²³· γ) που δεν είναι νομοταγής, απειθάρχητος: Να μη μας κράζει ο βασιλέας απίστους δημεγέρτες Χρον. Μορ. H 4986· βλ. και απαίδευτος 2· δ) που προδίδει τη συζυγική ή την ερωτική πίστη (Η σημασ. και σήμ., ΙΛ στη λ. 1β): Και αν δεν πιστεύεις, άπιστε, και α δεν πληροφοράσαι,| έπαρ’ τον πόθον απ’ εμέ και δος τον όπου θέλεις Ερωτοπ. 479. 2) α) (Προκ. για έγγραφο) άκυρο: απού χαρτίν άπιστον ουδέν πρέπει κανείς να ποίσει ζήτησην Ασσίζ. 355²⁹· β) πλαστός, παραχαραγμένος: περί των χρυσοχών οπού χαράσσουν άδικας βούλλας και άπιστας χαραγάς Ασσίζ. 229¹⁵· γ) (προκ. για μετρικές μονάδες) ανακριβής, λειψός: Περί εκείνου ού περί εκείνης, τον πιάνουν εις άπιστον μέτρον ού παρκάτω ζύγιν Ασσίζ. 481²⁰· δ) (προκ. για καταγγελία) ψεύτικος (Πβ. και Ασσίζ. 482²⁸): τα εθέσπισαν να παίρνουν (δηλ. η αυλή) απού άλλατα άπιστα αγκαλέματα Ασσίζ. 233⁵. Β´ α) (Προκ. για τους μη χριστιανούς) αλλόθρησκος (Η σημασ. μτγν., L‑S στη λ. ΙΙ β· βλ. και Lampe, Lex. στη λ. 3): Και εμήνυσεν εις όλον το νησίν της Κύπρου οπού έχει Σαρακηνούς άπιστους Μαχ. 174⁶· Και παρ’ απίστων των Τουρκών αδίκως διωχθέντες Κορων., Μπούας 13. Βλ. και αβάπτιστος 1β, αγριόπιστος· β) (προκ. για χριστιανούς που δεν ανήκουν στο ίδιο δόγμα) ετερόδοξος, αιρετικός: Αφότου οι άπιστοι Ρωμαίοι, εκείνοι οι δημηγέρτες Χρον. Μορ. H 833.

Υπόδειξη
Διπλό κλικ σε μία λέξη οδηγεί σε αναζήτηση με την επιλεγμένη λέξη. Αποτελεί βοηθητική λειτουργία ειδικότερα σε λέξεις που ακολουθούν συντομογραφίες π.χ. Βλ., Πβ., ΣΥΝ. ...

Πεδίο Αναζήτηση

Στο πρώτο πεδίο μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο.

Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να αναζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε.

Παραδείγματα:

γραπτ* (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από " γραπτ") : γραπτός
*γραπτ* (όλες οι λέξεις που περιέχουν το "γραπτ") : απαράγραπτος, απερίγραπτος, γραπτός, ευπαράγραπτος
*ισμος (όλες οι λέξεις που λήγουν σε "ισμός") : αποχαιρετισμός, μετατοπισμός, ορισμός.
κ*ισμος (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από "κ" και λήγουν σε "ισμός") : καθαρισμός, καλλωπισμός, κατηχισμός κλπ.

Παρατήρηση
Αν δε βάλετε καθόλου * το σύστημα τοποθετεί ένα * στο τέλος της λέξης. γραπτ γραπτ*

Επιλογές Αναζήτησης

Στη "Σύνθετη Αναζήτηση" μπορείτε να αναζητήσετε λήμματα ή ομάδες λημμάτων, που να προκύπτουν με συνδυασμούς κριτηρίων.

Τα κριτήρια λειτουργούν συζευκτικά: όσα πιο πολλά κριτήρια δώσετε τόσο λιγότερα λήμματα θα εμφανιστούν, γιατί ζητάμε λήμματα που να ικανοποιούν ΟΛΑ τα κριτήρια που εισάγονται. Όταν κάποιο κριτήριο δεν μας ενδιαφέρει, το αφήνουμε κενό.

Παράδειγμα:

Μπορείτε να βρείτε ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ που προέρχονται από τα ΤΟΥΡΚΙΚΑ και έχουν σχέση με τον ΆΝΕΜΟ.

Τύπος Λήμματος

Εμφανίζεται ένα μενού προεπιλογών που περιλαμβάνει τις διάφορες γραμματικές κατηγορίες, ώστε να επιλέξετε το μέρος του λόγου που σας ενδιαφέρει.

Ερμήνευμα / Σώμα κειμένων

Το πεδίο αυτό είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να εισαγάγετε ένα όρο, ο οποίος ανιχνεύεται στο σύνολο του ερμηνευτικού μέρους του λήμματος. Ο όρος αυτός μπορεί να είναι λέξη, βραχυγραφία, ακολουθία λέξεων ή ακολουθία, π.χ. τίτλ*, οπλ*. Έτσι έχετε ένα κριτήριο για αναζήτηση, για παράδειγμα, σημασιολογικά συγγενών λέξεων.

Παράδειγμα
Το πεδίο είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να αναζητήσετε κάποια λέξη, ακολουθία λέξεων ή ακολουθία χαρακτήρων στα παραδείγματα που δίνονται για τη διασάφηση της σημασίας ή των σημασιών κάθε λήμματος. Μπορείτε, λόγου χάρη, μέσα από αυτά τα παραδείγματα να διαπιστώσετε τη χρήση των συνδέσμων (π.χ. "όταν").

Αναφορά

Το πεδίο είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να αναζητήσετε τη βιβλιογραφική πηγή ή το όνομα του συγγραφέα από τα οποία περιμένετε να προέρχεται ένα τουλάχιστον από τα παραδείγματα του λήμματος, π.χ. Ερωτόκρ., Πανώρ.

Ετυμολογία

Το πεδίο είναι ανοιχτό και σας επιτρέπει να αναζητήσετε συγκεκριμένους όρους ή βραχυγραφίες ή ακόμη συνδυασμό όρων και βραχυγραφιών που δηλώνονται στο ετυμολογικό μέρος του άρθρου, το οποίο είναι πλήρως διακριτό από το υπόλοιπο σώμα του λήμματος, καθώς διαχωρίζεται από αυτό με αγκύλες. Για παράδειγμα μπορούμε να αναζητήσουμε:

τη συντομογραφία μιας ξένης γλώσσας (λατ., βενετ., ιτάλ., τουρκ.),
ενός ιδιώματος (κρητ., ποντ.),
μιας ιστορικής φάσης της ελληνικής, όπου πρωτοσυναντάται η λέξη (αρχ., μτγν.)
κάποιου λεξικού (Somav., Βλάχ., Meursius, Du Cange)

Ομάδα εργασίας

Ηλεκτρονικής Υλοποίηση: Κ. Θεοδωρίδης

Μεσαιωνική ελληνική

Αναλυτικό Λεξικό Κριαρά

Αναλυτικό Λεξικό Κριαρά

Εισαγωγή

ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ

Αναζήτηση

Φάκελος λημμάτων

Ετυμολογία

Οδηγίες Αναζήτησης

Ομάδα εργασίας