Αρχαία ελληνική
O σχηματισμός των λέξεων στην αρχαία ελληνική
O σχηματισμός των λέξεων στην αρχαία ελληνική
- Πρόλογοι
- Βιβλιογραφία
- Γενικό Μέρος
- Γενικό Μέρος
- Ι. Τα στοιχεία της λέξης
- 1. Η πρόταση
- 2. Η λέξη και τα συστατικά μέρη της
- α) Θέμα, επίθημα, κατάληξη
- β) Ρίζα και βάση
- γ) Επίθημα, πρόθημα, ένθημα, σχηματιστικό
- δ) Καθοριστικό της ρίζας και επίθημα
- ε) Συνθετικά μέρη και επίθημα (πρόθημα)
- στ) Το θεματικό ή συνδετικό φωνήεν
- ζ) Οι έννοιες "πρωτογενές, δευτερογενές, μετονοματικό, μεταρηματικό"
- ΙΙ. Η αναλογία ως κινητήρια δύναμη για τον σχηματισμό λέξεων
- 1. Έτοιμες κατηγορίες λέξεων
- 2. Μορφολογική και σημασιολογική αναλογία
- 3. Το προϊόν από την επίδραση της αναλογίας
- 4. Το πεδίο επίδρασης της αναλογίας
- ΙΙΙ. Διάφορα είδη και στοιχεία του σχηματισμού των λέξεων
- 1. Ριζικές λέξεις
- 2. Αναδιπλασιασμός
- 3. Συντμημένοι τύποι και διπλασιασμός συμφώνων
- 4. Αναδρομική παραγωγή
- 5. Τόνος
- Ειδικό Μέρος
- Ειδικό Μέρος
- Α. ΣΥΝΘΕΣΗ
- Γενικές παρατηρήσεις
- Δημιουργία των συνθέτων
- Παλιότερα και νεότερα σύνθετα
- Γνήσια και νόθα σύνθετα
- Ψευδοσύνθετα
- Αδιαφανή σύνθετα
- Αναλογικοί νεολογισμοί
- Διαίρεση των συνθέτων
- Τα σύνθετα με βάση το είδος και τη μορφή του α΄ συνθετικού
- Ι. Επίρρημα (με την ευρεία έννοια) ως α΄ συνθετικό
- 1. Προρηματικό + ρήμα (ρήμα παρεμφατικό και ρήμα απαρεμφατικό, καθώς και ρηματικό όνομα)
- 2. Πρόθεση (με την παλιότερη επιρρηματική σημασία) + ανεξάρτητο από αυτήν ουσιαστικό ή επίθετο
- 3. Πρόθεση + εξαρτώμενος από αυτήν όρος
- 4. Το α΄ συνθετικό είναι επίρρημα που δεν εμφανίζεται πια ως ανεξάρτητο
- 5. Το α΄ συνθετικό είναι κάποια άλλη επιρρηματική λέξη
- ΙΙ. Το α΄ συνθετικό είναι ονοματική πτώση
- ΙΙΙ. Το α΄ συνθετικό είναι ονοματικό θέμα
- ΙV . To α΄ συνθετικό εκλαμβάνεται ως ρήμα
- Τα σύνθετα με βάση τη συντακτική σχέση μεταξύ των μελών τους
- Ι. Παρατακτικά (συνδετικά) σύνθετα
- ΙΙ. Υποτακτικά σύνθετα
- 1. Προσδιορισμός του ρηματικού β΄ συνθετικού από ένα προρηματικό στο α΄ συνθετικό
- 2. Εμπρόθετα κυβερνημένα σύνθετα
- 3. Προσδιοριστικά ονοματικά σύνθετα
- 4. Ρηματικά κυβερνημένα σύνθετα
- 5. Επιρρηματικά σύνθετα
- Μεταπλαστά και μη μεταπλαστά σύνθετα
- Μετατοπίσεις μεταξύ μορφολογικών και σημασιολογικών τύπων
- Φθογγικές αλλαγές κατά τη σύνθεση
- Ι. Συνάντηση φωνηέντων στον αρμό της σύνθεσης
- 1. Συνθετική έκταση
- 2. Έκθλιψη
- 3. Δευτερογενής χασμωδία και δευτερογενής συναίρεση
- ΙΙ. Συνάντηση συμφώνων στον αρμό της σύνθεσης
- Η θεματική απόληξη του α΄ συνθετικού
- Ι. Σε ονοματικά θεματικά σύνθετα
- ΙΙ. Σε άλλα σύνθετα
- Διαμόρφωση του β΄ συνθετικού
- Ι. Η διαμόρφωση του θέματος του β΄ συνθετικού κατά τη μετάπλαση
- ΙΙ. Ρηματικά ονόματα ως β΄ συνθετικά
- Σύνθεση για τους σκοπούς της παραγωγής (συνθετικό επίθημα, υπόσταση)
- Ο τονισμός των συνθέτων
- Ο λογοτεχνικός χαρακτήρας των συνθέτων
- 1. Τολμηροί ποιητικοί σχηματισμοί
- 2. Εναλλαγή των συνθετικών
- 3. Σύνθετα με περισσότερα από δύο συνθετικά
- Τα κύρια ονόματα
- Β. ΡΗΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ
- Γενικά
- Οι μικρότεροι τύποι ενεστωτικών επιθημάτων
- Ι. Επιθήματα με n
- ΙΙ. -σκο-
- ΙΙΙ. -θο-
- Οι ενεστώτες σε i ̯ o
- Γενικά
- Ι. Οι φωνηεντόληκτοι ενεστώτες σε -i̯o-, δηλαδή τα ρήματα σε -ᾶν (-ῆν), -εῖν, -οῦν, -ίειν, -ύειν, -εύειν
- 1. Τα ρήματα σε -ᾶν (-ῆν)
- 2. Τα ρήματα σε -εῖν
- 3. Τα ρήματα σε -οῦν
- 4. Τα ρήματα σε -ίειν και -ύειν
- 5. Τα ρήματα σε -εύειν
- ΙΙ. Οι συμφωνόληκτοι ενεστώτες σε i ̯ o
- 1.Τα ρήματα σε *- n -i̯o-
- 2. Τα ρήματα σε - r -i̯o- και - l -i̯o-
- 3. Τα ρήματα σε -σσειν (αττ.-βοιωτ. -ττειν)
- 4. Τα ρήματα σε -ζειν
- Γενικά
- α) Τα ρήματα σε -ύζειν
- β) Τα ρήματα σε -άζειν
- γ) Τα ρήματα σε -ίζειν
- Γ. ΟΝΟΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ
- Γενικά
- Ριζικά ουσιαστικά
- Φωνηεντικά επιθήματα
- Ι. -ο- και -ᾱ-
- ΙΙ. -ιο- και -ιᾱ-
- ΙΙΙ. -εο-
- ΙV . - ι ̯ ᾰ
- V . -ευ-
- Ρινικά επιθήματα
- Ι. -μο-
- 1. Ουσιαστικά σε -μός,-τμός,-θμός,-σμός
- 2. Επίθετα σε -(σ)ιμος
- ΙΙ. - men -, - mon - (-μα -μην -μων)
- 1. Τα ουδέτερα σε -μα
- 2. Αρσενικά σε -μην και -μων
- ΙΙΙ. Άλλα επιθήματα σε n
- 1. -ων (-ωνος)
- 2. -ών (-ῶνος· ιων. -εών)
- Ι V . -νο-
- 1. Το απλό -(ᾰ)νο-
- 2. -εινός
- 3. Τα χρονικά επίθετα σε -ινός
- 4. Τα δηλωτικά ύλης επίθετα σε -ινος (-ίνεος)
- 5. -ῖνος (-ιᾱνός, -ηνός)
- 6. -συνος
- Υγρά επιθήματα
- Ι. Επιθήματα με l
- 1. Απλό -λο-,-αλο-,-ελο-,-ιλο-,-υλο-
- 2. -ᾱλός, -ηλός, -ωλός
- 3. Υποκοριστικό -υ(λ)λο-
- 4. -αλέος
- ΙΙ. Επιθήματα με r
- Επιθήματα με χειλικό χαρακτήρα
- Επιθήματα με οδοντικό κλειστό
- Ι. Το επίθημα - t - μαζί με τα nomina agentis με επίθημα -t- και το μετονοματικό -της
- 1. Τα nomina agentis με επίθημα με - t - (-τ-, -τήρ, -τωρ, -της)
- Σχετικά με την ιστορία των nomina agentis στους ιστορικούς χρόνους
- Τονισμός του -της
- 2. -τρος, -τρᾱ, -τρον
- 3. -τ ῐ́ , -τεί
- 4. Τα παράγωγα σε -της από ονόματα
- 5. -εντ-
- 6. -τᾱτ-, -τητ-
- ΙΙ. Το επίθημα - to - (μαζί με το -τέος)
- 1. Ουσιαστικά σε -τος, -τη, -τον
- 2. Επίθετα με -τος (-τέος)
- ΙΙΙ. - ti -
- ΙV. -τύ-
- V . Τα επιθήματα με d
- 1. Η καταγωγή του - d -
- 2. Τα ονόματα σε -αδ-, -ιδ-
- 3. Οι επεκτάσεις των -αδ-, -ιδ-: -άδιος, -ίδιος , -(ι)άδης, -ίδης, -ιδεύς, -ιδοῦς
- 4. -δόν- και -δανό-
- 5. -ώδης
- VI . Επιθήματα με το -θ- (-θρ-, -θλ-)
- Επιθήματα με υπερωικό κλειστό
- Ι. -ᾰκ- και -ᾱκ-
- ΙΙ. -ικός, -ιακός (-υκός)
- Η μορφή της αρκτικής συλλαβής του -(ι)κός:
- Η σημασία του -ικός :
- ΙΙΙ. -ίσκος, -ίσκη, -ίσκον
- Επιθήματα με - s -
- Παράρτημα
- Σημειώσεις
- Πίνακες και ευρετήρια
5. Το α΄ συνθετικό είναι κάποια άλλη επιρρηματική λέξη
§ 63. Εδώ συγκαταλέγονται μεμονωμένες περιπτώσεις που είναι κάπως διαφορετικές μεταξύ τους, αλλά δεν μπορούν να ενταχθούν σε μεγαλύτερες ομάδες.
αἰει-γενέτης 'αιώνιος' (Όμ.), ἀεί-φρουρος 'σε διαρκή επιφυλακή' (Σοφ.), ἀεί-χλωρος 'πάντα πράσινος' (Ευφορίων).
παλαι-γενής 'γεννημένος πριν από χρόνια, ηλικιωμένος' (Όμ.), -φατος 'ειπωμένος από παλιά, πανάρχαιος' (Όμ.), -χθων 'επιχώριος από παλιά' (Αισχύλ.).
ἠρι-γένεια 'γεννημένη νωρίς (Ηώς)' (Όμ.) και ύστερα ἠρι-πόλη 'που κίνησε νωρίς' (Παλατινή Ανθολογία· και πάλι προσδιορίζει το Ηώς).
χαμαι-ευνής και -ευνάς 'που κείτεται στη γη' (Όμ.), -γενής 'γεννημένος στη γη' (Ομηρικοί ύμνοι), επίσης με έκθλιψη χάμ-ευνα 'αχυρόστρωμα' (Αισχύλ.)· αργότερα χρησιμοποιείται για τροποποιήσεις ονομάτων φυτών: χαμαί-πιτυς 'είδος πεύκου', -ράφανος 'αχλαδιά' κτλ.
§ 64. Το πᾰν- ως επίρρημα είναι πολύ συνηθισμένο· μερικά παραδείγματα από τον Όμηρο: παγ-χρύσεος, παμ-μέλας, -πρωτος, παν-αίολος 'πολύχρωμος', -άπαλος, -άποτμος 'πολύ δυστυχισμένος', -υπέρτατος, -ύστατος. Διαφορετικό είναι το παν-ῆμαρ (§ 69)· το παν-δαμάτωρ 'που όλα τα δαμάζει' (Όμ.) έχει αιτιατική αντικειμένου ή θεματικό πᾰν- (αντί για παντ- ή παντο-), όπως το πάν-νυχος παν-νύχιος 'ολονύκτιος' (Όμ.), που βασίστηκε κυρίως στο παν-ημέριος (Όμ.· παράγεται από το παν-ῆμαρ)· [31] το πᾰν- ως θέμα απαντά και στα Παν-έλληνες (Όμ.), παμ-μήτειρα 'μητέρα όλων' (Ομηρικοί Ύμνοι), παμ-μήκης (Σοφ.), παν-δόκος 'που τους δέχεται όλους' (Πίνδ.)· παν-οῦργος (§ 120) 'πρόθυμος να χρησιμοποιήσει οποιοδήποτε μέσο, πανούργος' (κλασ.· παντουργός Σοφ.)· στα πιο παλιά παραδείγματα με το παντο- ανήκουν τα παντο-μισής 'πολύ μισητός' (Αισχύλ.), παντό-μορφος 'με πολλές μορφές' (Σοφ.) και πάντ-αρχος 'που κυβερνά τα πάντα' (Σοφ.).
δισ-θανής 'δυο φορές νεκρός' (Όμ.), τρισ-άθλιος, -άσμενος 'τριπλά ευχαριστημένος, μ' όλη του την καρδιά', -όλβιος κτλ. (κλασ. αλλά στον Όμηρο ε 306 ακόμη τρὶς μάκαρες Δαναοὶ καὶ τετράκις), επιπλέον δισ-χίλιοι,τρισ-μύριοι κτλ.
§ 65. Το ἡμι- (= λατ. s ē mi, πρβ. ἥμισυς) 'μισο-' συντίθεται με ουσιαστικά, και μάλιστα ως ουσιαστικό: ἡμί-θεος (Όμ.), ἡμί-ονος 'μισός γάιδαρος, μουλάρι' (Όμ.), ἡμι-τάλαντον 'μισό τάλαντο' (Όμ.), και ως επίθετο: ἡμι-τελής (από το τέλος) (Όμ.), ἡμί-οπος 'μισοτρυπημένος' (Αισχύλ.)· αργότερα και με ανεξάρτητα επίθετα: ἡμί-κακος (κλασ.), ἡμί-μεστος 'μισογεμάτος' (Πολυδεύκης), ιδίως με ρηματικά επίθετα: ἡμί-βρωτος 'μισοφαγωμένος' (Ξεν.), ἡμί-λουτος 'μισολουσμένος' (Κρατίνος)· πρβ. ἡμι-θνής 'μισοπεθαμένος' (Αριστοφ.).
31. Σχετικά με την αναλογική αλληλεπίδραση "ημέρας" και "νύχτας" πρβ. προ-νύξ κατά το προ-ῆμαρ § 108 υποσημ.